مهدی کفاش در آستانه برگزاری اختتامیه شانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد در گفت‌وگو با سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به بیان وضعیت فعلی داستان کوتاه ایرانی پرداخت و عنوان کرد: داستان کوتاه در ایران تکیه بر سابقه تاریخی قصه‌گویی دارد و گاه این قصه‌ها به صورت کوتاه و در قالب حکایات منظوم و منثور تجلی یافته و گاهی این قصه‌ها با شرح و تفصیل بیشتر به صورت افسانه‌های اساطیری در حافظه تاریخی ایرانیان ثبت شده است. داستان کوتاه به صورت امروزی آن قالبی وارداتی از جهان غرب است و در ایران توسط روشنفکرانی که با زبان و اندیشه غرب به واسطه تحصیلات در اروپا با دانش زبانی آشنایی داشتند وارد ایران شده است.

وی افزود: در ابتدای ورود این قالب تازه ادبی به ایران، مضامین و معناهایی مورد توجه نویسندگان اولیه داستان کوتاه قرار گرفت که چندان با فرهنگ و دغدغه‌های انسان ایرانی آن سال‌ها هم‌راستا نبود. داستان کوتاه به دلیل فاصله فرهنگی و تحت تأثیر تکنولوژی اروپا و آمریکا، برشی از نوعی زندگی را نشان می‌داد که برای انسان ایرانی تازه، جذاب و گاهی رعب‌آور بود. اولین داستان‌های کوتاه در دهه ۳۰ شمسی با همین مضامین وارداتی توسط نویسندگان ایرانی نوشته شد.

کفاش تأکید کرد: انسان ایرانی پس از ورود ناخواسته ایران به جنگ‌های جهانی اول و دوم با وضعیتی خاص روبه‌رو شد که توانست از فاصله نزدیک‌تر و بدون حجاب و مانع با جهانی از کشورهای مختلف با ابزار زندگی مدرن و سبک‌های متفاوت زندگی مواجه شود. داستان‌های کوتاه مترجم_ نویسنده ایرانی یکی از دقیق‌ترین پنجره‌ها به عمق زندگی و اندیشه غرب و شرقی بود که دستاوردشان برای ایران هزینه‌های سنگین جنگی ناخواسته بود.

این نویسنده ادامه داد: در سال‌های بعد مقایسه موفقیت‌ها و شکست‌های برندگان و بازندگان جنگ جهانی، روشنفکر ایرانی را متوجه نقاط ضعف آسیب‌پذیر فرهنگ ایرانی مانند وابستگی و عدم استقلال، غلبه خرافات و شبه علم به جای دانش و علم و سوء استفاده صاحبان قدرت از این ابزار کرد. نویسندگان ایرانی در داستان‌های کوتاه خود اولین نقدهای جدی را به این معضلات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نشان دادند. داستان‌هایی که شتاب‌زده و عجول و حتی سطحی بود و چیزی فراتر از نمایش سیاهی‌ها و تباهی‌ها نداشت. اما با فراوانی و دسترسی آسانتر نویسندگان به داستان‌های جدی‌تر ترجمه شده و تجربه زیسته متفاوت نویسندگان و بازگشت به گنجینه پر و پیمان کهن افسانه‌ها، حکایت‌ها و سفرنامه‌های ایرانی، به‌آرامی نویسندگان داستان کوتاه ایران شخصیت مستقل خود را یافتند و داستان‌هایی با مضامین دغدغه‌های ایرانی با نگاهی به مخاطبان جهانی را نوشتند.

کفاش در عین حال با بیان اینکه داستان کوتاه ایران در وضعیت رو به رشدی قرار دارد، به چالش‌های این قالب ادبی نیز اشاره کرد و گفت: مهم‌ترین چالش داستان کوتاه ایران، ماندن در گذشته و نداشتن جسارت تجربه‌های تازه در چشم انداز آینده ایران و جهان است. داستان‌نویس امروز به جای قرارگرفتن در جایگاه طراح آینده تا سطح کنشگر سیاسی مسائل روزمره تنزل کرده است. کنش‌گری به خودی خود بد نیست اما نویسنده را از خلاقیت و نشان دادن مسائل مهم انسانی پنهان و دور از دیدرس و عواقب آن مسائل برای انسان ایرانی در قالب داستان باز می‌دارد.

وی درباره تأثیرگذاری جایزه جلال عنوان کرد: نامزدی و کسب جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران با عنوان جایزه جلال به خودی خود مهم است چون سطح کیفی آثار داستانی منتشرشده، سلیقه و ذائقه نویسندگان و داوران را در یک سال نشان می‌دهد. برای علاقه‌مندان به داستان ایرانی خارج از کشور هم معیار رسمی برای ترجمه آثار برگزیده ایران به دست می‌دهد.

کفاش در بیان چشم‌انداز داستان کوتاه گفت: جهان انسانی روزبه‌روز چگال‌تر و فشرده‌تر می‌شود. مرزهای سیاسی، نژادی و ایدیولوژیکی به سرعت رنگ می‌بازند و با مرزهایی با ارزش‌ها و هنجارهای تازه جایگزین می‌شوند. منابع زیستی مانند آب شیرین و هوای سالم از این مرزهای سیاسی تبعیت نمی‌کنند و محیط زیست مانند کشتی در طوفان حوادث گرفتار است که همه مردم جهان با هر نژاد و رنگ و اعتقاد و ایدیولوژی سرنشینان آن هستند و رخنه در این کشتی همه را غرق خواهد کرد. دیگر نمی‌توان گفت اگر کشوری به کشور دیگر تجاوز کند به دیگران دورتر ارتباطی ندارد چون تمام اقتصاد جهانی و دورترین کشور از نظر جغرافیایی را متأثر می‌کند، تأثیری که شاید از کشور مورد تجاوز واقع شده تخریب‌کننده‌تر باشد.

وی افزود: شیوع یک ویروس و تبدیل به پاندمی با توجه به امکان سفرهای سریع در زمانی بسیار کوتاه اتفاق می‌افتد. یک ویروس رایانه‌ای و هک و خرابکاری می‌تواند بخش بزرگی از منابع انرژی را از دسترس خارج کند و حتی تبدیل به نیروی مخرب علیه انسان‌ها کند. با این همه به دلیل کنترل بیماری‌ها طول عمر انسانها و امید به زندگی افزایش چشمگیری داشته تا جایی که جمعیت کره زمین به هشت میلیارد نفر رسیده که این جمعیت در تاریخ بشریت بی‌سابقه است.

کفاش با تأکید بر دغدغه اصلی نویسندگان ادامه داد: اینها بخشی از مسائلی است که نویسنده فارسی‌زبان می‌تواند به آن فکر کند و بتواند انسان ایرانی را متأثر و تأثیرگذار در آنها ببیند. کار نویسنده ایرانی نشان دادن انسان ایرانی و دغدغه‌هایش در آینده و تحقق رؤیای ایرانی در داستان‌هایش است. نوشتن این داستان‌ها مهمترین کار برای آینده و آیندگان و بسیار کم هزینه‌تر از آزمون و خطاهایی است که دانشمندان آکادمیک پیشنهاد می‌کنند. من امسال مجموعه داستان‌های فارسی را خواندم که نشان می‌داد نویسنده خلاق ایرانی ضرورت توجه به آینده را درک کرده و در حال عبور از گذشته و حرکت به سوی آینده است هرچند هنوز گام‌هایش استوار نیست و در حال تجربه کردن است اما ساکن نیست و در حال حرکت است.