به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «حماسه‌سرایی در بلوچستان» (متن کامل منظومه‌ها با آوا‌نویسی، ترجمه، بررسی و تحلیل هر کدام)، پژوهشی در حماسه‌های قومی بلوچ است، که به تازگی در 610 صفحه از سوی نشر معین به چاپ رسیده است.

جهاندیده در گفت‌و‌گو با «ایبنا» درباره این کتاب و روند پژوهشی آن گفت: در این کتاب به ثبت، بررسی و تحلیل حماسه‌های قومی بلوچ پرداخته‌ام. همانند کتاب پیشینم با عنوان «سیری در منظومه‌های عاشقانه بلوچی»، در این اثر نیز پژوهش‌های من بیشتر میدانی بوده است و برای بخش توضیح و شرح آن از تمامی منابع مهم و در دسترس بهره گرفته‌ام.

وی درباره تعداد حماسه‌سرایان و حماسه‌هایی، که در این کتاب معرفی یا بررسی شده‌اند، توضیح داد: تعداد اشعار بلند و کوتاه و منظومه‌ها و حماسه‌های کهن بلوچی به‌طور دقیق مشخص نیست. از سوی دیگر ادبیات کلاسیک و کهن بلوچی بیشتر از شعر و منظومه تشکیل شده است، اما این آثار تاحدود یک قرن پیش کتابت نشده و بیشتر شفاهی بوده‌اند.

این پژوهشگر افزود: قرن دهم قمری یا پانزدهم میلادی و تقریباهمزمان با صفویان در ایران، اوج حماسه‌سرایی و رخ دادن حماسه‌های مهم بلوچی است. حماسه‌های بحث شده در این کتاب تمامی حماسه‌های مهم بلوچی را در برمی‌گیرند و از نظر زمانی حماسه «چاکری» تا حماسه «کمبَر» را شامل می‌شوند.

وی ادامه داد: برای مثال حماسه «چاکر و گْوَهرام» از مشهورترین حماسه‌ها در میان مردم بلوچ است و دو قهرمان اصلی آن به نام‌های چاکَر و گْوَهرام به عنوان رهبران دو قبیله بزرگ رِند و لاشار، بر بخش‌هایی از سرزمین‌های بلوچستان و سِند به عنوان حاکمان محلی و قبیله‌ای فرمانروایی می‌کنند. بنابر دلایلی جنگ‌هایی بین این دو قبیله و شخصیت اتفاق می‌افتد و درهمان زمان گزارش جنگ‌ها به صورت نظم درمی‌آید و حماسه‌های چاکر و گوَهرام را شکل می‌دهد.

جهاندیده یادآور شد: همچنین جنگ‌های این قبیله‌ها با اقوام بیگانه‌ای مانند هندوان نیز به نظم درآمده است و این جنگ‌ها به مرور زمان از جنبه تاریخی بیرون آمده و تبدیل به حماسه و حتی اسطوره شده‌اند.

وی با تاکید بر تعداد زیاد حماسه‌های بلوچی تشریح کرد: حماسه‌های بلوچی بسیار زیاد هستند و متون بسیار زیادی از آن‌ها به صورت شفاهی بر جای مانده است. همان‌طور که گفتم بخش زیادی از این حماسه‌ها به صورت میدانی جمع‌آوری و در این کتاب ارایه شده است. حماسه رِند و لاشار، حماسه بالاچ، حماسه آدینَگ، حماسه همَّل، حماسه کَمبَر و حماسه للّا از جمله این حماسه‌ها هستند.

این پژوهشگر در پاسخ به پرسشی مبنی بر مضمون اغلب حماسه‌های بلوچی توضیح داد: حماسه‌های مورد بحث در این اثر بیشتر قومی هستند البته برخی از حماسه‌ها نیز مذهبی به حساب می‌آیند و اغلب درباره جنگ‌های حضرت علی(ع) با کفار و جانوران مهیب هستند.

وی درباره ساختار، محتوا و ویژگی‌های این کتاب اظهار کرد: با مطالعاتی که در حماسه‌های ایرانی و بلوچی و بعضی از حماسه‌های اقوام دیگر ایرانی داشته‌ام، متوجه اشتراک‌های بسیار نزدیک و محسوسی بین این اقوام شده‌ام. همان‌طور که می‌دانیم قوم بلوچ یک قوم ایرانی است، از لحاظ فکر، قیافه و نژاد و هر چه که در نظر بگیرید نیز ایرانی هستند. تطبیق میان حماسه‌ها نیز همین را نشان می‌دهد.
وی ادامه داد: همچنین با بررسی این حماسه‌ها متوجه می‌شویم، حماسه‌های قومی بلوچ تاچه حد از شاهنامه فردوسی تاثیر پذیرفته‌اند، یا چه اشتراک‌هایی بین آن‌ها حاکم است. از سوی دیگر بررسی کرده‌ام ویژگی‌هایی، که ما برای حماسه تعریف می‌کنیم تاچه حد برای حماسه‌های قومی نیز صدق می‌کند.

جهاندیده به ارایه توضیحات مفصل‌تری پیرامون این مساله پرداخت و گفت: برای مثال شخصیت رستم در «شاهنامه»، شخصیتی‌ والا و ملی برای ما ایرانیان است. اگر به شخصیت‌ رستم به صورت ملی نگاه کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که «چاکر» نیز چنین نقشی را در حماسه‌های قومی بلوچی داشته است.

وی تاکید کرد: حماسه‌های قومی بلوچی از گذشته تا کنون در میان مردم رواج داشته است، اما تا انتشار این کتاب در ایران ناشناخته بودند. البته از سوی غیرایرانیان و به خاطر ایده‌های استعماری آن‌ها، در اوایل قرن 19 میلادی در بلوچستان شرقی کارهایی درباره زبان و ادبیات بلوچی صورت گرفته است. برهمین اساس بخشی از اشعار کهن بلوچی از سوی آن‌ها گردآوری و در سرزمین‌هایشان به چاپ رسیده است.

جهاندیده در پایان و درباره مدت زمانی، که صرف پژوهش، تدوین و تالیف این اثر کرده است، گفت: از آن‌جا، که تحقیقات میدانی هزینه‌بر و زمان‌بر هستند، حدود 10 سال زمان، صرف گردآوری و تدوین این کتاب کرده‌ام.

عبدالغفور جهاندیده، متولد 1347، فارغ‌التحصیل مقطع دکترای رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه علامه طباطبایی و استادیار دانشگاه علوم دریایی چابهار است.

«منظومه‌های عاشقانه بلوچی»، «شرح منظومه مکران» (سروده‌ای از مولوی عبدالله روانبند) و «دیوان روانبند: مجموعه اشعار فارسی و عربی و گزیده‌ای از اشعار بلوچی مولوی محمدعبدالله روانبند پیشینی) از دیگر کتاب‌هایی هستند، که پیش‌تر، با ترجمه، مقدمه، تصحیح و توضیحات جهاندیده به ترتیب از سوی انتشارات کوله‌پشتی و بام دنیا منتشر شده‌اند.