به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قزوین، معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری قزوین در مراسمی که سهشنبه شب به همت مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان قزوین برگزار شد، گفت: قزوین با مساحت کمی که دارد ستارگان فرهنگ و تاریخش بیشمار است. این استان همواره در عرصههای فرهنگی و تمدنی نقشی درخشان دارد.
شهرام احمدپور با اشاره به جایگاه تاریخی برخی اسناد و منابع محلی خاطرنشان کرد: بسیاری از اسناد منتشر شده در این کتاب، در زمان خود علاوه بر ارزش تاریخی، کارکرد روزمره نیز داشتند؛ همچون تقسیمنامههای آب در باغستانهای سنتی قزوین که هنوز هم مرسوم است و باید برای حفظ آنها تلاش بیشتری شود.
زهره ترکمن، مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان قزوین نیز در این مراسم ضمن قدردانی از همراهی پژوهشگران و همکاران خود گفت: این فعالیتها زمینهساز پژوهشهای تازهای در استان قزوین خواهد بود؛ پژوهشهایی که به فرهنگ، هویت و اصالت این سرزمین میپردازد. امیدواریم بتوانیم در آینده نیز کارگزاران شایستهای برای فرهنگ و پژوهش قزوین باشیم.
هیچ منبعی به اندازه سند به واقعیت کنشهای انسانی نزدیک نیست
محسن روستایی معلم خط سیاق و فهرستنگار اسناد تاریخی و کتابخانه ملی ایران نیز در این مراسم بیان کرد: سال ۱۳۹۲ به عنوان مدیرکل بخش فهرستنویسی مشغول به کار بودم و مدیریت قزوین نیز در شرف تاسیس بود. قرار شد در حوزه سند، کاری با موضوع قزوین تدوین و تالیف شود. من بلافاصله آلبوم بیوتات که الان تبدیل به این کتاب شده را شناسایی و شروع به آغاز مراحل اداری کردم. اسناد را فهرست کردیم. تصویر صفحات را تهیه و بین کارشناسان تقسیم کردم تا آنها هم در این پروژه مشارکت داشته باشند. نام تکتک افرادی که حتی یک سند را خوانش کردند نیز در این کتاب ذکر شده است. کار تصحیح کتاب در هفت مرحله انجام شد. در واقع درس بزرگی به من داد که اگر کسی میخواهد در متن پژوهی و سند پژوهی در مسیر درست حرکت کند باید مانند هفت شهر عشق عطار، هفت مرحله را در بازخوانی و تصحیح طی کند.
روستایی با تأکید بر تفاوت سندپژوهی با تاریخنگاری بیان کرد: تصحیح این کتاب صرفاً تاریخنگاری نیست؛ این اثر در زمره سندپژوهی قرار دارد. وظیفه ما بازخوانی دقیق و علمی اسناد و ارائه متن قابل اعتماد برای مورخان است تا آنها بتوانند بر پایه این منابع پژوهش تاریخی انجام دهند. ما در این کتاب با اسناد دست اول تاریخ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قزوین مواجه بودیم و سعی کردیم حقیقت محض را به واقعیت تاریخی قزوین نزدیک کنیم.
وی توضیح داد: در متن، بسیاری از واژگان به اشتباه خوانده شده بود. اما پس از بازخوانیهای متعدد، واژههای صحیح با کمک قرینهها و منابع محلی مشخص شد و برخی از اصطلاحات جغرافیایی و اقلیمی با همین روش تصحیح شدند.
روستایی تصریح کرد: این کتاب درس بزرگی برای من بود که نشان داد هر سند تاریخی، حتی اگر به نظر کوچک یا جزئی برسد، میتواند اطلاعات مهمی درباره فرهنگ، زندگی اجتماعی و اداره سرزمینها ارائه دهد. اسناد از دوره ساتراپی تا دوران پهلوی نشان میدهد که تقسیمات کشوری و واژگان مرتبط با آن همواره بر اساس موقعیت محلی و مکانی صورت گرفته است.
وی با اشاره به اهمیت سندپژوهی تشریح کرد: هیچ منبعی به اندازه سند به واقعیت کنشهای انسانی نزدیک نیست. این اسناد بدون تحریف و شعار، رفتارها، روابط اجتماعی و اقتصادی مردم را ثبت کردهاند و ما میتوانیم از طریق آنها هویت ایران را دنبال کنیم.
وی عنوان کرد: امیدوارم این اثر بتواند پژوهشگران و تاریخپژوهان را در بازشناسی تاریخ اجتماعی و فرهنگی قزوین یاری دهد و زمینهساز تحقیقات گستردهتر شود. هر سند در این کتاب مانند یک قصه مستقل است که بازخوانی دقیق آن، دیدگاه عمیقتری از گذشته قزوین ارائه میدهد.
در ادامه محسن روستایی، مصحح اثر، درباره نکات ظریف و دشواریهای بازخوانی اسناد تاریخی توضیح داد و گفت: یکی از نکات جالب در اسناد قزوین بعد از دوره صفوی، تغییر نامهاست. وقتی شهری پایتختی خود را از دست میداد، معمولاً اصطلاح «دارالسلطنه» کنار گذاشته میشد و به «دارالملک» تبدیل میشد. اما جالب این است که تا دوره رضاشاه، همچنان واژه «دارالسلطنه» در مکاتبات و اسناد رسمی برای قزوین استفاده میشد.
وی با اشاره به دشواریهای نگارش و صرفهجویی در کاغذ در نگارش اسناد گفت: بسیاری از اسناد این کتاب به شکلی نوشته شدهاند که متن از راست به چپ و بالا و پایین حرکت میکند و ادامه مطلب ممکن است پشت سر هم یا در صفحات دیگر قرار گیرد. بازخوانی چنین متنی ممکن است هفتهها زمان ببرد. البته این روش هم صرفهجویی در کاغذ را ممکن میساخت و هم زیبایی بصری متن را حفظ میکرد.
روستایی درباره اهمیت سندپژوهی بیان کرد: این اسناد منابع غنی برای تاریخ، جغرافیا، فرهنگ و ادبیات دیوانسالاری هستند. به عنوان مثال، اسامی مکانها و قناتها مانند «قنات خمارتاش» و روستاهایی مثل «نهاوند» در متن آمدهاند که میتواند برای پژوهشگران میراث فرهنگی، تاریخ و قزوینپزوهان بسیار ارزشمند باشد.
وی با بیان اینکه کتاب، منبعی جامع برای مطالعه واژگان و اصطلاحات تاریخی قزوین است، گفت: از طریق این متن میتوانیم با اسامی مردم، اصطلاحات ادبی و دیوانسالاری و حتی واژگان محلی و جغرافیایی آشنا شویم. این کتاب برای کسانی که علاقهمند به تاریخ و فرهنگ قزوین هستند، یک منبع معتبر و غنی محسوب میشود.
وی در پایان تصریح کرد: امیدوارم این اثر بتواند به پژوهشگران و علاقهمندان کمک کند. حتی اگر سهم ما در نگارش و تصحیح این اسناد اندک باشد، خوشحالیم که این منابع تاریخی برای استفاده نسلهای آینده محفوظ مانده است.
کتاب «وقایع اتفاقیه دارالسلطنه قزوین» جامعیت بالایی دارد
در ادامه سید محمود سادات بیدگلی معاون پژوهشی و منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی بر اهمیت این اثر در شناخت تاریخ قزوین تأکید کرد.
وی با اشاره به منابع تاریخی قزوین افزود: در کتابخانه ملی ایران، ۶۰۰ آلبوم بیوتات و ۳۰۰ تا آلبوم خزانه وجود دارد که اسناد مهمی از تاریخ قزوین را در خود جای دادهاند. این اسناد در زمان ناصرالدین شاه آلبومبندی شدهاند، زیرا خود شاه به اهمیت آرشیو و نظم اسنادی پی برده بود. اسناد این آلبومها نه به قصد تاریخسازی، بلکه برای ثبت امور جاری زمان خود نوشته شدهاند و این ارزش واقعی پژوهشی آنها را نشان میدهد.
سادات بیدگلی با اشاره به تجربه ۳۰ ساله دکتر روستایی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: این تجربه باعث شده که این اثر با کیفیتی بینظیر برای قزوین تولید شود. بسیاری از پژوهشگران ممکن است با اسناد تاریخی آشنا نباشند و نیازمند واسطهای باشند تا سند و سندشناسی را به متنی قابل استفاده برای تاریخپژوهان تبدیل کند. کاری که آقای روستایی انجام داده، دقیقاً این نقش را ایفا کرده است.
وی با تأکید بر جنبههای علمی و تاریخی کتاب تشریح کرد: این اثر جامعیت بالایی دارد و پژوهشگران میتوانند در حوزههای مختلف از آن استفاده کنند. تاریخ اقتصادی قزوین، وصول مالیات، مسائل اجتماعی، آفات و قحطی، جابهجایی حکمرانها و … در این کتاب مستند شده است. بنابراین، هر کسی که بخواهد پژوهشی دقیق درباره تاریخ قزوین انجام دهد، نمیتواند این اثر را نادیده بگیرد.
سادات بیدگلی سپس به اهمیت آلبومها و مجموعههای بیوتات اشاره کرد و گفت: فقط به این کتاب بسنده نکنید. مجموعههای دیگر در سازمان اسناد و کاخ گلستان وجود دارند که شامل حدود چهار هزار صفحه درباره شهرهای مختلف کشور، از جمله قزوین هستند. امیدوارم حمایتهای مالی و فرهنگی ادامه پیدا کند تا این مجموعهها هم منتشر و قابل دسترس پژوهشگران شود.
سادات بیدگلی با قدردانی از مشارکت علی یگانه، متولی موقوفه شادروان عبدالغفار تبریزی در تأمین هزینه کتاب خاطرنشان کرد: این موضوع نشان میدهد که ظرفیت فرهنگی و علاقه به تاریخ در قزوین بسیار بالاست. امیدوارم این اثر آخرین کتاب درباره تاریخ قزوین نباشد و مسیر انتشار و بازخوانی اسناد ادامهدار باشد.
منبعی بینظیر برای مطالعه تاریخ اجتماعی، اقتصادی و سیاسی قزوین
در نشست معرفی کتاب وقایع اتفاقیه دارالسلطنه قزوین، نصرالله پورمحمدی املش، املشی، رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بینالملل امام خمینی (ره) ضمن تقدیر و تشکر از برگزارکنندگان مراسم و بانیان مالی کتاب، با اشاره به اهمیت استادان و پژوهشگران گفت: ما باید همواره قدر استادان بزرگ تاریخ ایران را بدانیم و تلاشهای پژوهشگران پیشین را ارج بگذاریم. این کار نه تنها احترام به علم و دانش است، بلکه به استمرار پژوهش و شناخت درست جامعه کمک میکند.
او با اشاره به سنت نگارش در گذشته گفت: استادان قدیمی به شاگردان خود میآموختند که دقت و آداب نگارش چقدر مهم است و این اصول همچنان برای پژوهشگران امروز، راهنمای عمل است.
املشی سپس به اهمیت اسناد تاریخی کتاب پرداخت و بیان کرد: این کتاب، به واسطه بازخوانی اسناد تاریخی، منبعی بینظیر برای مطالعه تاریخ اجتماعی، اقتصادی و سیاسی قزوین است. شما وقتی اسناد را میبینید، درمییابید که چگونه مدیریت شهری، وصول مالیات، امنیت راهها، تأمین منابع و روابط اجتماعی مردم با حاکمان در دورههای مختلف انجام میشده است.
املشی تشریح کرد: وقتی اسناد این کتاب را مطالعه میکنید، میبینید که قزوین نه فقط یک مرکز سیاسی بوده، بلکه مرکز اقتصادی بسیار مهمی هم بوده است. گندم، موادغذایی و امنیت راهها، همگی تحت نظر دقیق حاکمان و کارگزاران بوده است.
وی ادامه داد: جالب است وقتی این اسناد را مرور میکنید، میبینید که مردم و کارگزاران با چه ظرافتی تعامل میکردند. مثلاً وقتی گندم از همدان به تهران منتقل میشد، همه چیز ثبت میشد تا مشکلی پیش نیاید. یا مسئله معدن نمک که در آن زمان مالیات قابل توجهی داشت، با دقت کنترل میشد. حتی امروز وقتی به مالیات و منابع اقتصادی نگاه میکنیم، میتوانیم تأثیر آنها را در تاریخ اقتصادی ایران ببینیم.
وی سپس به اهمیت پژوهشی و علمی کتاب اشاره و تصریح کرد: این اثر نه فقط برای مورخان، بلکه برای جامعهشناسان و پژوهشگران اقتصاد نیز یک منبع بینظیر است. اسناد نشان میدهند که مدیریت شهری، تعاملات سیاسی و اجتماعی و حتی مسائل مالی و مالیاتی چگونه شکل گرفته است. این تجربهها برای فهم دقیق ساختار اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن زمان ضروری است.
املشی افزود: مطالعه این اسناد نشان میدهد قزوین در مسیر عبور ماموران و انتقال کالاها اهمیت ویژهای داشته و حاکمان برای حفظ امنیت راهها و کنترل منابع برنامهریزی دقیقی داشتهاند.
وی سپس بر لزوم ادامه پژوهش و بازخوانی اسناد تأکید و بیان کرد: همانطور که در کتاب مشاهده میکنید، این مجموعه تنها بخشی از اسناد موجود است. پیشنهاد میکنم سایر آلبومها و اسناد موجود در سازمان اسناد و کاخ گلستان نیز بازخوانی و منتشر شود تا پژوهشگران بتوانند به مجموعه کاملتری دسترسی داشته باشند.
املشی از حمایت مردمی قزوین در تأمین هزینه چاپ کتاب تقدیر کرد و افزود: این نشان میدهد که ظرفیت فرهنگی و اهمیت تاریخ و فرهنگ در این شهر بالا است و امیدواریم این روند ادامه پیدا کند تا پژوهشها در تاریخ و اسناد قزوین کاملتر و گستردهتر شود.
قزوین همیشه مهد دانش و فرهنگ بوده است
رضا شعبانی چهره ماندگار تاریخ ایران نیز در این مراسم با اشاره به پیشینه فرهنگی و علمی قزوین گفت: بسیاری از بزرگان تاریخ و فرهنگ ایران از قزوین برخاستهاند. ما همواره شاهد حضور فرهیختگان و معلمان بزرگ در قزوین بودهایم و باید قدر این میراث را بدانیم.
وی سپس به اهمیت اسناد و آثار تاریخی اشاره کرد و افزود: وقتی به اسناد و متون تاریخی نگاه میکنیم، درمییابیم که مردم و حاکمان شهری با چه دقت و ظرافتی تعامل میکردند. این اسناد، نه فقط برای مورخان، بلکه برای هر کسی که میخواهد با تاریخ واقعی ایران و زندگی مردم آن زمان آشنا شود، بسیار ارزشمند است.
شعبانی به نقش پژوهشگران معاصر، به ویژه محسن روستایی، اشاره و بیان کرد: کار ایشان در جمعآوری و بازخوانی اسناد تاریخی قزوین فوقالعاده است و ما از این زحمات بهره میبریم. این آثار به ما امکان میدهند تا تاریخ را دقیقتر و واقعیتر ببینیم و نه بر اساس روایتهای ناقص یا برداشتهای سلیقهای.
وی به اهمیت حفظ میراث فرهنگی و آموزشی قزوین تأکید و بیان کرد: قزوین همیشه مهد دانش و فرهنگ بوده است. فرهیختگان این شهر، از جمله معلمان و دانشآموختگان، نقش مؤثری در توسعه علمی و فرهنگی کشور داشتهاند. این نشان میدهد که قزوین ظرفیت بسیار بالایی دارد و باید این ظرفیتها حفظ و تقویت شوند.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: از همه کسانی که در حفظ و معرفی این آثار تاریخی نقش دارند، سپاسگزارم. امیدوارم این جلسه موجب شود که نسلهای آینده نیز با تاریخ و فرهنگ غنی قزوین آشنا شوند و قدر این میراث را بدانند.
کتاب «وقایع اتفاقیه دارالسلطنه قزوین» نوشتهجات دیوانی و حکومتی عهد ناصری، با بازخوانی و تصحیح محسن روستایی توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و با حمایت علی یگانه، متولی موقوفه شادروان عبدالغفار تبریزی در ۳۶۴ صفحه و با تیراژ ۲۰۰ نسخه، به قیمت ۴۰۰ هزار تومان منتشر و در دسترس علاقهمندان قرار گرفته است.
نظر شما