گروه هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مریم محمدی: هنر، زبان بی‌کلام احساسات و اندیشه‌های انسانی است؛ زبانی که پیش از آن‌که کودکان بتوانند بخوانند و بنویسند، با آن سخن می‌گویند. نقاشی‌های کودکانه، لالایی‌های ساده، بازی‌های خیالی و حتی کاردستی‌هایی که با وسایل ابتدایی می‌سازند، نخستین ابزارهای هنری آنان است. در این میان، کتاب به عنوان پلی میان جهان کودک و دنیای پیچیده‌ی هنر، نقشی بنیادین و چندوجهی ایفا می‌کند.
کتاب‌های هنری ویژه کودکان و نوجوانان از نخستین ابزارهایی هستند که مفاهیم زیبایی‌شناسی، خلاقیت و درک بصری را به زبانی ساده و قابل لمس منتقل می‌کنند. کودک از طریق تصویرگری کتاب‌ها، با فرم، رنگ، ترکیب‌بندی و سبک‌های متنوع هنری آشنا می‌شود. کتاب‌های تصویری بدون متن یا با متن کم، که به «کتاب‌های تصویری خلاق» مشهورند، فضای لازم را برای تخیل آزاد کودک فراهم می‌کنند و به او اجازه می‌دهند که از نگاه خود روایت‌گر تصویرها باشد.
تصویرگری در کتاب کودک، فقط تزئین متن نیست، بلکه عنصری اساسی از روایت و تجربه هنری کودک محسوب می‌شود. تصویرگری خوب می‌تواند نوعی آموزش غیرمستقیم هنر باشد؛ آشنایی با سبک‌های مختلف مانند رئالیسم، آبستره، سورئال، مینیاتور و غیره، از همین مسیر ممکن می‌شود. به عنوان مثال، تصویرگری آثار تهمینه حدادی، نسرین خسروشاهی، و فرشید مثقالی، درهای تازه‌ای از تخیل و سبک‌های متنوع هنری را به روی مخاطبان نوجوان گشوده است.
بخش مهمی از آموزش هنر به کودکان در کتاب‌هایی اتفاق می‌افتد که شامل فعالیت‌های عملی‌اند؛ کتاب‌های کاردستی، نقاشی، رنگ‌آمیزی، اوریگامی، ساخت مجسمه با خمیر، و حتی طراحی لباس. این دسته از کتاب‌ها نه‌تنها مهارت‌های حرکتی کودک را تقویت می‌کنند، بلکه تفکر خلاق، صبر، دقت و مهارت حل مسئله را نیز در او پرورش می‌دهند. این فعالیت‌ها کودک را از حالت مصرف‌کننده صرف خارج می‌کنند و او را به خالق اثر تبدیل می‌سازند.
در نظام آموزش رسمی نیز کتاب‌ها می‌توانند نقشی کلیدی داشته باشند. گرچه کتاب‌های درسی هنر در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، گاه محدود و ساختاریافته‌اند، اما استفاده از کتاب‌های غیردرسی به عنوان مکمل می‌تواند آموزش را از فضای بسته کلاس به تجربه‌ای زنده‌تر تبدیل کند. آموزش مفاهیمی مانند پرسپکتیو، رنگ‌شناسی، تاریخ هنر و هنرهای بومی، وقتی با داستان‌ها، تصویرها و فعالیت‌های خلاق همراه شود، تأثیرگذاری بسیار بیشتری خواهد داشت.
یکی از دستاوردهای مهم کتاب در حوزه آموزش هنر، ایجاد پیوند میان هنر و سایر حوزه‌های دانش است. برای مثال، کتاب‌هایی که با داستان‌های اسطوره‌ای یا تاریخی همراه با تصویرسازی خلاق تدوین شده‌اند، نه‌تنها به آموزش تاریخ و ادبیات کمک می‌کنند، بلکه ذهن کودک را نسبت به سبک‌های هنری و نقش آن‌ها در بازنمایی گذشته آگاه می‌سازند. یا در کتاب‌های علمی برای نوجوانان، استفاده از طراحی‌های هنری در انتقال مفاهیم پیچیده فیزیک یا زیست‌شناسی، یادگیری را جذاب‌تر و عمیق‌تر می‌سازد.
هنر، بازتاب‌دهنده هویت فردی و جمعی است. کتاب‌های هنری‌ای که به معرفی هنرهای سنتی ایران مانند نگارگری، خوشنویسی، قالیبافی، سفال‌گری، یا موسیقی مقامی می‌پردازند، نقش پررنگی در تقویت پیوند کودکان و نوجوانان با میراث فرهنگی خود دارند. این کتاب‌ها می‌توانند نسلی آگاه و علاقه‌مند به فرهنگ و هنر بومی تربیت کنند که نه‌تنها مصرف‌کننده محصولات جهانی، بلکه خالق آثار ریشه‌دار در فرهنگ خویش باشد.
یکی از چالش‌های مهم در مسیر آموزش هنر از طریق کتاب، دسترسی برابر به منابع باکیفیت است. در بسیاری از نقاط ایران، به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار، کتاب‌های هنری به‌ندرت یافت می‌شوند یا کیفیت تصویر و چاپ آن‌ها مناسب نیست. توسعه کتابخانه‌های عمومی، راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار و تقویت نشر کتاب کودک در استان‌ها، می‌تواند قدمی مؤثر در این راستا باشد.
نقش خانواده‌ها و مربیان در بهره‌برداری از کتاب‌های هنری بسیار کلیدی است. تنها خرید کتاب کافی نیست، بلکه همراهی در مطالعه، گفت‌وگو درباره تصاویر، تشویق به اجرای فعالیت‌ها، و ارتباط دادن آموخته‌ها با زندگی روزمره، از ضروریات اثربخشی آموزش هنری است. والدینی که خود اهل هنر یا کتاب‌خوانی‌اند، معمولاً فرزندان خلاق‌تری تربیت می‌کنند.
با گسترش فضای دیجیتال، کتاب‌های هنری تعاملی نیز جای خود را در میان کودکان و نوجوانان باز کرده‌اند. اپلیکیشن‌هایی که امکان رنگ‌آمیزی دیجیتال، طراحی شخصیت، یا ساخت انیمیشن با سبک‌های هنری مختلف را فراهم می‌کنند، ابزارهایی تازه برای یادگیری هنر هستند. با این حال، حفظ تعادل میان استفاده از رسانه‌های چاپی و دیجیتال برای ایجاد تجربه‌ای متنوع و پایدار در یادگیری اهمیت زیادی دارد.کتاب برای کودک، تنها ابزاری برای آموزش نیست، بلکه پنجره‌ای است به جهانی گسترده از تخیل، خلاقیت و آفرینش.
در دنیای پرشتاب امروز، که اغلب فرصت لمس زیبایی‌های هنری از کودک گرفته می‌شود، کتاب همچنان سنگر امنی است برای پرورش ذوق، شناخت هنر، و یافتن زبان مشترکی میان کودک و جهان. سرمایه‌گذاری بر کتاب‌های هنری، حمایت از نویسندگان و تصویرگران کودک، و گسترش دسترسی کودکان و نوجوانان به این منابع، نه‌تنها در رشد هنری نسل آینده، بلکه در تعالی فرهنگی یک جامعه نقش تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت.
نظر شما