خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)  نشست پایان هفته دیدار و گفت‌و‌گو با دکتر توفیق سبحانی در کتابفروشی آینده با همکاری گنجینه پژوهشی ایرج افشار، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، بنیاد فرهنگی ملت و مجله بخارا برپا شد.

در این نشست که مخاطبان کتابفروشی آینده حضور داشتند و برای دیدار با دکتر توفیق سبحانی گردهم آمده بودند، نخستین پرسش از سوی سردبیر بخارا مطرح شد که: معمولاً وقتی انس و الفت با غزلیات شمس و مولانا پیدا می‌شود همواره تصوری از شخصیت مولانا و شمس پدیدار می‌شود، همچنین مقداری نقاشی ناشی از تخیل نقاشان و طراحان را نیز داریم که البته منظورم این گونه تصورات نیست و بلکه قدری عمیق تر. حالا پرسش من این است که اصولا مولانا را چگونه تصور می‌کنید؟

دکتر توفیق سبحانی در پاسخ به این پرسش گفت: من تصوری از مولانا  مبتنی برمشاهدات ذهنی ندارم، اما شمس را آشکارا دیده‌ام. هنگامی که  استاد محمد علی موحد را می‌بینم انگاری شمس را دیده ام. به نظرم استاد موحد یک ارتباط معنوی با شمس دارد؛ باید بگویم اگر شمس نبود مولانا در چه جایگاهی قرار داشت؟

وی ادامه داد: مجالس سبعه که از مولانا باقی مانده است، هفت سخنرانی مولانا است که مانند خطابه با آیه‌ای شروع شده است، باید بگویم در سال 1354 و 1355 از دکتر شفیعی کدکنی پرسشی کردم که شما غزلیات مولوی را چگونه تدریس می‌کنید؟ ایشان در پاسخ گفتند، غزلیات مولانا را باید خواننده درک کند، چراکه غزلیات معنوی قابل معنی کردن نیست.

دکتر سبحانی درباره منزل شخصی مولانا گفت: مولانا خانه محدودی داشته است و متاسفانه مانند تمام اقدامات شرقیان که موزه داری و حفاظت از آثار باستانی مساوی با ویرانی آثار است، خانه مولانا نیز ار بین رفته است، این خانه بسیار کوچک بوده است.

دکتر سبحانی درپاسخ به پرسش دیگری درباره علاقه ایشان به  آثاری که با موضوع مولوی  تالیف شده است؟ گفت: کتابی که فرانک لوییس درباره مولوی نگاشته و کتاب «شکوه شمس» آن‌ماری شیمل را بیشتر می‌خوانم البته مرحوم عبدالباقی از جمله پژوهشگرانی بوده است که به کتابخانه شخصی و آرامگاه مولوی اشراف داشته است.

وی در ادامه این نشست، به سایت‌های مختلف مولوی شناسی در کشورهایی مانند امریکا اشاره کرد و گفت: در این گونه کشورها چاپ اثر راحت تر است و انحصار طلبی در آنها دیده نمی‌شود.

دیدار مولوی و عطار در خراسان

یکی دیگر از حاضران در این نشست پرسید: در شرح مولانا وقتی از بلخ حرکت کردند در خراسان با عطار ملاقاتی داشته‌اند؟ این امر تا چه حد صحت دارد؟ سبحانی گفت: بله، این اتفاق افتاده و  مولانا نیز درباره  این ملاقات در شعرهای خود نوشته است.

 در ادامه این نشست پرسشی با این مضمون مطرح شد که این مسیر طی شده تا خراسان، چرا با عث نشد مولانا و خاندانش در خراسان اتراق کنند؟
سبحانی گفت:چون پدر مولوی قافله سالار بود و  حدس می‌زده که آرامش خراسان موقتی است و آنها می‌خواستند به جای آرامتر بروند.

 دکتر سبحانی ادامه داد: ترکیه و هندوستان جزو کشورهای مسلمان بودند. پدر مولوی این مسیر را تعیین کرده تا به بلخ رسیدند. در بلخ افرادی شبیه مولوی خیلی زیادند، منزل بهالدین در بلخ بوده است. آنچنان که آمده است، برهان‌الدین پس از اطلاع از مرگ سلطان العلما از محلی به نام قیصریه رد شد تا به سلطان العلما برسد، در این مسیر بود که شیفته قیصریه شد. باید بگویم فردی مانند مرحوم زرین کوب می‌توانست تا از یک جمله وی استباط کرده و کتابی سترگ درباره مولوی بنویسد، در کل زرین کوب شدن سخت است، که اگر من هم توانایی‌های مرحوم دکتر زرین کوب را داشتم می‌توانستم پله پله تا ملاقات خدا را بنویسم.

 انتظار و معراج در شعر مولوی
دکتر سبحانی در ادامه این نشست و در پاسخ به پرسشی درباره مفهوم انتظار در شعر مولانا گفت: مولانا وقتی می‌گوید: ز من چون روی تو ز من رود هم/  برم چون بیایی، مرا هم بیاری به خوبی در حال وصف انتظار است و نشان می‌دهد همچنان مولانا به دنبال شمس است.

یکی از حاضران در نشست از دکتر سبحانی درباره معراج در شعر مولانا پرسید و وی در پاسخ چنین گفت: معراج در شعر مولانا همان نیرویی است که از شعر به خواننده می‌رسد. مولانا خود منبع عظیمی از نیروست که علاوه بر خود، خوانندگان را به معراج می‌برد.

دکتر توفیق سبحانی  در بخش دیگری از سخنان  خود گفت: در ایران رضا قلی خان  هدایت  نخستین  گام  را  برای مولوی پژوهی برداشت. البته از دیگر مولوی شناسان  موفق می‌توان  به  استاد جلال الدین  همایی، بدیع الزمان فروزانفر، عبدالحسین زرین کوب،  دکتر شفیعی کد کنی، منوچهر مرتضوی، دکترعبدالکریم سروش و استاد محمد علی موحد اشاره کرد.

دکتر سبحانی افزود: همچنین پژوهش‌های سید جلال الدین آشتیانی، حسن لاهوتی، کریم زمانی و پروفسور نیکلسن و دکتر آن ماری شیمل و فرانکلین لوئیس از جمله پژوهش ‌های موفق و تاثیر گذار در شناساندن مولوی است.

علی‌دهباشی، سردبیر مجله بخارا  در ادمه این نشست، درگذشت خسرو افشار، فرزند دکتر محمود افشار و برادر زنده یاد ایرج افشار را تسلیت گفت و درباره دکتر توفیق سبحانی چنین گفت:  دکتر سبحانی از استادان معاصر در زمینه زبان و ادبیات فارسی در سال ۱۳۱۷ شمسی در تبریز به دنیا آمد. ایشان پس از اخذ فوق لیسانس دبیری از دانشگاه تهران به ترکیه سفر کرد و با شرکت در امتحان ورودی دوره دکتری دانشگاه استانبول در رشته عربی و فارسی آن دانشگاه پذیرفته شد و در سال ۱۹۷۴ میلادی به دریافت درجه دکتری نایل آمد. او نایب رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی بوده و در دانشگاه‌ها نیز به تدریس زبان و ادبیات فارسی مشغول است. کتاب « مولانا جلال الدین، زندگانی، فلسفه، آثار گزیده‌ای از آنها » ترجمهٔ توفیق سبحانی، در دورهٔ سوم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کتاب سال برگزیده شد.