سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): در تاریخ معاصر ایران حادثه‌ای به اهمیت وقوع انقلاب اسلامی وجود ندارد. پدیده انقلاب اسلامی را نمی‌توان فقط جابه‌جایی قدرت میان حاکمان دانست؛ حادثه‌ای که فقط سلسله‌ای سقوط کند و جای خود را به قدرتی دیگر بدهد. تأثیر شگرف این انقلاب بر مناسبات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مردم ایران، در تاریخ این کشور بی‌نظیر بوده است. اینها سخنان پژوهشگر تاریخ معاصری است که از تاریخ انقلاب اسلامی می‌نویسد. خبرنگار ایبنا به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با میرزاباقر علیان‌نژاد، مولف کتاب «روزشمار انقلاب اسلامی» که در اولین جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی ایران در اسفند ۱۳۹۹ کتاب روزشمار انقلاب اسلامی در بخش کلیات به عنوان رتبه اول برگزیده شد و با اهداء تندیس و لوح مورد تقدیر قرار گرفت، به گفت‌وگو نشست که در ادامه می‌خوانیم:

مرجعیت روایت تاریخ انقلاب از آن کیست و شما این مرجعیت را چطور تبیین می‌کنید؟

در مرحله اول مرجعیت روایت تاریخ انقلاب اسلامی با مبارزان و انقلابیون پدیدآورنده انقلاب اسلامی است. کسانی که با همراهی امام خمینی در طول سالیان مبارزه خصوصاً از سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ حضور فعال داشتند. خود این افراد به چند دسته تقسیم می‌شوند. روحانیان، سیاسیون از گروه‌های مختلف، زندانیان سیاسی، دانشگاهیان، بازاریان، فرهنگیان … و در نهایت مردم عادی شرکت کننده در مبارزات.

البته باید به هر کدام از این افراد و گروه‌ها از منظری که در تحولات حضور داشتند توجه داشت. مثلاً همراهان امام خمینی در پاریس از بعد تشریح انقلاب برای غربی‌ها مدنظر قرار می‌گیرند. مبارزان داخل کشور از بعد آگاه‌سازی مردم برای ادامه مبارزات….

چه کمبودی در تاریخ‌نگاری انقلاب مشاهده کردید که فکر نوشتن کتاب «روزشمار انقلاب اسلامی» را اجرا کردید؟

در تاریخ معاصر ایران حادثه‌ای به اهمیت وقوع انقلاب اسلامی وجود ندارد. پدیده انقلاب اسلامی را نمی‌توان فقط جابه‌جایی قدرت میان حاکمان دانست؛ حادثه‌ای که فقط سلسله‌ای سقوط کند و جای خود را به قدرتی دیگر بدهد. تأثیر شگرف این انقلاب بر مناسبات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مردم ایران، در تاریخ این کشور بی‌نظیر بوده است؛ ورود مردم به صحنه سیاست و دخالت مستقیم آنان برای به‌زیر کشیدن نظام شاهنشاهی، برقراری نظام جمهوری اسلامی و دیگر نهادهای حکومتی با رأی مردم، به‌دست آوردن استقلال و نفی دخالت قدرت‌های بزرگ در امور کشور، رسیدن به آزادی‌های مدنی و پایداری و جان‌فشانی آنان برای حفظ انقلاب اسلامی.

با تشکیل دفتر ادبیات انقلاب اسلامی در حوزه هنری، واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی با همکاری گروهی از پژوهشگران، تدوین مجموعه کتاب‌های مرجع روزشمار انقلاب اسلامی را آغاز کرد.

روزشمار انقلاب اسلامی مجموعه‌ای بیست جلدی است که به گزارش توصیفی وقایع انقلاب اسلامی از اول فروردین ۱۳۵۶ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ (۲۲ ماه و ۲۲ روز) می‌پردازد.

در ابتدای خبرهای هر روز، تاریخ شمسی، قمری و میلادی ذکر شده، در ادامه، عناوین اخبار آمده، پس از آن نیز متن اخبار قرار گرفته است. در پانوشت‌ها نیز علاوه بر ذکر منبع هر خبر، برخی خبرها، اشخاص، احزاب، سازمان ها و… گویاسازی شده است. برای گویاسازی اشخاص، از پرونده آنان در بایگانی واحد فرهنگ ناموران معاصر ایران، بانک اطلاعات واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی، منابع کتابخانه تخصصی انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر و پایگاه‌های معتبر اینترنتی بهره برده‌ایم. علاوه بر این عکس‌هایی از اشخاص، وقایع، اماکن، اسناد، بریده نشریات داخلی و خارجی و… را در این کتاب برای گویاسازی بهتر خبرها، گنجانیده‌ایم. در مجموع می‌توان گفت روزشمار الفبای تاریخ‌نگاری است.

نویسندگان مخالف و منتقد در زمینه تاریخ انقلاب اسلامی هم داریم، ما چه مقدار وظیفه داریم که با این‌ها گفت‌وگو کنیم و پروژه‌هایی که امروزه دارند انجام می‌دهند را مورد نقد و بررسی قرار بدهیم؟ یعنی مراکز تاریخ‌نگاری ما چه مقداری این وظیفه و مسئولیت را دارند که باب گفت‌وگو با تاریخ‌نگاران مخالف خارجی یا ایرانی را باز کنند.

البته این افراد دو دسته هستند یکی برخی از حاکمان و مدیران بخش‌های مختلف حکومت پهلوی مثل شاه، شاپور بختیار، اردشیر زاهدی… که پس از خروج از ایران کتاب‌هایی منتشر کرده که برخی از آنها نیز در ایران منتشر شده است. دسته دوم نیز نویسندگانی ایرانی یا خارجی هستند که در مخالفت با انقلاب اسلامی کتاب‌هایی منتشر کرده‌اند. به نظر بنده باید این کتاب‌ها توسط پژوهشگران و نویسندگان حوزه انقلاب اسلامی مورد مطالعه و نقد قرار گیرد و پاسخ به شبه‌افکنی‌های آنها با اسناد و مدارک مرتبط داده شود.

در تالیف کتاب «روزشمار انقلاب اسلامی» از چه اسنادی استفاده کردید، دسترسی به اسناد چگونه بود؟

منابع این روزشمار شامل نشریات همان دوره (۱۳۵۷-۱۳۵۶) و نشریات بعد از انقلاب می‌شود که به حوادث و وقایع آن دوره پرداخته بودند؛ کتاب‌هایی که از همان دوره تاکنون در ارتباط با تحولات دوره زمانی مورد نظر در داخل و خارج از کشور منتشر شدند. علاوه بر آن، بولتن‌های عادی و محرمانه خبرگزاری پارس و بولتن محرمانه رادیو و تلویزیون ملی ایران، اسناد مراکز امنیتی و انتظامی نظیر ساواک، شهربانی و ژاندارمری و فرمانداری‌های نظامی مناطق گوناگون و خاطرات اشخاص به این مجموعه اضافه شد. برای انعکاس نگاه خارجیان به انقلاب اسلامی، مطالب برخی از کتاب‌های منتشر شده در خارج از ایران و نشریات غربی نیز پس از ترجمه و برگه‌نویسی به بانک اطلاعات افزوده شد. در مجموع از بیش از دویست نشریه داخلی و خارجی و بیش از ۱۵۰۰ کتاب چاپ داخل و خارج کشور برگه‌نویسی شد که حاصل آن بانک اطلاعاتی با حدود ۲۲۰ هزار برگه اطلاعاتی شامل اخبار آشکار و پنهان این دوره از تاریخ معاصر ایران است.

در تهیه منابع فوق از مراکزی همچون کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کتابخانه وزارت امور خارجه، کتابخانه حوزه هنری، کتابخانه تخصصی انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر (دفتر ادبیات انقلاب اسلامی)، بایگانی واحدهای تدوین تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشهای بین‌المللی، فرهنگ ناموران معاصر ایران، تاریخ شفاهی (دفتر ادبیات انقلاب اسلامی)، بایگانی سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی، بایگانی موسسه اطلاعات، مرکز آمار و اطلاعات بنیاد شهید و امور ایثارگران، بایگانی سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی، و … یاری گرفته‌ایم.

کتاب «روزشمار انقلاب اسلامی» چقدر می‌تواند به شناخت بیشتر تاریخ انقلاب اسلامی کمک کند؟

با توجه به منابع گسترده و متنوع روزشمار انقلاب اسلامی این مجموعه مرجع به بسیاری از پرسش‌ها درباره تاریخ انقلاب اسلامی نظیر نقش امام خمینی در انقلاب اسلامی، نقش مردم شهرهای مختلف در انقلاب اسلامی، نقش گروهای مختلف سیاسی در انقلاب اسلامی، شهدای انقلاب اسلامی، … نقش غرب در حمایت از حکومت پهلوی، نقش ساواک و نظامیان در حمایت از حکومت پهلوی، … پاسخ می‌دهد

شما در دوره نخست جایزه کتاب انقلاب اسلامی برگزیده شدید نظرتان درباره جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی چیست؟

به هر حال بعد بیش از چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی اولین دوره این جایزه در اسفند ۱۳۹۹ برگزار شد. در حالی که تولد انقلاب اسلامی دو سال زودتر از دفاع مقدس اما جایزه کتاب انقلاب اسلامی امسال شاهد برگزاری سومین دوره است اما جایزه کتاب دفاع مقدس امسال به دوره بیست‌ویکم رسیده است. به هر حال این دو موضوع در امتداد هم هستند و باید مورد توجه نویسندگان در حوزه‌های مختلف (پژوهش، داستان، شعر …) قرار گیرد. در دوران فعلی گروه‌های مخالف جمهوری اسلامی به هزینه کردن میلیون‌ها دلار با نشر کتاب، مقاله، فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای سعی در تحریف تاریخ انقلاب اسلامی دارند، در این شرایط قطعاً برگزاری جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی موجب دلگرمی جریان انقلابی و مانع تحریف تاریخ انقلاب اسلامی و از سوی دیگر باعث معرفی بیشتر آثار معتبر در این حوزه خواهد شد.

برای تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی چه مراحلی طی می‌شود و در این راستا امروز چه کمبودهایی در تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی مشاهده می‌شود؟

برای تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی باید این مراحل را طی کرد. اول انتخاب سوژه، دوم جمع‌آوری اطلاعات از منابع معتبر، سوم تدوین اثر. به نظرم کمبودهای فعلی بیشتر در حوزه دسترسی به منابع معتبر و تدوین‌گر است. هنوز برخی از مراکز اسنادی و کتابخانه‌ای به راحتی اطلاعات خود را در اختیار پژوهشگران قرار نمی‌دهند. با آنکه فضای مجازی رشد چشم‌گیری کرده اما هنوز مراکز اسنادی سایتی برای ارایه اطلاعات خود طراحی نکرده‌اند.

در زمینه نویسنده و پژوهشگر هم کمبودهایی وجود دارد. یک نویسنده علاوه بر دانش تاریخی باید دارای قدرت تجزیه و تحلیل داده‌ها، هوش بالا و مدیریت نسبت به طرح خود باشد و بتواند منابع را راستی‌آزمایی کند. صرف آنکه مطلبی در اسناد ساواک یا خاطرات فردی آمده باشد دلیل صحت آن نیست و باید راستی‌آزمایی شود. مثلاً ماموران ساواک موظف بودند همه روزه گزارشی بدهند و آنها در برخی موارد گزارش‌های خیالی می‌دادند! علاوه بر این شاهد بودم در کتابی که به صورت یادداشت‌های شخصی روزانه منتشر شده است اخبار ۳۱ مهر ۱۳۵۷ آمده است!

چه پیشنهادی برای بهتر شدن این جایزه دارید؟

می‌توان بخش‌هایی متناسب با عنوان جایزه افزود. جایزه کتاب دفاع مقدس در گروه‌های «کتابخانه‌های برتر دفاع مقدس، کتابدار نمونه، منتقد برتر، کارشناس برتر، گروه نشر و ناشران، مدیر برتر، مدیر پروژه تاریخ‌نویسی جامع دفاع مقدس، خادم برتر نظر و فعال فرهنگی، روحانی فعال در عرصه فرهنگ دفاع مقدس، رزمنده فعال حوزه دفاع مقدس، بانوان فعال در عرصه نویسندگی حوزه دفاع‌مقدس، مدیریت هنری (طرح جلد)، هنرهای تجسمی، خاطره و داستان، گروه مستند، زندگی نامه داستانی، شعر و نثر ادبی، گروه کودک و نوجوان، گروه هنرهای نمایش، پژوهش سیاسی و نظامی، کتاب‌های مرجع، گروه ویرایش، تاریخ شفاهی، گروه زندگینامه داستانی، کتاب شنیداری کودک و نوجوان دفاع مقدس، کتاب شنیداری بزرگسال، …» برای جایزه کتاب انقلاب اسلامی می‌توان به گروه‌های فعلی مورد دیگری را نیز اضافه کرد. علاوه بر این با رصد آمار و محتوای کتاب‌های منتشر در خارج کشور شاید بتوان این جایزه را از سطح ملی به بین‌المللی ارتقا داد.

چه اثری در دست نگارش یا چاپ دارید؟

در دفتر ادبیات انقلاب اسلامی تاکنون ۲۰ جلد کتاب روزشمار ۱۵ خرداد (۱۳۴۳-۱۳۴۰) و ۲۰ جلد روزشمار انقلاب اسلامی (۱۳۵۷-۱۳۵۶) منتشر شده است. در حال حاضر مشغول جمع‌آوری اطلاعاتی برای نگارش روزشمار سال‌های ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۵ هستیم.