به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قزوین، این همایش روز دوشنبه در سالن اجتماعات دانشگاه علوم پزشکی قزوین برگزار شد و شاعران صابر قدیمی، شروین سلیمانی، جواد نوری، مهدی مردانی و محسن دانشگر نژاد به شعرخوانی پرداختند.

مردم ما در بحران‌ها روحیه خود را حفظ می‌کنند

مهران حسینی دبیر این همایش در ابتدای مراسم از مفاخر بزرگ قزوین از جمله علی‌اکبر دهخدا، حمدالله مستوفی، علامه قزوینی، جواد مجابی، بهاالدین خرمشاهی و زنده‌یاد قاسم انصاری یاد کرد.

وی با اشاره به جایگاه قزوین در تاریخ فرهنگ ایران گفت: شهر ما، شهر خالق لغت‌نامه بی‌نظیر، علی‌اکبر دهخدا است. شهر تاریخ‌نگار بزرگ، حمدالله مستوفی است. قزوین شهر علامه قزوینی، شهر اسطوره شعر و تصنیف و ادب، عارف قزوینی و شهر استاد جواد مجابی و استاد بهاءالدین خرمشاهی است. همچنین شهر استاد قاسم انصاری است که در سال ۱۳۹۸ در همین مکان برای ما سخنرانی کرد و متأسفانه امروز دیگر در میان ما نیست.

حسینی با اشاره به تغییرات اجتماعی و اقتصادی سال‌های اخیر افزود: از سال ۹۸ تاکنون، بسیاری چیزها را از دست داده‌ایم. قدرت خرید مردم به شدت کاهش یافته است؛ دلار که آن زمان ۱۱ هزار تومان بود، امروز به بیش از ۱۱۰ هزار تومان رسیده است. در عین حال، حوادث بزرگی را نیز پشت سر گذاشتیم، حتی از جنگ عبور کردیم. با این همه مردم نشان دادند که با عشق و آرامش زندگی می‌کنند و در برابر مشکلات شجاع و دلیرند.

وی در ادامه با لحنی طنز بیان کرد: در دوران آژیر و بمباران، مردم ما به جای رفتن به پناهگاه، بعضاً به پشت‌بام‌ها می‌رفتند و حتی تخمه می‌شکستند. البته نبود پناهگاه هم بی‌تأثیر نبود، اما نشان می‌دهد که ما حتی در بحران‌ها نیز روحیه خود را حفظ کرده‌ایم.

این شاعر طنزپرداز با اشاره به تحولات سیاسی اخیر تشریح کرد: امروز وارد مرحله جدیدی شده‌ایم. برخی می‌گویند مکانیسم ماشه یا همان اسنپ‌بک قرار است فعال شود. ما هم امیدواریم در کنار اسنپ‌فود و اسنپ‌موتور، این هم به خدمتی برای هم‌وطنان تبدیل شود!

وی در خاتمه صحبت‌هایش اضافه کرد: بعضی‌ها فکر می‌کنند این مرحله، غول آخر است. اما در این کشور هیچ‌وقت غول آخر وجود ندارد. روان‌شناسان می‌گویند باید از بحران خارج شد تا بتوان آن را تحلیل کرد، اما ما تلاش کردیم خارج شویم ولی VPNمان قطع بود؛ به همین دلیل هنوز در بحرانیم!

طنز واقعی بر پایه آگاهی و روشنگری شکل می‌گیرد

رضا رفیع نویسنده و طنزپرداز در ابتدای صحبت‌هایش با یادی از عبید زاکانی به بیان دیدگاه‌های خود درباره جایگاه طنز در ادبیات فارسی و مسئولیت طنزپردازان پرداخت و گفت: خوشحالم که در سومین نوبت از این همایش در هفته فرهنگی قزوین حضور دارم. این برنامه به نام و یاد یکی از مشاهیر و مفاخر این خطه، عبید زاکانی، برگزار می‌شود. من به عنوان یکی از کمترین شاگردان ایشان که سال‌ها ادعای طنزپردازی داشته‌ام، خوشحالم که امروز در این جمع هستم.

رفیع در ادامه به جایگاه طنز در فرهنگ ایرانی اشاره کرد و افزود: وقتی آثار عبید زاکانی، حافظ یا سعدی را می‌خوانید، درمی‌یابید که این بزرگان طنز را رسالتی متعهدانه می‌دانستند. امروز اما متأسفانه برخی در فضای مجازی به نام طنز، لودگی و ادابازی می‌کنند. طنز واقعی رسالتی اجتماعی دارد و بر پایه آگاهی و تعهد شکل می‌گیرد.

وی ضمن مرور کوتاهی بر وقایع سال‌های اخیر، از جنگ تحمیلی تا وضعیت امروز تصریح کرد: در گذشته، هرچند جنگ تحمیلی نامردانه بود، اما دشمن مقابل‌مان را می‌دیدیم. امروز تکنولوژی شرایطی ایجاد کرده که حوادث نامردانه‌تر و ناجوانمردانه‌تر رخ می‌دهند.

او با نگاهی طنزآمیز به وضعیت اقتصادی و اجتماعی گفت: تا دیروز شرایط «بخور و نمیر» داشتیم، امروز در شرایط «نخور و بمیر» هستیم. با وجود همه مشکلات، باید تاب‌آوری نشان دهیم. این همان تقسیم وظایفی است که مسئولان هم به آن اشاره کرده‌اند.

رفیع در ادامه با شعری طنزآمیز یاد عبید زاکانی را گرامی داشت و بیان کرد: طنز زاکانی، ذهن آدمیزاد را قلقلک می‌دهد و او را به تفکر وامی‌دارد. او با آثارش، مظاهر ریا، دروغ و تزویر را افشا کرد؛ مسائلی که امروز هم همچنان وجود دارند و طنز باید به مقابله با آن‌ها بپردازد.

وی در خاتمه عبید زاکانی را «حافظ عرصه طنز» نامید و خاطرنشان کرد: جوهره کار طنزپردازان تغییر نکرده است؛ دروغ و دزدی همواره نکوهیده بوده‌اند و امروز هم همان‌گونه است.

عبید با زبان طنز نارسایی های جامعه را بیان کرد

محمدرضا برزگر خالقی از اساتید دانشگاه نیز در این مراسم گفت: در مسیر که بودم سخن استاد شفیعی کدکنی به یادم آمد که می‌گفتند: قزوین اگر در نشر فرهنگ رتبه نخست را نداشته باشد، بی‌شک پس از خراسان رتبه دوم را دارد. دلیل این سخن نیز کتاب «التدوین فی أخبار قزوین» اثر عبدالکریم بن محمد رافعی قزوینی است. او در این کتاب کامل‌ترین شرح حال رجال قزوین را به رشته تحریر درآورده است. این کتاب به خوبی گواهی می‌دهد که در هر وجب از این سرزمین علمای برجسته‌ای زندگی می‌کرده‌اند.

وی افزود: این کتاب نشان‌دهنده گستره علمی و فرهنگی قزوین در طول تاریخ است. امیدوارم ارشاد یا مراکز قزوین‌شناسی بتوانند ترجمه التدوین و تهیه یک دانشنامه جامع قزوین را در دستور کار قرار دهند تا عظمت و تاریخ دیرینه این شهر بیش از پیش مشخص شود. بچه‌های قزوین هنوز هم زنده‌اند، اما آرام و خاموش حرکت می‌کنند. این افراد، همان‌هایی هستند که در حوزه فرهنگ و هنر، صدای خود را با وقار و صبر بیان می‌کنند.

برزگر خالقی در ادامه با اشاره به نقش طنز در ادبیات گفت: من معتقدم که ادبیات طنز، آینه جامعه است. طنز ابزاری هنری است که تضادها، تناقض‌ها و ناراستی‌های جامعه را با زبانی غیرمستقیم بیان می‌کند و در جهت اصلاح عمل می‌کند. اگر طنز به کلمات رکیک آلوده شود، کارکرد اصلاحی خود را از دست می‌دهد. آثار کلاسیک ما، از سعدی و حافظ تا عبید زاکانی، نمونه‌های برجسته‌ای از طنز در ادبیات فارسی هستند.

وی با مرور سابقه ادبیات طنز افزود: عده‌ای معتقدند ادبیات فارسی از قرن دوم و سوم هجری آغاز شده، اما من با این نظر موافق نیستم. ادبیات ما دست‌کم سه هزار سال سابقه مکتوب دارد. طنز از همان دوره‌های نخست در اشعار و حکایات حضور داشته و در دوره، سعدی و حافظ به اوج رسیده است. حتی طنز رودکی با مضامین اجتماعی و طنز تعلیمی، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی زمان خود را منعکس می‌کند.

برزگر خالقی به شرح آثار عبید زاکانی پرداخت و گفت: عبید با آثار طنز توانست خود را از زیر سایه سنگین حافظ بیرون بکشد و با آثاری چون «موش و گربه» جایگاه ویژه‌ای در تاریخ طنز فارسی پیدا کند. در این منظومه، عبید با زبانی کنایه‌آمیز به نقد قدرت، زودباوری اجتماعی و نارسایی‌های جامعه می‌پردازد. آثار او هم جدی و هم طنزآمیز است. در آثار شوخ‌طبعانه همچون «موش و گربه»، نقد جامعه با زبانی هنری و طنزآمیز ارائه شده است. در این داستان‌ها، عبید با کنایه و تمثیل، تضادها و رذایل اجتماعی را بازنمایی می‌کند و مخاطب را به تفکر وا می‌دارد.

وی اضافه کرد: در ادبیات طنز، نقد اخلاقی و اجتماعی با زبانی هنری انجام می‌شود. نمونه‌های معروف عبید زاکانی شامل داستان‌های موش و گربه و سایر قصه‌هاست که با زبانی ساده و شیرین، نقد عالمان، رفتارهای زودباورانه و مفاسد اجتماعی را بیان می‌کند. طنز عبید همواره جنبه اصلاحی دارد و مخاطب را با هوشمندی به تفکر و عبرت وامی‌دارد.

برزگر خالقی در ادامه به بررسی ادبیات طنز در دوره‌های مختلف پرداخت و تشریح کرد: ادبیات طنز ما در دوره مشروطیت نقش مهمی در هدایت تفکر سیاسی مردم داشت. در ادبیات کلاسیک، طنز همواره حضور داشته و با گذر زمان، شکل‌های متفاوتی به خود گرفته است. طنز در سعدی و حافظ، ملایم و پنهان است، اما در آثار عبید زاکانی، مستقیم و صریح است. طنز حافظ، همانند طنز عبید، در لفافه بیان می‌شود و مخاطب را به درک عمیق مفاهیم اخلاقی و اجتماعی دعوت می‌کند.

این استاد ادبیات بیان کرد: عبید زاکانی توانست با طنز خود، نارسایی‌های اجتماعی و اخلاقی را در قالب داستان‌های حیوانات بیان کند. در موش و گربه، عبید گربه‌ای را به نقد جامعه می‌نشاند و از زبان حیوانات، رفتارهای انسان‌ها را بازنمایی می‌کند. این نوع طنز، هم سرگرم‌کننده است و هم آموزنده. او با زبانی هوشمندانه، فساد، ریا و نیرنگ اجتماعی را افشا می‌کند.

وی در پایان بیان کرد: نقش هنرمند و نویسنده این است که هنر را در اوج خلق کند و از طریق آن، جامعه را بالا ببرد. ادبیات طنز، همواره آینه جامعه بوده و در همه زمان‌ها نقشی موثر ایفا کرده است. هدف هنر و طنز، صرفاً سرگرمی نیست؛ بلکه اصلاح و آموزش جامعه نیز جزو رسالت آن است. امیدوارم این برنامه فرصتی برای آشنایی بیشتر با فرهنگ و ادبیات قزوین فراهم کرده باشد.