به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، یادواره قيصر امين‌پور در نشست هم‌اندیشی عاشورا عصر دیروز (شنبه 12 آذر) در تالار اجتماعات موسسه فرهنگی-هنری اندیشه با حضور عبدالجبار کاکایی، سهیل محمودی، ساعد باقری، فاطمه راکعی و جمعی از علاقه‌مندان برگزار شد.

این نشست با تاخیری 45 دقیقه‌ای، به دلیل حضور نیافتن به موقع مهمانان جلسه، با تلاوت آیاتی از قرآن کریم و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران آغاز شد.

در ابتدای جلسه، باقری به عنوان نخستین سخنران نشست مباحثی را پیرامون مثنوی «نی‌نامه» امین‌پور، مطرح کرد و توضیح داد: به‌طور کلی پرداختن به شخصیت امام حسین(ع) و واقعه عاشورا در سه دسته از مثنوی‌ها دیده می‌شود. بخش نخست مقدمه‌های مثنوی‌های عرفانی ا‌ست. در این آثار شاعران پس از مدح و منقبت پیامبر اکرم (ص) به ذکر امیرالمومنین (ع)، حضرت زهرا (س)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) می‌پردازند؛ برای مثال می‌توان از عطار یاد کرد که منظومه‌هایی این‌چنینی دارد.

وی ادامه داد: بخش دوم منظومه‌های مستقلی هستند که در قالب مثنوی به این موضوع می‌پردازند. «گنجینة‌الاسرار» عمان سامانی مهم‌ترین اثر در این حوزه است. شاعر در این اثر نگاهی عارفانه به موضوع، البته با یک رویکردی تازه دارد. مثنوی «بیت‌الاحزان» صابر همدانی نیز از دیگر مثنوی‌های مستقل شاخص در این زمینه است.

باقری بخش‌هایی از مثنوی «بیت‌الاحزان» را قرائت کرد و درباره بخش سوم مثنوی‌های عاشورایی افزود: مثنوی «نی‌نامه» امین‌پور یا مثنوی علی معلم دامغانی از این جمله هستند و در این مثنوی‌ها با تصویرپردازی‌ها و توصیف‌های بدیع شاعر روبه‌رو می‌شویم.

وی با تاکید بر استفاده امین‌پور از پنج معنای «نی» در این مثنوی اظهار کرد: امین‌پور از «نی» به معنای ساز، نیزه، نیشکر، قلم و چوب باریک یاد می‌کند. این مفاهیم به نوعی با عاشورا پیوندی طبیعی پیدا می‌کنند. هر بیت قیصر در این مثنوی قابلیت تعبیری متفاوت از نی را دارد.

این شاعر با قرائت بخش‌هایی از این مثنوی به برخی از روایت‌هایی که از این واقعه در متون مختلف ارایه شده است اشاره کرد و گفت: داستان بهم خوردن لب‌های امام حسین (ع) بالای نیزه، شنیده شدن صدای زمزمه قرآن یا جاری شدن خون از زیر سنگ‌های صحرای کربلا، همگی روایت‌هایی هستند که علاوه بر متون شیعی در متون اهل تسنن نیز آمده‌اند.

وی در ادامه بخش‌هایی از مثنوی را تفسیر کرد و افزود: امین‌پور در سرایش مثنوی «نی نامه» به خوبی برخی از روایت‌های نقل شده از واقعه عاشورا در متون مختلف را به تصویر می‌کشد.

باقری به دیگر ویژگی این مثنوی اشاره کرد و افزود: علاوه بر ایهام‌های مختلفی که امین‌پور از معنای نی در این سروده‌ به‌کار گرفته، مجاورت‌های این کلمه با دیگر کلمات نیز بر زیبایی این اثر افزوده است. برای مثال نی، نوا، نینوا و هوا از این جمله مجاورت‌ها هستند.

وی این مثنوی را از جمله آثاری دانست، که عنایتی در سرایش آن بوده است و گفت: برخی آثار چنین ویژگی‌هایی دارند و برتری‌ و ارزشمندی‌ آن‌ها فراتر از تکنیک‌های شاعری هستند. مانند شعر «علی ای همای رحمت» شهریار، که در میان سروده‌هایی درباره حضرت علی (ع) شاخص است.

این شاعر در پایان یادآور شد: قیصر در این مثنوی گاهی به مرزهایی نزدیک شده که فراتر از زیبایی‌ها و ظرافت‌های ظاهری ا‌ست. به بیان دیگر قیصر نگاهی داشته که جز با زبان شعر جرات پرداختن به آن را نداشته است. بنابراین درک راز و رمزهای این مثنوی، نگاهی متفاوت را می‌طلبد.

در ادامه جلسه نمایه‌ای از قیصر امین‌پور پخش شد و پس از آن راکعی پیرامون اندیشه و شعر قیصر امین‌پور به سخنرانی پرداخت.

راکعی: «دستور زبان عشق» کلیتی آیینی دارد

وی ابتدا توضیحاتی درباره شخصیت امین‌پور و دلایل محبوبیت او ارایه کرد و گفت: حدود 30 سال با امین‌پور همکاری نزدیک داشته‌ام و او را انسانی با شخصیت چند بعدی می‌دانم. امین‌پور انسانی آگاه، روشنفکر و امروزی با زمینه‌های ایمان و اعتقاد عاشقانه، تفکر فلسفی بسیار جدی و عشق عرفانی‌ است، که همگی این ویژگی‌ها او را به عشق به ذات حق و هستی رسانده بودند.

راکعی ادامه داد: آرمان‌خواهی، عدالت‌گرایی، نوع‌دوستی، آزادی‌خواهی، تواضع، مهر بی‌پایان، بیزاری از دشمنی و ظرفیت روحی بالا برای استقامت و تحمل ناملایمات همگی مانند منظومه‌ای در وجود امین‌پور گردآمده بودند و از او شخصیتی محبوب ساختند.

وی به آخرین کتاب امین‌پور با عنوان «دستور زبان عشق» اشاره و تشریح کرد: معتقدم در این دفتر مفهوم عشق و هر شعر امین‌پور ما را به خدا و عشق الهی می‌رساند. بنابراین به نظر می‌رسد قیصر عارف بزرگی بوده است، بی‌آن‌که از آن دم بزند. برهمین اساس این مجموعه را در کلیت شعر آیینی می‌دانم؛ چراکه عرفان از اسلام جدا نیست و دغدغه‌های فلسفی امین‌پور در این اشعار از نوع دغدغه‌های اسلامی ا‌ست.

این شاعر درباره ظاهر برخی از شعرهای کتاب افزود: در ظاهر برخی از شعرهای این مجموعه جنبه اعتراضی و اجتماعی دارند یا بیانگر دغدغه‌های شخصی و عاطفی شاعر هستند، اما این شعرها با بهره‌گیری از زبانی ساده و صمیمی، همگی سلوک عارفانه و عاشقانه شاعر را به تصویر می‌کشند.

وی به تقسیم‌بندی محتوایی اشعار این مجموعه پرداخت، نمونه‌هایی از هر نوع شعر را ارایه کرد و توضیح داد: برخی از شعرها موضوع و محتوای دینی دارند و شاعر در این سروده‌ها با خدای خود مناجات می‌کند. دسته دیگر شعرهایی هستند، که به صورت غیر مستقیم اما به‌طور روشن و واضح به موضوعات دینی پرداخته‌اند. این اشعار جنبه تلمیحی دارند.

راکعی ادامه داد: گروه سوم شعرهایی با جنبه اجتماعی و شخصی هستند، اما نشان از گرایش‌های عمیق دینی قیصر دارند. شعرهای برگرفته از آرمان‌های دینی هم‌چون آزادی، عدالت‌خواهی، مهرورزی و نوع‌دوستی، بی‌آن‌که عناصر دینی در این سروده‌ها دیده شود و شعرهای کاملا عرفانی-اسلامی از دیگر تقسیم‌بندی‌های شعرهای این مجموعه است.

وی با تاکید بر این موضوع که آخرین مجموعه شعر امین‌پور یکی از کامل‌ترین آثار اوست یادآور شد: تجلی روح قیصر در این کتاب دیده می‌شود. به عبارت دیگر در این کتاب با تاملات فلسفی، عرفانی و شخصی قیصر روبه‌رو هستیم.

این شاعر در پایان چند خاطره از امین‌پور نقل کرد و یکی از شعرهایش را که برای او سروده بود، قرائت کرد.

اجرای موسیقی ایرانی در دستگاه همایون از سوی گروه موسیقی «آوای چکاوک» موسسه اندیشه و شعرخوانی بخش دیگر این برنامه بود. سهیل محمودی در این بخش یک غزل در وصف امام حسین(ع) قرائت کرد.

کاکایی: قیصر برای روحیه مخاطب احترام قائل بود

در ادامه کاکایی پیرامون محوریت بررسی اندیشه و شعر امین‌پور به ایراد سخنرانی پرداخت و نکاتی را درباره این شاعر به صورت فهرست‌وار ارایه کرد.

وی با اشاره به سخن راکعی درباره عرفان امین‌پور گفت: ایمان حقیقی آن‌گونه خودش را نشان می‌‌دهد که هرچه سختی‌‌ها و مرارت‌ها بیشتر باشد، ایمان فرد محکم‌تر می‌شود. در رابطه با قیصر، من فردی را شناختم، که در مسیر زندگی‌اش ایمان را به معنای حقیقی آن تجربه کرده بود.

کاکایی درباره زبان شعری امین‌پور توضیح داد: قیصر در شعر زبانی سلیس، روشن و بی‌ابهام داشت. شاید بخشی از آن میراث تفکر اجتماعی دهه 60 باشد که زبان به سبک خطابه با مردم نزدیک شد. استفاده برجسته قیصر از صنایع ادبی و قدرت او در درک الفاظ و معانی زبان دیگر ویژگی اشعار اوست.

وی افزود: شعر تنها ابزار قیصر برای بیان اعتقاداتش نبود، بلکه او به خود شعر توجه داشت و زبان در شعر او هرگز ویژگی‌هایش را از دست نمی‌داد.

این شاعر احترام به روحیه مخاطب را دیگر ویژگی شعری قیصر برشمرد و تشریح کرد: برای مثال در یک مثنوی عاشورایی آن‌گونه که انتظار می‌رود باید واقعه عاشورا و صحنه‌های جنگ و نبرد به تصویر کشیده شود، اما قیصر کمتر به این سمت رفته و بیشتر در پرده و ایهام سخن گفته است. به عبارت دیگر از بیان دردها خودداری کرده است، همان‌گونه که خود نیز باوجود تمامی دردهایش، هرگز آن‌را بیان نمی‌کرد.

وی ادامه داد: برخی از نکته‌های شعر قیصر ذوقی و برخی فلسفی هستند. از سوی دیگر تعهد و التزام اجتماعی قیصر از دیگر ویژگی‌های شعری او هستند و باید این موقعیت شعری او را برای نسل جوان ترسیم کرد.

کاکایی در پایان امین‌پور را مانند رودخانه‌ای که از ارتفاعات جاری می‌شود و به دریا می‌رسد دانست و گفت: به عبارت دیگر رود به آرامش می‌رسد و قیصر نیز شاعری بود که خیلی زود به آرامش رسید. دهه 70 برای او دهه آرامش بود.

در ادامه نیز کاکایی یکی از غزل‌های عاشورایی‌اش را قرائت کرد.

آخرین بخش این برنامه نیز به شعرخوانی اکرم نورعلی، یکی از شاعران حاضر در جلسه اختصاص یافت.

نشست هم‌اندیشی عاشورا، یادواره قیصر امین‌پور، شنبه (12 آذر) از ساعت 16 و 45 دقیقه تا ساعت 19 در سالن‌ همایش‌های موسسه فرهنگی و هنری اندیشه برگزار ‌شد.