به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در همدان، کتاب «اوضاع سیاسی _ اجتماعی همدان در خاطرات ثلاث؛عین‌السلطنه، اعتمادالسلطنه، ظهیرالدوله» تالیف حسن افشاری به دوران سال‌های ۱۲۹۸ تا ۱۳۶۴ برمی‌گردد.

دوره تاریخی که بنا بر اطلاعات خاطرات روزنوشت اعتمادالسلطنه، عین السلطنه و ظهیرالدوله، در کتاب حاضر با عنوان «اوضاع سیاسی اجتماعی همدان در خاطرات ثَلاث»، در نظر گرفته شده مملو از حوادث مهم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است.

سال‌های ۱۲۹۸ تا ۱۳۶۴ قمری همزمان با دوران سلطنت ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه، احمدشاه، رضا شاه و چهار سال ابتدایی سلطنت محمدرضا شاه پهلوی است.

در حدود ۶۴ سال حوادث قابل توجهی روی داده که تاثیر بسزایی بر اوضاع و احوال مردم داشته است. از قائله تنباکو، قتل ناصرالدین شاه، مشروطه و مشروطه خواهی، دوره استبداد صغیر تا شورش سالارالدوله و جنگ جهانی اول و دوم از جمله حوادث مهم آن دوران در سطح ملی است و تاسیس مجلس فوائد عامه، آغاز به کار مجلس شورای ملی، قائله قحطی مصنوعی، قائله ملاعبدالله بروجردی و نقش و موقعیت خارق العاده همدان در جریان شورش سالارالدوله و جنگ‌های بین المللی از رویدادهای خاص ولایت همدان است.

 قهرمان میرزا سالور ملقب به عین السلطنه یکی از خاطره نویسان به نام دوره قاجار و با ۶۴ سال خاطره نویسی مستمر، رکوردار خاطره نویسی در ایران است.

یادداشت‌های وی که از ۱۲۹۹ قمری آغاز و تا  ۱۳۶۴ قمری ادامه دارد مملو از اخبار و اطلاعات کم نظیر از اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور به خصوص ولایت همدان است.

می‌توان گفت عین السلطنه در طول این مدت به واسطه اینکه پدرش عزالدوله پنج بار حاکم همدان بوده و همچنین املاک و علاقه‌جات فراوانی که در همدان و اطراف آن داشته‌اند هیچگاه از اخبار همدان غافل نشده و در ۸ هزار و ۶۰۰ صفحه خاطرات خود، با ذکر جزئیات به آن پرداخته است.

از سوی دیگر ظهیرالدوله است. حاکم همدان در سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۵ قمری و همزمان با دوره مشروطه خواهی و تاسیس مجلس شورای ملی و غیره است.

وی خاطرات آن دو سال را با ذکر جزئیات بیان کرده و از آنجا که خود وی منشاء تحولات بزرگ در همدان بوده، یادداشت‌های روزنوشت او منبع تاریخی بسیار با اهمیت برای همدان پژوهان است.

سوی دیگر این مثلث اعتمادالسلطنه ادیب و مترجم و نویسنده و وزیر انطباعات دوره ناصری است که به واسطه نزدیکی قابل توجه به شخص اول مملکت و اطلاع از اخبار پشت پرده دربار ناصری یادداشت‌های او حاوی اطلاعات ذی قیمتی است که اتفاقا مسائل و وقایع همدان را نیز در بر گرفته است.‌‌‌

این یادداشت‌ها تکمیل کننده اطلاعات یکدیگرند و در این مجموعه حاضر، به واسطه تحلیل و بررسی‌های صورت گرفته و تقسیم‌بندی و ترتیب داده شده به مطالب، روایتی مستند از اوضاع و احوال همدان در آن دوره تاریخی را روایت کرده‌اند.

قابل توجه آنکه حداقل بر اساس کاوش‌های مولف و مرور آثار موجود، تاکنون همدان پژوهان به خاطرات بسیار با ارزش عین‌السلطنه مراجعه نکرده‌اند و اخبار او برای همدانی‌ها، همدان پژوهان و اهالی کتاب و کتابخوانی بسیار تازه و جذاب است.

پیش‌بینی می‌شود این کتاب به منبعی برای تحقیقات متعدد دیگر مبدل شده و مستندسازان رادیویی و تلویزیونی، دانشجویان و اساتید و همدان پژوهان بارها و بارها به مطالب آن رجوع کنند.

فصل اول:مروری بر زندگینامه، مناصب و آثار عین‌السلطنه، اعتمادالسلطنه و ظهیرالدوله صاحبان خاطرات مورد استفاده در این کتاب.

فصل دوم: اوضاع سیاسی همدان شامل: تشکیل مجلس فوائد عمومی در همدان، ظهور و بروز مشروطه خواهی در همدان و آغاز به کار مجلس شورای ملی، قائله قحطی مصنوعی و اتحاد حاکم و رعایا در برابر خوانین همدان، همدان در دوران استبداد صغیر، درگیری‌های متشرعین و شیخیون در همدان و قائله ملاعبدالله بروجردی، همدان، میدان جنگ شورش سالارالدوله، حاکمان همدان، خوانین و ملاکین همدان، همدان در جنگ جهانی اول.

فصل سوم: اوضاع اقتصادی همدان شامل: قالی و قالیبافی در همدان، اخذ مالیات از چیزهایی که وجود ندارد، روغن حیوانی، سفال و طلاشوئی، شراب شورین و کردخورد، تورم و گرانی در دوره رضا شاه، مقایسه قیمت‌ها، گرانی، علت گرانی‌ها، همدان گرانتر از سایر ولایات.

فصل چهارم: اوضاع فرهنگی و اجتماعی همدان شامل: ابنیه تاریخی و تفرجگاه‌ها، وضعیت عمومی شهر همدان و معابر، همدان در بستان‌السیاحه، مدارس غیر ایرانی و اقلیت‌های مذهبی، رضا شاه در همدان، شکارنامه همدان، اخبار پراکنده از آداب و رسوم و اوضاع و احوال اجتماعی.

این کتاب در اواخر سال ۱۴۰۱ در ۳۷۳ صفحه و ۵۰۰ جلد از سوی انتشارات فراگیر هگمتانه منتشر شد و احتمالا امسال به چاپ دوم هم برسد.