سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مرجانه حسینزاده: درِ چوبی آرام باز میشود. هوای خنکی که با بوی کاغذ کهنه و جوهر آمیخته است، در مشام میپیچد. ردیفهای بلند قفسهها، روزنامههای قدیمی اما پر ارزش و روزنامههایی که سالها پیش تیترشان خبرهای بزرگ روز بوده، چشم را خیره میکند. اینجا نه فقط یک آرشیو، بلکه حافظه زندهای از تاریخ مطبوعات ایران است، جایی که هر ورق آن داستانی برای گفتن دارد.
در کنار این آرشیو بزرگ کتابخانه تخصصی، نخستین مرکز تخصصی مطبوعات در شرق کشور، پناهگاه پژوهشگران، خبرنگاران و دوستداران دنیای رسانه است، جایی که زمان در آن به گونهای خاص جریان دارد و گذشته و حال در میان سطرها و تیترها به هم میرسند.
در دنیای امروز که اطلاعات با سرعتی سرسامآور تولید و مصرف میشود، یافتن ریشهها و فهم سیر تحول مطبوعات، بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. در میان این سیل خروشان دادهها، گنجینههایی وجود دارند که میتوانند ما را به عمق وقایع برده و دیدگاهی جامعتر به ما ببخشند. کتابخانه تخصصی مطبوعات آستان قدس رضوی، نمونهای بارز از این گنجینههاست. این مرکز نه تنها آرشیوی از روزنامهها و مجلات قدیمی است، بلکه بستری است برای پژوهش، تحلیل و درک عمیقتر رویدادهای گذشته و حال. در روزگاری که بسیاری از اخبار و اطلاعات پس از مدت کوتاهی به فراموشی سپرده میشوند، وجود چنین کتابخانهای ضروری است تا تاریخ مکتوب یک ملت حفظ شود، در اختیار پژوهشگران قرار گیرد و به عنوان چراغی برای روشن کردن مسیر آینده به کار آید.
تاریخچه و ضرورت شکلگیری
ایده تأسیس کتابخانه تخصصی مطبوعات در کتابخانه بزرگ آستان قدس رضوی، از نیاز مبرم شرق کشور به مرکزی جامع برای جمعآوری، نگهداری و دسترسپذیر کردن منابع حوزه مطبوعات و روزنامهنگاری شکل گرفت. در روزگاری که اطلاعات به سرعت تولید و فراموش میشود، این مرکز به عنوان یک آرشیو زنده، نقش حیاتی در حفظ میراث مکتوب و ثبت رویدادهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایفا میکند.
این کتابخانه تحت مدیریت سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی فعالیت میکند و از ابتدای تأسیس تاکنون، به یکی از مهمترین پایگاههای مطالعاتی کشور در حوزه روزنامهنگاری تبدیل شده است.
گنجینهای از ۲ هزار منبع اطلاعاتی
کتابخانه تخصصی مطبوعات این سازمان بیش از ۲ هزار منبع اطلاعاتی را در دل خود جای داده است، منابعی که تنوع و ارزش آنها، این مرکز را به مکانی منحصر به فرد بدل کرده است.این کتابها به موضوعات تاریخ مطبوعات و ارتباطات، آثار تخصصی اصحاب رسانه، قوانین و مقررات مطبوعات اختصاص دارد. همچنین ۵۰۰ جلد کتاب مرجع عمومی و تخصصی مانند فرهنگها، دایرهالمعارفها، اصطلاحنامهها، راهنماها و کتابشناسیهای مطبوعات در این مجموعه قرار گرفته است.
آرشیو نشریات قدیمی
اما شاید جذابترین بخش کتابخانه، آرشیو نشریات قدیمی آن باشد، گنجینهای که شامل نسخههای کمیاب و تجدید چاپ شدهای از روزنامههای ارزشمند تاریخ ایران مانند وقایع اتفاقیه، شرف، شرافت، آیین اسلام، سخن، خواندنیها، راهنمای کتاب، نشریات کانون وکلا، و مجلات ادبیات کودک و نوجوان است. این نشریات نه تنها ارزش تاریخی دارند، بلکه از نظر زبانشناسی، طراحی گرافیکی و محتوای فرهنگی نیز بسیار غنی هستند. همچنین در این کتابخانه پژوهشگران میتوانند به بیش از ۲ میلیون نسخه روزنامه، مجله و سالنامه در تمام موضوعات دسترسی داشته باشند و از محتوای غنی مطبوعات ۲۰۰ سال گذشته بهرهمند شوند.
خدمات متنوع برای پژوهشگران
نخستین کتابخانه تخصصی مطبوعات شرق ایران فقط یک محل نگهداری منابع نیست، بلکه مرکز ارائه خدمات تخصصی به پژوهشگران و روزنامهنگاران است. خدماتی نظیر دسترسی به چکیده پایاننامهها و تازهترین تحقیقات علمی در حوزه ارتباطات و مطبوعات، چه در داخل کشور و چه در خارج، بهرهمندی از بیش از ۱ میلیون نسخه نشریه الکترونیکی، امکان جستجو در پایگاههای اطلاعاتی تخصصی و عمومی، دسترسی به سالنامهها و سالنامههای تاریخی که برای مطالعات مقطعی و آماری اهمیت فراوان دارند، مشاوره تخصصی در انتخاب منابع و تدوین طرحهای پژوهشی.
نقش در پژوهش و تولید محتوا
کتابخانه تخصصی مطبوعات سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستانقدسرضوی بستر انتشار و تهیه آثار علمی و پژوهشی متعددی را فراهم کرده است. برخی از مهمترین دستاوردهای آن عبارتاند از مقالهنامه امام رضا (ع) و مقالهنامه امام علی (ع) که به صورت جامع منابع منتشر شده درباره این دو امام را گردآوری کردهاند.
فهرست روزنامهها و هفتهنامههای موجود در آرشیو مطبوعات و فهرست مجلات تخصصی که مرجع مهمی برای کتابداران و پژوهشگران به شمار میرود نیز در این کتابخانه موجود است. چکیده مقالات خراسان و فهرست مقالات تخصصی حوزه مطبوعات که پژوهشگران را در یافتن منابع مرتبط یاری میکند و تجدید چاپ (چاپ فاکسیمیله) برخی روزنامههای قدیمی مثل روزنامه «ادب مشهد» که درسال ۱۳۱۸ قمری به عنوان اولین روزنامه مشهد چاپ شده است برخی منابعی است که در این کتابخانه پیدا میشود. فهرست مجلههای موجود در آرشیو و تاریخ تحلیلی روزنامه و مجلههای خراسان نیز در این کتابخانه در دسترس علاقهمندان است.
وقتی با یکی از پژوهشگران تاریخ مطبوعات، که ماهها در این کتابخانه مشغول به تحقیق بوده گفت و گو کردیم، او گفت: بخش نشریات قدیمی این کتابخانه، مثل سفر در زمان است. وقتی شمارهای از وقایع اتفاقیه را ورق میزنید، حس میکنید در همان دوره زندگی میکنید. این منابع نه فقط برای کار علمی، بلکه برای شناخت فرهنگ و ذهنیت جامعه در دورههای مختلف ضروریاند.
یکی از خبرنگاران باسابقه خراسانی که در این کتابخانه بود، گفت: یک بار برای گزارش تحقیقیام دنبال شمارهای از مجله الاسلام بودم که حتی در تهران هم پیدا نکردم. اینجا پیدا شد! ارزش این کتابخانه برای کار روزنامهنگاری، مثل طلاست.
جایگاه ملی و همکاریهای علمی
کتابخانه تخصصی مطبوعات نه تنها در شرق ایران، بلکه در سطح ملی جایگاه ویژهای دارد. بسیاری از دانشگاهها، مراکز پژوهشی و مؤسسات رسانهای از خدمات آن بهره میبرند. این مرکز در برخی پروژههای مشترک با کتابخانه ملی و مراکز اسنادی دیگر همکاری داشته و بخشی از منابع خود را نیز به صورت دیجیتال با سایر مراکز به اشتراک میگذارد.
چالشها و دغدغهها
اما با وجود همه دستاوردها، نگهداری و توسعه چنین گنجینهای چالشهای خاص خود را دارد، نیاز به دیجیتالسازی گسترده برای جلوگیری از نابودی منابع و افزایش دسترسپذیری از برنامههایی است که متولیان این کتابخانه به دنبال انجام آن هستند همچنین خرید منابع جدید یا اشتراک پایگاههای اطلاعاتی بینالمللی نیز بعد از تامین مالی از دیگر برنامههای این کتابخانه تخصصی است.
دسترسی کاربران دیگر شهرها و کشورها به آرشیو دیجیتال کامل از روزنامهها و مجلات و برگزاری کارگاهها و نشستهای تخصصی در حوزه تاریخ مطبوعات و روشهای پژوهش و گسترش همکاریهای بینالمللی به منظور منابع و تجربههای بیشتر برای پژوهشگران نیز از دیگر اتفاقاتی است که مدیران این کتابخانه به دنبال انجام آن هستند.
حافظه مکتوب شرق ایران
کتابخانه تخصصی مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، تنها یک مرکز اطلاعاتی نیست، بلکه حافظه مکتوب یک ملت است. در روزگاری که هر خبر تنها چند ساعت در صدر توجه میماند، این کتابخانه یادآوری میکند که ثبت و حفظ رویدادها، سنگبنای فهم گذشته و ساخت آینده است.
هر پژوهشگر یا خبرنگاری که از اینجا عبور کند، دستکم با یک کشف تازه و یک تجربه ناب بیرون خواهد رفت. شاید این همان مأموریت بزرگ این مرکز باشد، پاسداری از حقیقت مکتوب و هدیه دادن آن به نسلهای آینده.
نظر شما