به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست تخصصی «اخوت انسانی در اندیشه امام موسی صدر» در قالب پنجاه‌ودومین درس‌گفتار اندیشه و عمل موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، عصر دوشنبه 9 مهر ۱۳۹۷ با سخنرانی حجت الاسلام‌والمسلمین حبیب‌الله بابایی، مدرس حوزه و دانشگاه و عضو هیات علمی و مدیر گروه مطالعات اسلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

باید در منابع فرهنگی گذشته به جست‌وجوی مبحث اخوت بپردازیم

بابایی در این نشست گفت: فضای متکثر و چند فرهنگی دنیای امروز و جهان اسلام ما را مجبور می‌کند که در منابع فرهنگی گذشته و آثار بزرگان و خوانش‌های دینی از ادبیات قرآنی، عرفانی و فلسفی غور کرده و به بحث درباره اخوت انسانی بپردازیم. طرح اخوت باعث ترمیم شکاف‌ها در جوامع امروز می‌شود. بسیاری از اندیشمندان غربی نیز برای ترمیم جامعه خود مباحث مشابهی مانند اخوت را مطرح کرده‌اند. امانوئل لویناس، اندیشمند برجسته فرانسوی یکی از آنان است که در بسیاری از کتاب‌های خود در طرح مساله گفت‌وگو و «دیگری» به این امر مهم نیز پرداخته است.

وی افزود: اندیشمندان متعددی در جهان معاصر اسلامی به مساله اخوت پرداخته‌اند. آیت‌الله شهید مرتضی مطهری به شعر «بنی آدم اعضای یکدیگرند*که در آفرینش ز یک گوهرند» سعدی نقدی متکی بر ادبیات برخی احادیث و روایات نوشت. او در این نقد بیان کرد که آیا بنی آدم اعضای یکدیگرند یا بنی مومنین؟ آیت‌الله جوادی آملی نیز بحث مهمی درباره اخوت دارند. به باور ایشان عناصر مشترک فطری انسانی می‌تواند نقطه عزیمتی باشد برای اینکه در کنار صحبت درباره اخوت دینی، اخوت انسانی را نیز مطرح کرد.

بابایی ادامه داد: آیات، روایات و احادیث بسیاری از ائمه در بحث اخوت انسانی به ما رسیده است. تعدادی از این روایات اخوت را بین انسان و انسان مطرح کرده و تعدادی دیگر بر اخوت بین مومنین تکیه می‌کند. در آیه 10 سوره مبارکه حجرات چنین جمله‌ای مطرح شده است: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ». این آیه بر اخوت ایمانی تکیه دارد. پیامبر مکرم اسلام نیز در حدیثی فرموده‌اند: «الناس كلهم سواء كاسنان المشط» مردم مانند دانه‌های شانه با هم برابرند.

این مدرس حوزه علمیه قم درباره روایات مساله اخوت نیز اشاره کرد: تعدادی از روایات هم به انسان اشاره می‌کند. آیت‌الله جوادی آملی در جلد 22 «تسنیم» چنین حدیثی را آورده است که: «الانسان أخو الانسان أحب أم كره» انسان برادر انسان است. امیرالمومنین(ع) در نامه 53 نهج‌البلاغه خطاب به مالک اشتر می‌فرمایند که ته قلب خودت را نسبت به رعیت مملو از رحمت کن، چرا که مردم دو دسته هستند، دسته‌ای برادران دینی تو هستند و دسته‌ای دیگر در آفرینش همانند تو.

تاسی امام صدر از نهج‌البلاغه درباره مساله اخوت

بابایی در بخش دیگری از سخنانش درباره مستندات بحث امام موسی صدر از مفهوم اخوت اشاره کرد: امام موسی صدر از نامه 53 امیرالمومنین در نهج البلاغه برای مطرح کردن بحث اخوت انسانی بهره می‌برد. امام صدر تاکید می‌کند که چگونه همانندی و همگون بودن در آفرینش می‌تواند پایه‌ای برای ایجاد اخوت بین انسان‌ها باشد. در بیان امام صدر چند نوع از اخوت مطرح است؛ در برخی از گفتارها امام صدر تعبیر «اخوةالوطنیه» یا برادران ملی را مطرح می‌کند. به عنوان مثال صحبت از برادران ملی در بخشی از گفت‌وگوی او با روزنامه النهار در سال 1975 آمده است.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: نوع دیگری از اخوت «دینی» است. به عنوان مثال اخوت دینی بین مسلمانان و مسیحیان می‌تواند شکل بگیرد. در سالی که میلاد مسیح با ایام عزاداری امام حسین(ع) و روز عاشورا تقارن پیدا کرد، امام صدر در دیدار خود با مسیحیان آنها را «برادران» خطاب می‌کند. نوع دیگر اخوت از نظر امام صدر «اخوت اسلامی» است. دراخوت دینی می‌توان کمی پایین‌تر آمد و اخوت بین شیعه و سنی را ایجاد کرد؛ چرا که همه مسلمانند و پیغمبر، کتاب مقدس و شعائر یکسانی دارند. نوع دیگر اخوت خالص‌تر از اخوت اسلامی است که می‌توان نام آن را اخوت ایمانی گذاشت. این نوع از اخوت بین شیعیان شکل می‌گیرد.

بابایی توجه دین اسلام به کرامت انسانی را مبنایی برای اخوت خواند و گفت: امام موسی صدر در جایی می‌گوید: «دین ما اسلام همانند دیگر ادیان، اساس همه آموزه‌های خود را بر اساس ایمان به خدا گذاشته و بهترین راه را برای خوشنودی خداوند خدمت به انسان‌ها بدون توجه به نژاد، دین و... می‌داند. در آموزه‌های دین من از جدایی انداختن بین عبادت و خدمت نهی شده و هرآنچه را که کرامت انسانی را خدشه‌دار می‌کند، حرام است. آرمان‌گرایی پیامبران و رهبران دینی ایجاد تعاون و برادری در احساس و عمل است.»

نویسنده کتاب «تمدن و تجدد در اندیشه معاصر عرب» اضافه کرد: امام صدر در شرح اخوت، آن دسته از روایات درباره سیره اهل بیت را مطرح می‌کند که در آن ائمه نسبت به انسان‌های غیرمعتقد رفتار انسانی پیشرفته‌ای داشته‌اند. به هر حال قرار است که ایمان بیاید و انسان را انسان‌تر کند. اگر ایمان چنین پروسه‌ای را به سرانجام نرساند، از حقیقت و اصل خود دور افتاده است.