ایده «P4C» در ایران با نام برنامه (فبک) شناخته می‌شود. فبك به عنوان سرواژه (فلسفه براي كودكان) كه برخی عنوان دقيق‌تر آن را (فكر پروری برای كودكان) می‌دانند به مشكل متیو لیپمن(1922-2010) فیلسوف آمریکایی در سر كلاس تدريس فلسفه به دانشجويان باز می‌گردد. جايي كه او متوجه شد ديگر برای اينكه دانشجويانش نحوه تفكر استدلالی و خلاقانه و داوری عقلانی را ياد بگيرند زمان مناسبی نيست و آن‌ها باید از دوران كودكی و نوجوانی چنين مهارتی را بياموزند.
تا به حال آثار زیادی تحت عنوان کتابهای «فلسفه برای کودکان» در ایران منتشر شده که اغلب در حوزه ترجمه بوده است. یکی از این آثار مجموعه سه‌جلدی «فلسفه برای نسل نو» اثر کُبی یامادا نویسنده ژاپنی است که یکی از جلدهای آن برنده جایزه طلایی ناشر مستقل شده و به تازگی از سوی مهدی حجوانی برای کتابهای بنفشه (واحد کودک انتشارات قدیانی) ترجمه شده است.
عنوان‌های این مجموعه عبارتند از: «با فکرهای تازه چه می‌کنی؟»، «با مشکل‌های جدید چه می‌کنی؟» و «با فرصت‌های خوب چه می‌کنی؟».
مهدی حجوانی درباره این مجموعه به ایبنا می‌گوید: در هر کدام از کتابهای این مجموعه در فضایی تخیلی اتفاق‌هایی برای یک کودک رخ می‌دهد؛ یک بار فکر بکری به ذهنش می‌رسد، بار دیگر با مشکل جدیدی روبه‌رو می‌شود و در کتاب دیگر فرصتی مناسب نصیبش می‌شود. کودک هر بار در ابتدای کار نمی‌داند چه کند؟ گاه دچار خجالت، گاه گرفتار تردید و گاه اسیر ترس می‌شود.
چندان به کتابهای فلسفه برای کودکان خوش‌بین نیستم
این نویسنده و مترجم، درباره کتابهای فلسفه برای کودکان توضیح می‌دهد: من هنوز چندان به کتابهای فلسفه برای کودکان خوش‌بین نیستم چون جاذبه آثار داستانی را ندارند. بیشتر کتاب‌هایی را می‌پسندم که پیش از هر چیز، داستان باشند و در عین داستان بودن‌شان هیچ ردی از اندیشه و دعوت به اندیشیدن در ظاهر کتاب وجود نداشته باشد اما وقتی بچه‌ها داستان را می‌خوانند به اندیشیدن وادار می‌شوند. اصل «فلسفه برای کودکان» خیلی خوب است اما چیزی شبیه «دین برای کودکان» یا «علم برای کودکان» یا «اخلاق برای کودکان» است یعنی هدفی محتوایی در این کتاب‌ها با صراحت بیان شده و انگار نویسندگان می‌خواهند با توسل به مایه‌هایی سطحی از شعر و داستان آن را برای کودکان دلپذیرتر کنند.
فلسفه برای کودکان نوعی کتاب آموزشی است
حجوانی در ادامه بیان می‌کند: من این‌گونه کتاب‌ها را کتابهای آموزشی می‌دانم که از لعاب داستان استفاده می‌کنند و داستان‌های شش دانگ خیلی جذابی نیستند و شاید عموم بچه‌ها نتوانند با آن‌ها ارتباط برقرار کنند و فقط بچه‌های خیلی کتابخوان آن‌ها را بخوانند. اما شما ببینید یک داستان تمثیلی از «کلیله‌ودمنه» مثل «شیر و خرگوش‌ها» ممکن است بچه‌ها را خیلی بیشتر به تفکر وادار کند و از آن مهم‌تر اینکه به علت برخورداری از ساختار داستانی، تاثیر و ماندگاری‌اش بیشتر است. دوستانی که دغدغه فلسفه برای کودک دارند ممکن است چنین قصه‌ای را اثری در حوزه فلسفه برای کودکان تلقی نکنند.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه، می‌افزاید: یا مثلا سفرهای گالیور جاناتان سوییفت ممکن است با همان شکل داستانی‌اش خیلی فلسفی‌تر بتواند با بچه‌ها حرف بزند درحالی‌که بچه‌ها اصلا حس نکنند کسی آن‌ها را به محتوایی خاص توجه می‌دهد. یا اگر بخواهم از نمونه‌های امروزی مثال بزنم آثار چهار نویسنده بزرگ یعنی دکتر زئوس، لئو ایونی، اریک کارل و شل سیلور استاین همه جاذبه‌هایی دارند که فلسفه در آن‌ها پنهان شده و مستتر است اما حضوری هنرمندانه و نامحسوس دارد.
فبک برای مخاطب عام جذاب نیست
به گفته نویسنده رمان «الف دال میم»، ما در ادبیات به دنبال کتابی که به بچه‌ها اطلاعات مستقیم دینی، فلسفی یا علمی بدهد نیستیم بلکه به دنبال کتابی هستیم که به آن‌ها حس دینی، انگیزه فکر کردن و یا کنجکاوی علمی بدهد. با این‌همه تولید کتابهای فلسفه برای کودکان هم یک تجربه است و من هم در این تجربه شریکم. فکر می‌کنم کودکان و نوجوانان عام لذت لازم را از خواندن این کتاب‌ها نمی‌برند اما مخاطبان خاص و کتابخوان با این آثار ارتباط برقرار می‌کنند و این البته طبیعی است.
مترجم «پسر جنگل» می‌افزاید: به هر حال کتابهای این حوزه هم مثل کتابهای حوزه بزرگسال به لحاظ مخاطب، تنوع دارند و ما به کتاب‌هایی برای مخاطبان خاص هم نیاز داریم. هرچه هست باید بیشتر فکر کنیم.
حجوانی در پایان یادآوری می‌کند: این کتاب پیش‌تر و شاید همزمان به قلم دوست و همکارم فرمهر منجزی ترجمه شده اما کانال‌های متفاوت توزیع کتاب و شمارگان نسبتا اندک بعضی از کتاب‌ها طوری است که ممکن است این کتاب‌ها با چند ترجمه هم، باز به دست همه مخاطبان نرسند.
نظر شما