خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- ماهرخ ابراهیم‌پور: نشست نگهداری از مجموعه‌های خصوصی با سخنرانی سمانه سادات حسینیان، کارشناس مرمت آثار تاریخی و مهدی کلیایی، کارشناس حفاظت آثار موزه ملک با تاکید بر ضرورت آشنایی مجموعه‌داران با چگونگی نگهداری اسناد کاغذی تاریخی، پنجشنبه (ششم شهریورماه) در کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد. 

حفاظت از آثار گرانبها با افزایش آگاهی و زیرساخت‌های لازم

حسینیان با توجه به فراوانی آثار تاریخی در ایران گفت: کشور ما از نظر آثار تاریخی‌، صاحب میراثي چشمگیر است؛ در هر خانه‌ای کتابی و دست نوشته‌ای از پدران و گذشتگان ما باقی است که به عنوان میراث خانوادگی از آن‌ها نگهداری می‌شود، غافل از این‌که گاهی با ندانستن روش‌های درست نگهداری از این آثار ظریف، سبب نابودی آن‌ها می‌شویم. با وجود این مواریث گرانبها، متاسفانه هنوز ما فاقد زیرساخت لازم برای حفظ آن‌ها هستیم. به علاوه خطری که کلکسیون‌های ما را تهدید می‌کند، با افزایش آلودگی محیط و کاربرد مواد اولیه کم دوام روز به روز بیشتر می‌شود، بنابراین نیاز به افزایش آگاهی در سطح ملی برای حفظ این آثار گرانبها نیز بیشتر می‌شود. به همین دلیل آشنا شدن با مقوله حفظ و نگهداری از مجموعه‌های شخصی و میراث خانوادگی یک ضرورت محسوب می‌شود.

وی در ادامه با پرداختن به معنای میراث افزود: «ميراث» در لغت به معني آن چيزي كه به ارث رسيده است. اين واژه مفهوم انتقال از گذشته به آينده را مي‌رساند. در واقع، به ميراث بايستي به عنوان ماتركي نگاه كنيم كه از نياكان به ما رسیده و لازم است به نسل‌هاي آينده انتقال دهيم. دو نوع شاخص ميراث عبارتند از: «ميراث مادي» و «ميراث معنوي». نوع نخست شامل مواريثي است كه به طور فيزيكي قابل لمس هستند، مانند بناها، مجسمه‌ها، نقاشي‌هاي ديواري، اشياء و غيره. نوع دوم به آثار غير مادي به جای مانده از گذشتگان از جمله موسيقي، ادبيات، تئاتر، زبان، دانش سنتي، مراسم مذهبي، آيين‌هاي سنتي و غيره سر و كار دارد. ميراث مادي، به نوبه خود، شامل ميراث منقول (كه به راحتي از مكاني به مكان ديگر قابل انتقال است) و ميراث غير منقول (كه قابل انتقال به مكان ديگر نيستند) مي‌شود.

برای حفاظت از میراث خانوادگی بیشتر بکوشیم

وی با پرداختن به دامنه تعریف کلکسیون عنوان کرد: از لحاظ لغوی مجموعه یا کلکسیون شامل گردآوری دسته‌ای از اشیاء از قبیل اشیاء هنری، فرهنگی، تاریخی، صنعتی، طبیعی و غیره است. از لحاظ قانونی (مجموعه اموال فرهنگی، تاریخی یا هنری ) دربرگیرنده اموال فرهنگی، تاریخی و هنری نیز می‌شود که علاوه بر ارزش فرهنگی، تاریخی و هنری هر یک از آن‌ها، اجتماع هویتی مستقل ایجاد و ارزش هویتی مضاعف به وجود می‌آورد.

این کارشناس مرمت آثار تاریخی با نام بردن از اشیائی که در حوزه میراث طبقه‌بندی می‌شوند بیان کرد: میراث خانوادگی در میان خانواده‌های ایرانی بیشتر شامل ظروف، بافته‌ها‌، دست‌نوشته‌ها و کتب و عقدنامه‌ها می‌شود. تابلوی نقاشی، فرش، مجموعه‌های تمبر و عکس نیز امروزه زیاد دیده می‌شود. در ادامه بر اساس هر نوع مجموعه‌، دلایل آسیب‌، شرایط نگهداری بهینه و مرمت‌های ضروری توضیح داده می‌شود.

شرایط نگهداری بهینه اسناد تاریخی از جنس کاغذ

مهدی کلیایی گفت: چون مواد تشکیل‌دهنده این مجموعه‌ها (کتب خطی، اسناد تاریخی و قباله‌ها) کاغذ است، آسیب ساختاری آن‌ها بسیار زیاد است. اسکناس‌ها و پاکت‌های نامه را نیز می‌توان در این مجموعه جای داد. آسیب‌هایی که ممکن است به کتب خطی، اسناد تاریخی و قباله‌ها برسد، شامل آسیب‌های بیولوژیک، اسیدی شدن و شکنندگی برگه‌ها، پارگی و جدا شدن از جلد و آسیب جلد (در اثر تماس دست و لک) رنگ پریدگی و تغییر رنگ است.

وی با اشاره به شرایط نگهداری بهینه اسناد تاریخی از جنس کاغذ گفت: این اشیاء کاغذی به دلیل حساسیت باید در شرایط بهینه و دور از نور مستقیم پنجره، مکان‌های ورود گرد و غبار، دور از دریچه کولر نگهداری شوند. همچنین از دست زدن مستقیم به اثر، باز کردن تا خوردگی‌ها، لوله کردن اسناد، قرار دادن کاغذها بدون اسید و یا پلاستیک‌های نازک بر روی نقش‌ها باید خودداری شود. از پخش شدن رنگ، ایجاد خش و سایش و نمایش اثر تاریخی در کمد‌های بدون شیشه باید اجتناب کرد. اسناد تاریخی کاغذی را باید با دستمال نرم خشک و قلم موی نرم نقاشی پاکسازی کرد.

کارشناس حفاظت آثار موزه ملک درباره نحوه جابه جایی این آثار نفیس کاغذی اظهار کرد: بسته‌بندی آثار تاریخی کاغذی باید با پارچه‌های پنبه‌ای یا کتانی و بدون استفاده از پلاستیک صورت گیرد. همچنین در مرمت‌های اضطراری نباید چسب‌های نواری و شیشه‌ای به کار برد. قطعات اثر برای جابه‌جایی و بردن به نزد مرمت‌گر باید در کنار هم نگهداری و بسته‌بندی کامل شود. ضمن این که در بسته‌بندی اثر آسیب‌دیده لازم است در یک بسته پارچه‌ای قرار داده شود تا به دست مرمتگر برسد.

در پایان دو کارشناس حاضر در جلسه به پرسش‌های شرکت‌کنندگان درباره نحوه نگهداری برخی آثار تاریخی پاسخ دادند.