سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سایه برین: وضعیت شعر کودک و نوجوان امروز با چالشهایی روبهرو است؛ از یکسو گسترش آثار بازاری و جشنوارهای باعث شده برخی بگویند شعر کودک ضعیف شده و مخاطب ندارد، و از سوی دیگر، آثار ادبی و ناب همچنان با کیفیت بالا منتشر میشوند و مخاطبان خاص خود را دارند. خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در پرونده وضعیت شعر کودک و نوجوان، این شرایط را بررسی میکند و به همین مناسبت با حسین تولایی، شاعر کودک و نوجوان، گفتوگو کردهایم.
تولایی در این گفتوگو درباره دستهبندی شعر، آسیبها و مسیر ادبیات کودک صحبت کرده است. متن کامل گفتوگو با او را با هم میخوانیم:
دستهبندی شعر کودک و نوجوان
حسین تولایی گفت: قبل از وارد بحث شدن باید مشخص کنیم درباره کدام شعر کودک و نوجوان حرف میزنیم. من سه دسته برای شعر کودک و نوجوان قائل هستم.
او توضیح داد: دسته اول شعرهایی هستند که فراخوانی و جشنوارهایاند. این شعرها منتظر میمانند تا موضوع تعیین شود و بعد بر اساس خواست سیاستگذاران رویداد شکل میگیرند. در این نوع شعر ادبیات نمیبینیم، چون به ابزاری برای اهداف جشنوارهها تبدیل میشوند.
تولایی افزود: دسته دوم شعرهای بازاریاند؛ آثاری که پدیدآورندگانشان میبینند ناشر چه میخواهد و خودشان را با الگوهای بازار تطبیق میدهند. اینها هم ادبیات نیستند، چون شعر را به کالای تجاری تنزل میدهند و هدف از تولیدشان سود اقتصادی است.
او گفت: گستردگی این دو دسته باعث شده امروز بگویند شعر کودک و نوجوان ضعیف شده یا مخاطب ندارد.
تولایی در ادامه دسته سوم را معرفی کرد و گفت: دسته سوم شعر بهعنوان ادبیات است؛ شعرهایی که به خود ادبیات تعهد دارند، برای جشنوارهها گفته نمیشوند و هدفشان ارتقای ذائقه مخاطب است. این گونهها ادبیات ناباند و با وجود گستردگی کمتر، کیفیت بالایی دارند.
وضعیت شعر و نقش مخاطب
تولایی با اشاره به پیشینه شعر کودک و نوجوان گفت: ما در دهه ۶۰ و ۷۰ شعرهای خیلی خوب و قابل توجهی داشتیم که امروز هم مورد مطالعه است. همین پیشینه باعث شده وضعیت شعر کودک و نوجوان، اگر شعرهای بازاری و جشنوارهای را کنار بگذاریم، بد نباشد.
او تأکید کرد: مخاطب آزاد است شعر را انتخاب نکند و سراغ داستان و انیمیشن و تئاتر برود. این بهمعنای ضعف شعر نیست. من اصلاً با این رقابت موافق نیستم که بگوییم شعر کودک باید آنقدر خوب باشد که کودک سمت سینما نرود. مهم این است خوراک مناسب در اختیار بچهها بگذاریم تا خودشان انتخاب کنند.
شاعر و شناخت مخاطب
تولایی گفت: شاعری که قرار است مخاطب داشته باشد باید او را بشناسد. سواد، تجربه ادبی و مطالعه در حوزههای ادبیات، و روانشناسی و جامعهشناسی کودک ضروری است.
او افزود: باید سطح سواد و اندیشه و عاطفه مخاطب را ارتقا بدهیم تا مخاطب ساخته شود. افتی که میبینیم مربوط به شعرهای بازاری و جشنوارهای است، اما شعر بهعنوان ادبیات ناب نهتنها افت نکرده، بلکه پیشرفت کرده است.
نقد، آزادی و نزدیکی به دنیای کودک
تولایی درباره مسیر خلق شعر ادبی گفت: ورود به شعرهای بازاری و جشنوارهای آسان است، اما ورود به ادبیات کودک و نوجوان سخت است و تمرین، مطالعه و شاگردی میخواهد. کسی که این مسیر را طی کند چند گام بالاتر از شعرهای تجاری شعر میگوید.
او با انتقاد از فضای نقد گفت: در حوزه شعر کودک نقد جدی نداریم. بیشتر جلسات به تعریف و تعارف میگذرد. نقد باید فرم را بررسی کند؛ اینکه شاعر چگونه گفته، نه اینکه چه گفته.
تولایی درباره شناخت دنیای کودک گفت: شاعر باید به دنیای ذهنی و عاطفی بچهها نزدیک شود و تجربه زیسته آنان را در شعر بازتاب دهد. شعرهای دسته سوم چنین ویژگیای دارند، اما شعرهای تجاری دغدغه مخاطب ندارند و شعر را به ابزار تبدیل میکنند.
او در پایان تأکید کرد: شعر باید در فضایی آزاد سروده شود، نه با الگوهای تحمیلی بازار و فراخوانها. مطالعه، مشاهده رفتار بچهها و شناخت دغدغه آنها تنها راه نزدیک شدن به ذهن و زبان کودک و نوجوان است.
نظر شما