خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- کتاب «ميرزا نصراله (آقاخان) اعتماد الدوله صدراعظم نوری (بزرگترين قربانی تاريخ‌نويسی برای قهرمان‌پروری)» تالیف مشترک پيروز مجتهدزاده و حسين ربيعی در آستانه چاپ مجدد است. این کتاب پس از انتشار به دلیل ادعاهایی که وی درباره میرزا آقا‌خان نوری کرده بود، موجب برانگیختن واکنش‌های بسیاری در میان تاریخ‌پژوهان شد. حال قرار است این کتاب با اضافه شدن اسناد جدیدی بازنشر شود. بازنشر این اثر موجب شد که با وی درباره این کتاب سخن بگوییم.

«میرزا آقاخان نوری» از بزرگان دربار ناصرالدین شاه قاجار و معاصر با میرزا تقی‌خان امیركبیر بوده است. تا به حال هر آن‌چه در تاریخ ایران از این شخصیت تصویر شده است مردی مكار و دسیسه‌چین بوده كه علت عمده عزل امیركبیر و قتل وی به دستور شاه، بدسگالی و سخن‌چینی‌های وی بوده است اما نگارنده كتاب حاضر نگاهی نو به میرزا آقاخان نوری داشته و معتقد است كه وی بزرگ‌ترین قربانی تاریخ‌نویسی برای قهرمان‌پروری است.

برخی سرفصل‌های کتاب عبارتند از «زندگی و اصل و نسب صدر اعظم نوری»، «روابط خارجی صدر اعظم»، «از وليعهدی تا دربدری صدراعظم نوری»، «تحميل كاپيتولاسيون»، «قتل اميركبير»، «نقش نظامی حكومتی ايران در ژئوپوليتيك بازی بزرگ»، «ماجرای هرات»، «خودگردانی قاسمی‌ها در بندر لنگه و ‌ قضيه هرات و درگيری نظامی صدر اعظم با بريتانيا» و «قضيه بحرين». نگارنده پس از شرح حال مختصری از صدراعظم و اصل و نسب وی به موضوع تحت الحمایگی او نسبت به بریتانیا و تاریخچه مستندی از نقش نوری در رویدادهای تاریخی مربوط به روابط خارجی ایران پرداخته است. فصل‌های پایانی كتاب به سرنوشت صدراعظم از ولیعهدی تا دربه‌دری و چند سند ضمیمه اختصاص دارد.




اثری برای به چالش گرفتن تحریف‌های تاریخی

پیروز مجتهدزاده درباره دو اثر در دست انتشارش به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: در حال حاضر دو اثر در دست انتشار دارم؛ نخست کتاب خاطرات بنده با عنوان «افسانه زندگی» که متاسفانه بیش از چهار تا پنج سال است که به دلایل نامشخص و بیشتر به بهانه‌های فنی همچنان انتشار آن به تأخیر می‌افتد.
 
وی در توضیح اثر دیگرش گفت: کتابی درباره میرزا آقا‌خان نوری نوشته‌ام که قبلا با عنوان «ميرزا نصراله (آقاخان) اعتمادالدوله صدراعظم نوری (بزرگترين قربانی تاريخ‌نويسی برای قهرمان‌پروری)» منتشر شده و کتابی کاملا تاریخی درباره تاریخ واقعی مسایل مربوط به دربار ناصرالدین شاه قاجار و در رابطه با وضعیت حاج‌میرزا آقاسی، امیرکبیر و میرزا آقاخان نوری است که با افزودن اسناد جدیدی به زودی منتشر خواهد شد. این انتشار جدید شامل اسناد و مدارک بسیاری است که پیش از انتشار مجدد کشف و ضمیمه آن شده است.
 
این جغرافی‌دان سیاسی که مطالعات بسیاری در تاریخ سیاسی نیز دارد، در پاسخ به برخی انتقادها که به کتاب وی وارد است، گفت: این اسناد جدید را از مراکز اسناد دولتی انگلستان کشف کردم و برخی نیز از منابع پنهان مانده فارسی به دست آمده است. این در حالی است که در چاپ نخست «ميرزا نصراله (آقاخان) اعتمادالدوله صدراعظم نوری (بزرگترين قربانی تاريخ‌نويسی برای قهرمان‌پروری)» چند نفر نقد محترمانه و برخی فحش‌نامه بر آن نوشتند.

وی ادامه داد: البته فحش‌نامه‌ها از محافل شناخته شده‌ای بود که هرگونه اصلاح مباحث تاریخی را با زشت‌نویسی‌های شناخته شده خود تخطئه می‌کرد. در این نوشته‌ها به طور مستند ثابت شده که نویسندگان بدون دیدن یا خواندن کتاب مباحث آن را مورد تهاجم زشت‌نویسی‌های خود قرار دادند. از طرفی در نقدهای رسمی که در نشریه‌های معتبر صورت گرفت، از کتاب بنده به عنوان تلاشی جدید و موثر در به چالش گرفتن تحریف‌های تاریخی یاد شد.

انگلیسی‌ها، آقاسی را فردی احمق و دیوانه در تاریخ قلمداد کردند

مجتهد‌زاده درباره نکات جدید کتاب «ميرزا نصراله (آقاخان) اعتمادالدوله صدراعظم نوری (بزرگترين قربانی تاريخ‌نويسی برای قهرمان‌پروری)» ادامه داد: در این اثر تلاش می‌شود که مواضع سیاسی خارج توجه و از دید علمی پنهان مانده در روابط خارجی ایران مورد بحث قرار گیرد. برای مثال آن‌گاه که انگلیس دامنه استعمار خود را در خلیج‌فارس گسترش می‌دهد، ابتدا حاج میرزا آقاسی و بعد میرزا آقاخان نوری بودند که رسما به آنها هشدار دادند و در برابر آنها پایداری کردند. اما استعمار بریتانیا طبق سیاست خود، از این هشدارهای حاجی میرزا آقاسی عصبانی شد و مقاومت میرزا آقاخان نوری در هرات و بندر عباس را هرگز نبخشید. به همین دلیل آنها آقاسی را به عنوان فردی احمق و دیوانه در تاریخ ایران قلمداد کردند و برای جا انداختن زشتکاری خود درباره حقوق ایران در دریای خزر بر اساس قرارداد 1828.م قرارداد ترکمن‌چای را پیش کشیدند.
 
وی در پاسخ به چهره‌ای که وی از امیرکبیر در اثر خود ارائه داده، عنوان کرد: درباره امیرکبیر در این اثر تلاش شده که شخصیت وی به عنوان یک اصلاح‌طلب واقعی و آزادی‌خواه مطرح شود و از مظلومیت وی در اقدام نابخشودنی ناصرالدین‌شاه برای قتلش سخنان مستند به میان بیاید و اسنادی حقیقی در اثر گنجانده شود؛ مبتنی بر این‌که سفیر وقت بریتانیا، نخستین کسی است که قتل امیرکبیر را به گردن میرزا آقاخان می‌اندازد.
 
این استاد پیشین دانشگاه لندن و مشاور پژوهشی کنونی دانشگاه سازمان ملل متحد که هم اکنون در دانشگاه‌های منطقه تهران به تدریس جغرافیای سیاسی و ژئوپولیتیک مشغول است، اظهار کرد: این اثر با تکیه به اسناد نشان می‌دهد که انگلیس از دست آقاخان و آقاسی عصبانی بود، زیرا وی به اخطارهای انگلیس در فتح هرات بی‌اعتنایی کرده و هم در صلح پاریس1957 سخن انگلیس را به ظاهر اجرا کرد، اما هرات را به انگلیس نداد، تا این‌که آنها، دوست‌محمدخان را واداشتند تا افغانستان را از ایران جدا کند.
 
ناصرالدین‌شاه از اقتدار امیرکبیر خاطره‌هایی ناخوشایند داشت

مجتهدزاده بیان کرد: در این کتاب با سند و مدرک نشان داده می‌شود که قتل تاسف‌بار و غیرقابل بخشش امیرکبیر به دست ناصرالدین شاه قاجار اتفاق می‌افتد و نه به دست اشخاص دیگر و در این میان سفیر انگلیس تلاش می‌کند آن را به گردن اشخاصی مانند میرزا آقاخان نوری بیندازد.
 
وی در تشریح انگیزه ناصرالدین‌شاه در قتل امیرکبیر عنوان کرد: حذف صدراعظم اصلاح‌طلب شاه قاجار به دلیل سوءظن روز افزون شاه نسبت به وی و خاطره‌های ناخوشایندی که از اقتدار پایان‌ناپذیرش داشت این بود که در همه موارد شاه جوان را دور می‌زد و همچنین لحن تند امیر به‌ویژه درباره مادر شاه که مادرزن خودش بود و اهانت سنگین به مهد علیا در حضور خود ناصرالدین شاه. اما در تاریخ‌های تحریف شده این قتل به گردن هر کسی انداخته می‌شود جز ناصرالدین شاه. این تحریف‌ها در کتاب یاد شده و به چالش کشیده می‌شود به اضافه حقایق مستند تازه‌ای که تا کنون مورد بی‌اعتنایی تاریخ نوشته‌های آن دوران بوده است.

این پژوهشگر حوزه جغرافیای سیاسی درباره پیش‌بینی میزان استقبال از این کتاب گفت: این امر بستگی به این دارد که این کتاب تا چه اندازه توانسته در چالش‌های مطرح شده، موفق باشد.

«ميرزا نصراله (آقاخان) اعتمادالدوله صدراعظم نوری (بزرگترين قربانی تاريخ‌نويسی برای قهرمان‌پروری) در 296 صفحه، شمارگان دوهزار نسخه و بهای 10 هزار تومان با جلد شومیز از سوی نشر انتخاب منتشر شده است.