سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محمود فاضلی‌بیرجندی مترجم و پژوهشگر تاریخ ایران: هر بار که هفته کتاب می‌رسد دلبستگان فرهنگ پرسشی به میان آورند که خواندن چه کتابی را بهتر دانید؟

گویم درست آن است که پرسیده شود چه کتابی را تازه خوانده‌ایم؟ تا جانب ادب رعایت شود و همانند آنانی نشویم که خویشکاری‌شان را راه بردن دیگران شناسند و پیوسته زبان به توصیه و پیشنهاد و اندرز گشاده دارند.

کنون پاسخ این پرسش بدهم: کتابی که به نزدیک من بیش از دیگر کتاب‌ها جای شناساندن دارد «اوستا» است و «شاهنامه».

از سخن در باره شاهنامه درمی‌گذرم که ایرانیان این روزگار روی خوش به آن نشان داده و در پی خواندن و شناختن آن برآمده‌اند. اما اوستا هنوز چنان که شاید به میان ما نیامده. اوستا کتاب دینی ایرانیان است، و دانیم که بیشتری از ۲۱ پاره آن را از میان برده‌اند و شش پاره از آن را برای ما گذاشته‌اند و کنون همین شش پاره را داریم.

من زرتشتی نی‌ام. با این‌همه اوستا را خوانده‌ام و بازمی‌خوانم و از کتاب‌هایی است که همواره کنار دست دارم. زان که اوستا را بازمانده بزرگ ارجمند فرهنگ باستانی ایران می‌شناسم و بدین روی تا توانم در خواندن و دریافتن آن کوشم.

پس از این پاسخ، پرسشی به میان آید که اوستا را کجا توان یافت؟

ندیده و نشنیده‌ام که چیزی از نسخه‌های قدیم اوستا امروز در دسترس باشد. گر نادرست نگویم بیشتر گردانیده‌های اوستا در هندوستان است، در میان پارسیان هند؛ و به دست ما در ایران نرسیده، مگر آنچه استاد پورداوود در گزارش خود از اوستا آورده‌اند.

اوستا چون کتاب مقدس یهود و ترسایان نیست که در ایران آسان به دست آید. گزارش فارسی کتاب مقدس در ایران را از دوره مغول داریم، با نام «دیاتسارون»، و سپس در روزگار قجران هم یکی دو گردانیده دیگرش به دست ایرانیان آمد. از آن میانه گردانیده فاضل خان همدانی ارجی دارد که به نثر دوره مظفری است. به روزگار کنونی هم یکی دو گردانیده دیگر کتاب مقدس چاپ شده، نامدارترین آن گردانیده پیروز سیار.

گر سخنم خطا نباشد، آنچه از اوستا در ایران در دست است یکی همان گزارش استاد ابراهیم پورداوود است که دریغا وندیداد را ندارد. با این‌همه، دایره‌المعارفی است از فرهنگ قدیم ایران در چندین مجلد. دانشگاه تهران آن را زیر نظر دکتر بهرام فره‌وشی چاپ کرده، سالیانی پس از گذشته شدن استاد. سپس هم انتشارات اساطیر همان دوره را چاپ کرد و هنوز دارد. این دوره اوستا را به هر بهایی که کس بخرد سود خالص کرده، که چنین گنج شایگانی از فرهنگ نیاکانی ایرانیان در جایی دیگر یافت نشود.

گزارش دیگر اوستا دسترنج زنده یاد هاشم رضی است در یک مجلد، کار انتشارات فروهر، که آن هم دشوار به دست آید. هاشم رضی در راه شناساندن فرهنگ نیاکانی رنج‌ها برد. اما دریغا که حتی هم‌میهنان زرتشتی هم در زندگی و در مرگ یادش نکردند.

دیگر گردانیده محققانه استاد جلیل دوستخواه است، در دو مجلد، و متن کامل اوستاست. باشد که هنوز این گزارش به دست آید. انتشارات مروارید چاپش کرده، و هنوز دارد.

دیگر گردانیده‌ای است که بهنام مبارکه، از هم‌میهنان زرتشتی، رنج تهیه آن را در یک مجلد کشیده و انتشارات هیرُمبا چاپش کرده. و آن به کار هر کس آید که خواهد با اوستا آشنا شود. از این گردانیده پیش‌تر در دژنپشت سخن رفته است.

جز این‌ها دیگرانی، هر یک بخش‌هایی از اوستا را فارسی کرده‌اند. گر نشان کارهای ایشان بیاوریم این نوشتار از اندازه بیرون شود.

اوستا به زبان‌های دیگر هم گردانیده شده. نسخه انگلیسی و عربی آن را دارم. گردانیده عربی، گات‌ها را ندارد و در سوریه پیش از جنگ داخلی چاپ شده. با گردانیده عربی چند متن کهن پهلوی که بر ارج آن افزاید.

مقدمه بلندی هم دارد به ستایش اوستا که آن را گزارنده فکر، علم، فلسفه، خداشناسی، اساطیر، نجوم، و … ایرانیان خوانده است.

تا اوستا کوتاه شناسانده شود باید گفت که آنچه داریم شش پاره است، بدین نام‌ها:

گات‌ها یا گاهان

یسنا

یشت‌ها

ویسپرد

خرده اوستا

وندیداد

اوستا کتابی است، بیش از هر کتاب دیگر. خواندنش ما را تا سرچشمه‌های ایرانیت بازمی‌برد. و آن جایگاهی است استوار که گر دل به وسوسه‌های ایران‌ستیزان نمی‌دادیم و آن جایگاه را درنمی‌باختیم، امروز جهان ایرانی چندین گیر و گره بر پیکر نمی‌داشت. همین است که پیوسته کتابواره‌های انیرانی را به عنوان نوخواهی به نزد ما می‌ستایند تا متوجه سرچشمه‌های خود نشویم، و سنت‌های قدیم خود را رها کنیم که راهنما و راهبر ما بود، چند هزار سال پیش از آنکه نو و نوخواهان زاده شوند!

زیان کرده هر کس که اوستا را کتابی دینی پندارد و خشک‌سری کند، و نه داردش و نه خواندش.