به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «متون ایرانی» که به همت دکتر جواد بشری تدوین و تکمیل شده، مجموعه‌ای از رساله‌های فارسی و عربی دانشوران ایرانی است که از آغاز دوره اسلامی تا پایان عصر تیموری تألیف شده‌اند.

پیش از این سه دفتر از این مجموعه، به چاپ رسیده بود و اکنون دفتر چهارم آن منتشر شده است. این نشست یکشنبه 13 آبان ساعت 14 و 30 دقیقه برگزار می‌شود.
 
نشست رونمایی و معرفی این کتاب با حضور دکتر جواد بشری (ناظر علمی مجموعه و استاد دانشگاه تهران) و دکتر عبّاس بگ‌جانی (پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی) کتابخانه ایران‌شناسی مجلس شورای اسلامی برگزار می‌شود.
 


نگاهی به کتاب چهارم «متون ایرانی» 

کتاب «متون ایرانی» که به همت دکتر جواد بشری تدوین و تکمیل شده، مجموعه‌ای از رساله‌های فارسی و عربی دانشوران ایرانی است که از آغاز دوره اسلامی تا پایان عصر تیموری تألیف شده‌اند. 

بخش یک، متون تصحیح شده:

1. اختیارات منظوم، رساله‌ای به نظم در موضوع اختیارات و نجوم، تالیف شده در سده 5-6ق. تنها نسخه شناخته شده این رساله به شماره 5381 در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود و آقای محمدحسین سلیمانی، بر اساس این نسخه، این رساله را تصحیح کرده‌اند. از ویژگی‌های منحصر بفرد این نسخه کهن، مشکول بودن آن است که در مطالعات زبان‌شناسی بسیار اهمیت دارد.

2. اسناد دعای بزرگ، این رساله کوتاه شامل چند برگ از کتابی ناشناس در موضوع دعاست که به سبب قدمت نسخه آن، علاوه بر مهم بودن از منظر مطالعات مربوط به مأثورات و ادعیه، از نظر زبانی نیز اهمیت فراوانی دارد. تنها نسخه این رساله که احتمالا از سده 6ق به یادگار مانده در کتابخانه آستان قدس، به شماره 15483 نگهداری می‌شود. این رساله را امین حق‌پرست تصحیح کرده‌ است.

3. ترجمه‌ای کهن از وصایای پیامبر اکرم (ص) به امام علی (ع). مترجم این اثر ناشناخته و زمان ترجمه پیش از 738ق است. این ترجمه در انتهای نسخه‌ای از ترجمه تنبیه الغافلین ابولیث سمرقندی، نوشته شده و نمونه نادری در موضوع خود به زبان فارسی از محیط حنفیان ماوراءالنهر به شمار می‌آید. یگانه نسخه این اثر به شماره 1396 در کتابخانه اسعد افندی ترکیه نگهداری می‌شود. این رساله توسط حامد خاتمی‌پور تصحیح شده است.

4. دیوان اشعار بدر بن عمر جاجرمی. بدر یکی از شاعران مهم و صنعت‌پرداز در سده 7ق است که ایلخانان و خاندان جوینی را مدح کرده است. پسر او محمد، جامع سفینه مشهور مونس‌الاحرار نیز شاعر مشهوری است. از دیوان بدر، دستنویس مستقلی بر جای نمانده، ولی مصحح عباس بگ‌جانی، با بررسی سفینه‌ها، جنگ‌ها و منابع دیگر، توانسته‌ اشعار پراکنده وی را در قالب یک دیوانچه تصحیح کند.

5. چهل مقام / مقامات اربعین. از این رساله مشهور نسخ متعددی بر جای مانده و معصومه امیرخانلو، بر اساس کهن‌ترین نسخ که قدیم‌ترین آنها بین 727-731ق است به تصحیح این رساله پرداخته‌ است.

6. چهل مقام یا مقامات اربعین. این رساله نیز روایتی دیگر از رساله پیشین است که اختلافاتی در روایت، عبارات و فقره‌ها دارد. مولف این رساله ناشناخته است و یگانه نسخه آن که در 714ق کتابت شده، به شماره 1292 در موزه قونیه نگهداری می‌شود. اکبر راشدی‌نیا این رساله را تصحیح کرده‌ است.

7. زین‌المعتقد لزیل المعتقد. رساله‌ای است به فارسی از علاءالدوله سمنانی در تصوّف که بر اساس دو نسخه موجود در کتابخانه ملّی ایران، توسط احسان پور ابریشم به تصحیح رسیده است.

8. محبوب‌القلوب. منظومه‌ای در نوع ادبی «ده نامه» است در موضوع مکاتبات عاشق و معشوق در قالب مثنوی و غزل از شاعری به نام حریری تبریزی که در حدود 800ق سروده شده. حریری این منظومه را به شیخ ابراهیم شروانشاه تقدیم کرده است. این منظومه بر اساس نسخه شماره 1531 کتابخانه ملی پاریس (کتابت 816ق) توسط زهرا معینی‌فرد به تصحیح رسیده است.

9. از گفته‌های بایزید. این رساله، قطعه‌ای از اقوال و سخنان بایزید است که در دستنویس 7198 کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران (کتابت 833ق) تدوین شده و تاکنون در مطالعات بایزیدشناسی به آن توجه نشده است. این متن را زینب افضلی تصحیح کرده‌ است.

10. تحفه شاهان. این رساله شرحی نسبتا کهن به فارسی از مکتوب امام علی (ع) به مالک اشتر است که در دوران شاهرخ تیموری، توسط فتح‌الله بن عبدالملک، نوشته شده است. یگانه نسخه این اثر که در 845ق کتابت شده در کتابخانة فاتح استانبول محفوظ است. این رساله را احسان پورابریشم تصحیح کرده‌اند.

11. رساله شمع جمع. این متن، مناظره‌ای مقامه‌گونه به نثر فارسی از محمد بن عبداللطیف وفایی است. در این متن به ترتیب میان جام و شراب؛ عقل، جان و دل مناظراتی انجام شده است. تک نسخه این اثر به شماره 16/4913 در کتابخانه نورعثمانیه استانبول محفوظ است. این رساله را امید سُروری تصحیح کرده‌اند.

12. کتاب الاسرار الجلیة فی جواب الأسئلة الصوفیة. رساله‌ای صوفیانه به زبان عربی از شهاب الدین غزّی شافعی است که در آن به دو پرسش مریدان در باب «ذکر» و فضیلت سوره فاتحه پاسخ داده شده است. تنها دستنویس شناخته شده این اثر به شماره‌5471 در کتابخانه یوسف آغا نگهدای می‌شود. این رساله را محمد سوری به تصحیح رسانده‌اند.

13. رساله قطبیه. این رساله در تصوف به زبان فارسی است و مولفش شناخته شده نیست. این رساله در دوران تیموری تالیف شده و مولّف آن مراتب بزرگان صوفیه را که تحت سرپرستی «قطب» قرار دارند در نگاهی نظر بر شمرده است. یگانه دستنویس این اثر که در 899ق کتابت شده به شماره 4764 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران محفوظ است. این رساله را حمید رضایی و فردوس مرادی به تصحیح رسانده‌اند.

14. دو مکتوب از عبدالله قطب بن محیی. این متن در بردارنده دو نامه مهم یکی به فارسی و دیگری به عربی، از قطب الدین محمد بن یحیی شیرازی (زنده در 901ق) است که به ترتیب به ادریس بدلیسی و فضل‌الله بن روزبهان خنجی نوشته شده. این رساله بر اساس چندین نسخه توسط مریم دانشگر و منصوره اعتمادی تصحیح شده است.

15. شهادت‌نامه. منظومه‌ای از ابن همام شیرازی است که بر اساس تاریخ سرایش (903ق) قدیمی‌ترین اثر منظوم در موضوع مقتل امام حسین (ع) به شمار می‌آید. این منظومه مهم بر اساس تنها دستنویس آن که به شماره 2654 در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران محفوظ است، توسط وحید قنبری ننیز به تصحیح رسیده است.

بخش دو، چاپ عکسی:

1. مفضل بن عمر و کتاب التوحید منسوب به او (چاپ عکسی کتاب الفکر و الاعتبار از جبرئیل بن نوح انباری). در تمهید آغاز این بخش، با ژرف‌نگری در دستنویس شماره 4836 کتابخانه ایاصوفیا حاوی رساله‌ای موسوم به کتاب الفکر و الاعتبار علی الخالق و ازالة الشکوک فی تدبیره عن قلوب المسترشدین، اثر جبرئیل بن نوح انباری نصرانی، از نسطوریان عراق در روزگار متوکّل عبّاسی، نشان داده شده است که رساله مشهور مفضّل بن عمر جعفی موسوم به کتاب فکّر / کتاب التوحید با آن پیوندی عمیق دارد. در این پژوهش همچنین به اهمیت ارزیابی و داوری گزارش‌های رجالیان کهن و لزوم توجّه بیشتر به آراء آنها و شیوه فهرستی قدما در بررسی اصالت متون پرداخته شده است. این تحقیق ارزنده را محمدکاظم رحمتی به انجام رسانده‌اند.

2. اشراق اللاهوت در شرح کتاب الیاقوت. در این رساله کتاب الیاقوتِ ابواسحاق ابراهیم بن نوبخت به زبان عربی توسّط رکن الدین محمد بن علی جرجانی حلّی غروی، شرح شده است. در این چاپ، دستنویس شماره 10187 کتابخانه مجلس شورای اسلامی به صورت عکسی منتشر شده و حسن انصاری بر آن مقدمه‌ای جامع نوشته‌اند.

دفتر چهارم متون ایرانی، به هلموت ریتر، محمد معین، علی‌اشرف صادقی و مظفّر بختیار تقدیم شده است.