سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ شاداب عسگری و مرضیه یادگاری در کتاب «ژنرال چشم آبی؛ بازخوانی زندگی سپهبد نادر جهانبانی» با تکیه بر اسناد و مطابقت با بعضی وقایع تاریخی درصدد برآمدند که از چهره این خلبان حکومت پهلوی دوم افسانه‌زدایی کنند.

مولفان در ابتدا به زندگی اجداد جهانبانی پرداخته‌اند و به نوعی شجره‌نامه او را از دوره قاجار بررسی کردند سپس به تولد، تحصیل و حضورش در نیروی هوایی ارتش پهلوی دوم پرداختند و هر آنچه که پس از مرگ به نادر جهانبانی در فضای مجازی و برخی کتاب‌ها نسبت دادند، زیر ذره‌بین اسناد و رویدادهای تاریخی قرار دادند. فصل اول کتاب «ژنرال چشم آبی»، «خاندان جهانبانی» نام دارد. این فصل به معرفی خاندان جهانبانی به‌طور مشخص، پدر و و برادرانش می‌پردازد و چگونگی تولد، تحصیلات و اعزام نادر به دانشگاه خلبانی اتحاد جماهیر شوروی سابق را مورد توجه و بررسی قرار می‌دهد. فصل دوم که «وقایع خدمتی نادر جهانبانی از ابتدا تا انتها» نام دارد، در برگیرنده سیر خدمتی وی در نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی و همچنین بازخوانی اقدامات خاص منتسب به اوست. اقداماتی که وی را در قالب یک اسطوره بی‌بدیل در تاریخ نیروی هوایی ایران، منطقه و حتی جهان معرفی می‌کند. از این‌رو تمام این روایت‌هایی که پیرامون او در این حوزه مطرح شده مورد تفکیک و بررسی کارشناسانه قرار گرفته است. آنچه در گزارش زیر می‌خوانید اشاره کوتاهی به شخصیت و تنها یک مورد از رویدادهای افسانه‌ای است که به جهانبانی نسبت دادند.

نادر جهانبانی، فرزند امان‌الله جهانبانی را یکی از مشهورترین خلبان نیروی هوایی عصر پهلوی دوم و حتی فرمانده یا جانشین نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران معرفی کرده‌اند. مباحث و موضوعاتی درباره او مطرح می‌شود که زمینه‌ساز به وجود آمدن شهرتی بسیار فراتر از جایگاه حقیقی و تاریخی است که تا کنون یک خلبان در ارتش شاهنشاهی ایران به دست آورده بود. داستان جهانبانی را به گونه‌ای بازتعریف کرده‌اند که به دلایل مختلفی، از جمله داشتن چشمان آبی، دوری از سیاست، داشتن ظاهری مقتدر و جذاب، جایگاه یک ابرنظامی خاص و ورزیده به اذهان مخاطبان متبادر شود. از این رو، تعداد افرادی که او را نماد «برترین نیروی» در ارتش شاهنشاهی می‌دانند، قابل توجه است.

این روند در حدی توسعه یافته که او را جایگاهی بسیار خاص میان تاریخ نظامیان ایران می‌نشاند؛ پارامترهایی که البته منجر به ساختن افسانه‌هایی درابه عملیات پیچیده نظامی توسط او می‌شود که تا کنون به صورت مستدل، درستی یا نادرستی آنها مشخص نشده است.

بیان مطالبی پیرامون نادر جهانبانی که موید قدرت و صلابت اوست، با شرایط زمانی خاصی مرتبط می‌شود که تمامی مورخان داخلی و خارجی تاریخ معاصر متفق‌القول بر این باور هستند که محمدرضا پهلوی هیچ قدرتی را در میان کارکنان کشوری یا لشکری برنمی‌تافت. از طرفی اسناد و مدارک زیادی موجود است که نادر جهانبانی را یک نظامی عصبانی، خشن، حساس، حسود نسبت به موفقیت دیگران معرفی می‌کند و در یک کلام، فردی که منافع شخصی را بر منافع سازمانی ترجیح می‌دهد. همچنین، پیرامون وی عنوان می‌شود که به درجه، پست و مقام خودش، بیش از هر چیز دیگری اهمیت می‌داده است.

در ابتدا باید گفت نادر جهانبانی دارای قد ۱۷۷ سانتیمتری و چشمانی سبزرنگ بود؛ لیکن همیشه از او به عنوان خلبان چشم آبی یاد می‌شود که همین موضوع ساده می‌تواند دلیلی قاطع و جامع در راستای این واقعیت باشد که بسیاری مطالب مطروحه پیرامون او هیچ پایه و اساس واقعی نداشت، چون به ساده‌ترین موارد هم توجه نشده است.

از جمله موردی که درباره نادر جهانبانی مطرح می‌شود؛ عبور از زیر پل اهوازست. شهر اهواز مرکز استان خوزستان، تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی دارای چهار پل روی رودخانه کارون بوده که تعداد این پل‌ها در طول ۴۲ سال گذشته به عدد ۹ رسیده است. معروف‌ترین آنان، به پل سفید اشتهار دارد که در سال ۱۳۱۵ ساخته شده و دارای دو دهنه یا قوس کامل برای عبور آب از زیر آن است. این همان پلی است که عنوان می‌شود جهانبانی با هواپیمای جنگنده از زیر آن عبور کرده است. گفتنی است که هیچیک از دیگر پل‌های ساخته در حکومت پهلوی در شهر اهواز، قرابت تصویری را با آنچه درباره جهانبانی مطرح می‌کنند، ندارد.

اولین تناقض از همین نقطه آغاز می‌شود، زیرا در عکسی که در همین ارتباط به جهانبانی منتسب شده، پلی را نشان می‌دهد که دارای تعدد شش دهنه اصلی یا زیرگذر برای عبور آب است. دومین مورد به فضای پیرامون رودخانه بازمی‌گردد که با پارک حاشیه‌ای و محیط اطراف رودخانه کارون ایران تفاوت ماهوی انکارناپذیر دارد. سومین مورد در ارتباط با هواپیمای موجود در تصویر که از نوع روسی و میگ است، حال آنکه در نیروی هوایی شاهنشاهی ایران، هیچ هواپیمای روسی خریداری و به کار گرفته نشد. تحت این شرایط، این سوال قابلیت طرح را دارد که موضوع چیست؟ آیا اصالت تصویر زیر سوال بوده یا تصاویر ساختگی است؟

پاسخ خیلی صریح و واضح است. این عکس اصالت دارد و هیچ نوع ساخت تصویری هم انجام نپذیرفته است؛ اما واقعیت آن چیز دیگری است. عکس موردنظر به یکی از خلبانان نیروی هوایی شوروی به نام والنتین پیروالوف تعلق دارد که در تاریخ ۴ ژوئن ۱۹۶۵ یک فروند میگ ۱۷ را در زیر دهانه پل مرکزی واقع در رودخانه «اوب» در شهر نووسیبیرسک پرواز داد. روز گرم و آفتابی بود، ساحل مملو از مسافران بود و افسران ستاد منطقه در میان آنان بودند. ناگهان هواپیما مانند یک پیکان نقره‌ای به سمت دهنه جلوی پل هجوم آورد و در ادامه، به سمت بالا و آسمان صعود کرد.