به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دوره شش جلدی مناقب خاندان نبوت و امامت(برگردان فارسی مناقب آل ابی‌طالب) تألیف «ابو جعفر محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی» با ترجمه حسین صابری به تازگی در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته‌است.

«ابن‌شهر آشوب» سرآمد منقب‌نگاران جهان تشیع محسوب می‌شود و کتاب وی با عنوان «مناقب آل ابی‌طالب» شاهکار این عرصه و سزاوار بازشناختن و بی‌نیاز از شناساندن است. 

به مناسبت انتشار این مجموعه، گفت‌‌وگویی با حسین صابری، مترجم کتاب انجام داده‌ایم که با هم می‌خوانیم:

- شهر آشوب را سرآمد منقبت نگاران تشیع می دانند. چه مولفه‌هایی در فعالیت‌های وی از او چنین چهره‌ای ساخته است؟

هرچند بیان ویژگی‌های این کتاب و نویسنده آن از حوصله یک گفت‌وگو بیرون است و مقاله‌ای علمی و ویژه می‌طلبد اما چند نکته در این باره این کتاب شایسته یادآوری است.

نخست موضوع «گستردگی دانش مولف» است. ابن شهر آشوب به دلیل برخورداری از استادان دانشمند و سفرهای علمی متعدد و حضور در مراکز علمی روزگار خویش از دانش فراوانی بهره داشت و به همین دلیل او را پس از شیخ طوسی به لقب «ابوجعفر ثانی» ملقب ساختند و همه کسانی که شرح حال او را نوشته‌اند، بر این جنبه از شخصیت او تاکید ورزیده‌اند و بی‌دلیل نیست که او را علامه نامیدند. 

نکته دوم «تسلط فراوان مؤلف بر منابع و مأخذ معتبر و دسترسی او به آن‌ها» محسوب می‌شود. مشهور است که ابن شهر آشوب حدود هزار منبع در اختیار داشت. من در جریان ترجمه کتاب مناقب و کتاب متشابه که دو اثر اصلی مولف‌اند، این حقیقت را دریافتم و منابع کار او را در کتابنامه مناقب که در انتهای جلد ششم آمده و حدود 150 صفحه است، آوردم؛ یعنی حدود 700 پدیدآورنده و نزدیک به همان هزار منبع، آن هم منابع دست اول و اصل شیعه و سنی. البته اکثر این منابع امروز در اختیار ما نیز قرار دارد ولی بخشی از این منابع به ما نرسیده و در گذر روزگار از میان رفته است یا از آن‌ها اطلاعی در دست نیاوردیم. 

مشروح وضعیت این منابع و نحوه حضور آن‌ها در آثار آن‌ها در مکتوبات ابن شهر آشوب را در کتاب دیگری به نام «کتابخانه ابن شهر آشوب» بیان کرده‌ام و این کتاب نیز در دست نشر است. منابع مولف که در این کتاب به آن پرداخته‌ام حوزه‌های متفاوتی مانند تفسیر، تاریخ، رجال، ادب، حدیث، کلام، فقه و اخلاق را دربرمی‌گیرد. 

نکته بعدی «داشتن دقت و انصاف در انتخاب منابع و نقل از آن‌ها» است. ابن شهر آشوب در مقدمه مناقب طریق اسناد خود به عهده منابع را به رسم آثار حدیثی معرفی می‌کند و از مشایخ خود نام می‌برد. او در نقل مطلب از منابع نیز بسیار دقیق است و حتی یک واژه تفاوت تعبیر در منابع را از قلم نمی‌اندازد. 

وقتی در جریان ترجمه کتاب مناقب و متشابه منابع او را جست‌وجو و به آن‌ها مراجعه کردم بارها از دقت و انصاف مؤلف در نقل این منابع شگفت‌زده شدم و عظمت این کتاب در نگاهم دو چندان شد. 

«داشتن رویکرد تقریب بین مذاهب» نکته دیگری است که باید به آن اشاره کنم. مولف به دلیل اطلاع از منابع مختلف مذاهب و روح بلند خویش همه جا با مخاطبانی که پیرو دیگر مذاهب‌اند به زبان تقریب سخن می‌گوید و آنان را به انصاف و داوری عادلانه فرامی‌خواند. او در مقدمه مناقب از جفاها و نامهربانی‌ها و بی‌انصافی‌هایی که جماعتی از مخالفان روا داشته‌اند و از کوتاهی‌هایی که برخی هم مسلکان نیز داشته‌اند، گلایه می‌کند و مواجهه با همین امر را از انگیزه‌های تألیف کتاب عنوان می‌کند. 

نکته پایانی نیز «اهتمام عالمان به این کتاب و نقل فراوان از آن» است. بسیاری از عالمان دوره‌های متأخر به کتاب مناقب ارجاع داده‌اند و از آن نقل کرده‌اند. قلمرو علمی فضایل و مناقب را منهای کتاب مناقب ابن شهر آشوب به سختی می‌توان تصور کرد. 

- هدف از ترجمه این کتاب با توجه به حجم سنگین کار چه بوده است و چه ضرورتی را در این باره حس کردید؟
توجه به ویژگی‌های کتاب ضرورت ترجمه آن را روشن می‌سازد. جامعه شیعی ایران جامعه‌ای فارسی‌زبان است و برای غیرمتخصصان دسترسی به منابع اصیل جز از رهگذر ترجمه امکان ندارد. بنابراین لازم بود کتابی به زبان فارسی دسترس قرار داشته باشد که مردم بارها و هرجا سخن از فضایل پیامبر(ص) و ائمه(ع) بوده است، از آن شنیده‌اند و نامش برایشان آشنا است. رسالت مترجم نیز همین است.

همچنین با توجه به پاورقی‌های مناقب خاندان نبوت و امامت این کار از حد یک ترجمه فراتر رفت و به نوعی تحقیق و دست‌کم منبع‌یابی کتاب صورت گرفت و این حتی برای کسانی که عربی می‌دانند و می‌توانند از متن عربی مناقب استفاده کنند یک بخش قابل ملاحظه است که مراجعه به این ترجمه را برای آنان نیز پرفایده می‌کند. 

- مراحل و روند کار ترجمه این کتاب به چه صورت پیش رفت؟
از زمانی که در دهه هفتاد ستونی با نام  مناسبت‌هایی دینی را در یکی از روزنامه‌ها می‌نوشتم از منابع کارم کتاب مناقب بود و هر با به آن مراجعه می‌کردم آن را اثری متمایز از دیگر آثار می‌یافتم. بنابراین مدت‌ها این کتاب در ذهنم بود، هرچند عظمتی که اکنون این کتاب در نگاهم دارد آن زمان هنوز برایم تا این حد درک نشده بود. این تعلق خاطر ادامه داشت تا این‌که در سال 88 عزم خود را جزم کردم تا این کتاب را ترجمه کنم. در اواخر همان سال پیشنهاد ترجمه را به شرکت انتشارات علمی و فرهنگی دادم و با استقبال از این پیشنهاد، کار ترجمه نیز آغاز شد. 

از همان زمان تا روزی که ترجمه فارسی مناقب در پاییز امسال رونمایی شد به مفهوم واقعی کلمه بر این کتاب و سپس کتاب دیگر مولف یعنی متشابه که آن هم ترجمه شده است، اعتکاف کردم و به هیچ کار دیگری نپرداختم و حتی به بسیاری از کارهای سبک‌تر که برای یک عضو هیات علمی دانشگاه جاذبه بیشتری دارد و در جدول ارتقا امتیازآورتر است، بی‌اعتنایی کردم و البته خدا را بر این توفیق سپاسگزارم. کار ترجمه را سخت در کانون اهتمام خود قرار دادم و آخرین صفحه دستنوشت(صفحه 5685) را 15 مهر سال 1391 به پایان رساندم. 

همچنین در سال 90 بود که دوستانی از کنگره علامه ابن شهر آشوب از این کار خبر یافتند و با تماس‌هایی که صورت گرفت از این کار حمایت کردند و این حمایت به نشر مشترک چاپ نخست انجامید.

علاوه بر این، تقریباً همزمان با ترجمه، ویرایش اثر نیز صورت می‌گرفت. این زحمت بر دوش محمدرضا مروارید بود که در همه جای کار به من مشورت داد و همکاری کرد.

همچنین با فاصله اندک از ویرایش جلد به جلد، کارهای حروفچینی، نمونه‌خوانی و کنترل در شرکت انتشارات علمی و فرهنگی انجام می‌شد و این موضوع مهم البته جز با توجه مدیران این شرکت و به ویژه دکتر زارعی امکان‌پذیر نبود. 

- ترجمه این کتاب چه ویژگی‌هایی دارد؟
نخست این‌که نسخه‌های معتبری مبنای ترجمه قرار گرفتند. در زمان ترجمه با بررسی چاپ‌های مختلف متن عرب چاپ نجف اشرف را مناسب‌ترین نسخه یافتم و کار را براساس آن انجام دادم و اندکی بعد نیز از چاپ جدید همراه با تحقیق سیدعلی حسین اطلاع یافتم. وی نسخه‌ای از آن در اختیارم قرار داد و هر دو چاپ به طور همزمان مبنا قرار گرفت. البته گاهی نیز به نسخه تحقیق یوسف بقاعی هم نظر می‌افکندم. 

همچنین همان‌گونه که گفتم، کتاب مناقب پر است از ارجاع و نقل به منابع کهن شیعی و سنی. من هم به شناسایی این منابع اقدام کردم و هر جا منبعی در دسترس بود، به آن مراجعه کردم و ترجمه را با نگاهی به آن صورت دادم و برای اطلاع خوانندگان نشانی منبع را نیز در پاورقی آوردم. این کار شاید به اندازه خود ترجمه زمان و انرژی برده باشد. 
 
بخشی از منابع مولف دیوان‌ها یا ابیاتی پراکنده از شاعران قرون کهن بودند که هم دسترس به آن‌ها و هم ترجمه آن‌ها دشواری‌های خاص خود را داشته است.

ویژگی دیگر این ترجمه، موضوع امانتداری بود که من آن راکاملا رعایت کردم. از آغاز تا انجام کتاب‌ خودم را موظف به رعایت این مهم دانستم و می‌توانم مدعی شوم که در کتاب مناقب حتی یک کلمه حذف یا فروگذار نشده و آن‌چه ترجمه شده، دقیقاً همان چیزی است که از مناقب آدابی طالب به ما رسیده است. آن‌چه اکنون به عنوان مناقب خاندان نبوت و امامت نشر یافته، متن کامل دستنوشت من است.
 
البته امکان بروز سهو و خطاهای ناخواسته را نفی نمی‌کنم، به ویژه که سقف زمانی برای ترجمه هم محدود بود و می‌بایست کتاب تا پاییز چاپ می‌شد و به کنگره ابن شهر آشوب می‌رسید که همین نیز شد. 

ویژگی دیگر این‌که متن عرب مناقب به فارسی برگردانده شده اما در این میان با متون ویژه‌ دیگری برخورد داشتم. به عنوان مثال درباره آیات قرآن، متن آیه‌ها را همراه با نام سوره و شماره آیه آوردم ولی خودم به ترجمه آیات اقدام نکردم، بلکه از ترجمه زنده‌ یاد فولادوند نقل کردم، به این دلیل که معتقدم ترجمه قرآن مقوله‌ای متفاوت است. مترجم زمانی که مشغول یک متن خاص است حتی اگر از توانایی و دانش لازم برای ترجمه قرآن برخوردار باشد دست‌کم حس و فضای او متعلق به ترجمه قرآن نیست و بهتر است ترجمه را از ترجمه فرد دیگری نقل کند، هرچند بر آن ترجمه ملاحظاتی هم داشته باشد. 

درباره «تقسیم‌بندی و فصل‌بندی»هم باید بگویم که نسخه‌های عربی کتاب از این نظر متفاوتند؛ چاپ نجف سه جلدی است، چاپ با تحقیق رسولی محلاتی چهار جلدی است، چاپ با تحقیق بقاعی پنج جلدی و چاپ با تحقیق حسینی 12 جلدی است اما ترجمه فارسی مناقب در شش جلد منتشر شده است. این تقسیم‌بندی تقریباً از همان آغاز ترجمه صورت گرفت و همچنین ملاحظات محتوایی و به نکات فنی توجه شد. نسخه عربی کتاب مشتمل بر 25 باب و یک مقدمه بود و ترجمه فارسی آن در شش جلد ارایه شده است. 

ویژگی دیگر ترجمه این اثر، به حجم کار مربوط می‌شود. مجموع صفحات دستنوشت بدون درنظر گرفتن کتابنامه و فهرست و یادداشت ترجم پنج هزار و 685 صفحه بود و نسخه چاپی نیز مشتمل بر سه هزار و 631 صفحه است، البته صرف‌نظر از صفحات فهرست و نیز یادداشت مترجم.

زمان محدود کار یعنی حدود سه سال نیز از دشواری‌های کار بود و تمرکز و وقت‌گذاری زیادی را می‌طلبید. 

ویژگی پایانی این ترجمه را هم می‌توان در «آراستگی ظاهری» جست‌وجو کرد. این بخش از کار مدیون لطف و تجربه همکاران بخش‌های مختلف شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و به ویژه بخش تولید است، چراکه چینش صحنه‌ها و تنوع قلم‌ها چشم‌نواز است. کاغذی مناسبی انتخاب شده، صحافی کتاب به صورت ته‌دوخت است. کتاب دارای طراحی جلد مناسب و جلد گالینگور است و  هر سه جلد از کتاب داخل یک جعبه مقوایی و مجموعه دوره نیز داخل یک کارتن جای گرفته‌اند. 

دوره شش جلدی کتاب «مناقب خاندان نبوت و امامت» با شمارگان دو هزار نسخه، در سه هزار و 855 صفحه و به قیمت دو میلیون و دویست هزار ریال از سوی انتشارات علمی و فرهنگی منتشر و روانه بازار نشر شده ‌است.