جلد دوم این اثر، تاریخ ایران بعد از اسلام را مورد بحث و بررسی قرار داده است. فتح ایران توسط مسلمین، اشاراتی به عهد خلفای راشدین و بحث پیرامون امویان، عباسیان، سلسله‌های طاهریان، علویان طبرستان، سامانیان، صفاریان، غزنویان، سلاجقه و... در کنار نهضت‌های شیعی، خارجی، مزدکی و... نیز کلیاتی راجع به فرق و مذاهب، تصوف، کلام، فلسفه و ادبیات فارسی و نیز اطلاعات جغرافیایی-تاریخی ایران در این مجلد تشریح و تحلیل شده است.
این کتاب در شش بخش تنظیم شده است. افق‌های تازه، کشمکش و رستاخیز، از نشابور تا غزنه، مرده ریگ بغداد، در کرانه‌های خزر و از اصفهان تا بغداد فصل‌های کتاب را تشکیل می‌دهد. پایان‌بخش کتاب نیز یادداشت‌ها و فهرست‌ها قرار دارد.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «سقوط دولت دیرینه‌سال ساسانی که اردشیر بابکان آن را بنیاد نهاد و مرگ یزدگرد شهریار به پایانش آورد، در جریان استمرار حیات مردم ایران موجب وقفه‌ای نشد. به دنبال شکست قادسیه و نهاوند وقتی خشم و وحشت ناشی از هیجان عام مردم که برای آنها ورود یک سپاه فاتح در حکم اهانتی به غیرت و حیثیت همگان تلقی می‌شد فروکش کرد آیین فاتحان با آنکه به همراه سپاه مهاجم به کشور وارد می‌گشت برای بسیاری مردم تدریجا خوشایند و آسان‌پذیر شد و حتی در نزد برخی طبقات نیز همچون مژده رهایی به نظر آمد.
رهایی از غلبه اهریمنی نجبا و اهل بیوتات که از عهد هرمزد خسرو رقابت‌های قدرت‌جویانه آنها سراسر ایرانشهر را از تیسفون تا خراسان و از آذربادگان تا سیستان به دست هرج و مرج و ستیز و آشوب سپرده بود و پادشاهان را هم مثل شهروندان و روستائیان دستخوش نابکاری‌ها و بازیچه بدسگالی‌های خویش کرده بود، رهایی از قدرت خشونت‌آمیز «ملکان ملکا» که از روزگار «دش خوتائیه» اسکندر و پیش از آن هرگونه فکر روشنی را از افق فرهنگ عام رانده بود و آن‌گونه که عربی هوشمند از اردوی سعدبن ابی‌وقاص در درگاه رستم سردار یزدگرد گفته بود رهایی از سلطه فریب‌آمیز و جابرانه مغان و آتوربانان که آذر «مقدس خوانده» آتشگاه آنها از عهد خسرو کواتان‌باز، همه چیز را از شهر تا روستا در کام سیری‌ناپذیر خویش اوبارده بود و جز خشم و آز و فریب و دروج چیزی برای مردم باقی نگذاشته بود.
در بین سنت‌های بازمانده از عهد باستانی اعیاد باستانی هم مثل حماسه‌ها و اندرزنامه‌ها حیات خود را در دوران خلافت دمشق و بغداد به تلطیف تدریجی ذوق عربی که در اثر ارتباط با عناصر مختلف اقوام تابع حاصل شد مدیون بود. اعیاد عمده از جمله نوروز و مهرگان می‌شد که خلفا به خاطر دریافت هدایای معمول جز به ندرت برای لغو آنها اصراری نکردند. حتی یک‌بار منع شدید خلیفه المعتضد در آن باب به‌سبب پافشاری عامه بی‌اثر هم ماند و خلیفه ناچار شد در باب اجرا‌ء آن دستوری بدهد. از سایر اعیاد جشن سده بود، با آتش‌افروزی شبانه و آداب خاص که در صد روزه یک زمستان پنج ماهه از گاه شماری باستانی ایران برپا می‌شد و طی سال‌ها فراموش نشد.
از سایر مراسم جشن سوری که حتی در عهد سامانیان همچون یک رسم باستانی اجرا می‌شد و یک بار هم آتش آن حریق شدیدی را در بخارا سبب گشت نیز باقی‌مانده‌ای از جشن‌های باستانی مربوط به آتش به نظر می‌رسید و مثل اکثر آنها هیجان‌انگیز و مایه تفریح عام بود. رسم کوسه برنشستن هم در اول آذرماه قدیم که همچنان از عهد باستانی باقی مانده بود نوعی نمایش تفریحی بود، از نوع رسم میرنوروزی که در شعر حافظ هم بدان اشارت هست.
قصه‌های عام‌پسند رزمی و بزمی مانند داستان بهرام چوبین و ویس و رامین و هزار افسان و کلیله و دمنه و سندبادنامه هم که تعدادی از نظایر آنها در عهد قدرت خلفاء بغداد از پهلوی به عربی نقل شد. نمونه‌ای از این سنت‌ها بود که در فرهنگ عربی تاثیر کرد و در شعر و ادب زبان دری هم انعکاسی قابل ملاحظه یافت چنانکه تعدادی دیگر از این قصه‌ها که مربوط به پهلوانانی چون رستم و گرشاسب می‌شد از طریق مجموعه‌های خداینامه‌ها در افواه و اذهان باقی ماند و مجموع این سنت‌ها تجربه استمرار تاریخ را برای مردم ایران که سقوط تیسفون و نهاوند آنها را از گذشته خویش جدا ساخته بود ممکن کرد.
جلد دوم «تاریخ مردم ایران از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه»
با شمارگان 1000 و دوره دو جلدی 90 هزار تومان از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر شد.
نظر شما