او افزود: اگر این کتاب را به من می‌دادند تا اسمی برای آن انتخاب کنم، من ترجیحم آن بود که نامش «تاریخ تحول سیاسی در شوروی» یا «تاریخ شوروی». چرا این نام را انتخاب می‌کردم؟ چون از سه سال قبل انقلاب اکتبر 1914 و روز نخست جنگ جهانی را پوشش می‌دهد تا ابتدای 1974 که نویسنده از دنیا می‌رود یا به تعبیری خودکشی می‌کند. تقریبا در این 60 سال تحول سه نسل را بررسی می‌کند؛ نخست ماترینا، مادر یکاترینا که تقریبا در تمام کتاب نقش دارد و خیلی موثر است.
استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران عنوان کرد: نسل دوم خود یکاترینا و نسل سوم دخترش که این تحول نسلی را هم خیلی خوب نشان می‌دهد. به عبارتی نسل مادرش چگونه فکر و زندگی می‌کرد؟ نسل خودش و بعد نسل دخترش. مثلا برای نسل مادرش بیشتر سنت‌ها و خانواده مهم بود. برای نسل خودش حزب، ایدئولوژی، پست و پرستیژ. دخترش اما تفریح و گردش را ترجیح می‌داد. آنچه که در جامعه ما هم به آقازادگی معروف است بیشتر آقازادگی برایش مهم بود تا ایدئولوژی و کشور و هر پدیده دیگری.
جهانگیر کرمی گفت: نکته دیگر اینکه کتاب در واقع سه لایه دارد؛ یک لایه شخص یکاترینا و خانواده‌اش است؛ لایه دوم حزب سیاسی و لایه سوم کشور شوروی. کسی که این کتاب را بخواند به خوبی رمز فروپاشی شوروی را هم متوجه می‌شود. تصویری که از شوروی در این کتاب ارائه می‌شود؛ یک جامعه طبقاتی رانتی، ناعادلانه با زد و بند حزبی کاملا اقتدارگرایانه استبدادی و فردی، دیکتاتوری تمام عیار حزبی را نشان می‌دهد با نقش پررنگ ایدئولوژی. این کتاب قدرت بدون مسئولیت و قدرت مسئولیت‌ناپذیر را به روشنی ترسیم می‌کند.
او ادامه داد: نکته بعدی، کتاب غیر از این لایه سیاسی و حزبی بحث فرد است، یکاترینا فردی به شدت با اراده، بابرنامه، محاسبه‌گرا و عملگراست بدون هیچ سوادی و بعدها که انقلاب می‌شود او را می‌فرستند که مدرک مهندسی بگیرد در حالی مقطع راهنمایی و دبیرستان را طی نکرده است. مدرکی هم که می‌گیرد همان‌طور که خودش می‌گوید انتزاعی است، چون فقط به او نمره دادند در حالی که هیچ درکی از دروسی که باید می‌گذراند، نداشت و حتی متوسل به تهدید علیه استادها و ساختار آموزشی می‌شود و هیچ درکی هم از ایدئولوژی هم ندارد اما به شدت عملگرا، با برنامه و بااراده است.
این روس‌شناس بیان کرد: ویژگی‌هایی که برشمردم باعث می‌شود که از یک فرد بی‌سواد که جاه‌طلبی‌های خودش را دارد و شیک‌پوش و مرتب است، به فراخور سیستم پرورش پیدا کند. در عین حال وجه دیگری دارد، فرزندی رام است، یعنی برای مادرش یک دختر خیلی خوب است و حرف مادرش را گوش می‌کند و مادر دلسوزی هم است و برای دخترش به شدت نقش موثری دارد و در تربیت فرزندش تلاش بسیاری می‌کند، هر چند که این نسل به شکل دیگری رشد پیدا می‌کند و از مادرش می‌گذرد.
جهانگیر کرمی گفت: نکته دیگر، در حوزه علوم انسانی و اجتماعی بحثی داریم با عنوان ساختار و کارگزار که مطرح می‌کند ساختارها مهم است یا کارگزار؟ در این کتاب آنچه نمایش داده می‌شود، آن است که ساختار بسیار مهم است، یعنی یکاترینا فقط آدم سیستم است و آنچه بالادستی‌ها به او می‌گویند انجام می‌دهد و این را خوب درک کرده است که حرف بالادستی‌ها را گوش کند و در عین حال با زیردستی‌ها هم مهربان باشد که خیلی به او معترض نباشند و این رمز موفقیت اوست. به همین دلیل می‌تواند با سواد کم بیاید و در یک دوره تقریبا پنجاه ساله در عرصه سیاسی و حزبی حضور داشته باشد و در این پنجاه سال نزدیک سی سال را در رده‌های بالای حزبی قرار بگیرد .
او ادامه داد: کنار گذاشتن یکاترینا نیز جالب است، به این شکل خروشچفی که کمک زیادی کرد تا او رشد کند و بخش عمده‌ای هم از رشدش را مدیون خروشچف است در یک جا او از خروشچف انتقاد می‌کنند و این صحبت به گوش دبیر اول حزب کمونیست می‌رسد و چند هفته بعد او را برکنار می‌کند.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: کتاب زندگینامه یکاترینا بسیار مهم است، چون فرد مهمی در تحولات سیاسی شوروی بود. در واقع اینکه او با میزان پایینی از سواد می‌تواند بیست سال پست وزارت فرهنگ شوروی را به عهده بگیرد و فعالیت‌های فرهنگی داشته باشد و وقتی از پست‌های سیاسی مثل عضو دفتر سیاسی و عضو هیات رئیسه و کمیته مرکزی حزب کمونیست نیست اما همچنان پست وزارت فرهنگ را دارد و وقتی از مقام‌های سیاسی حذف می‌شود نسبت به فرهنگ مهربان‌تر می‌شود. ارتباطاتش را با حوزه فرهنگ بیشتر می‌کند و منشا خدماتی هم قرار می‌گیرد.
درباره این کتاب بیشتر بخوانید:
«یکاترینا» در شهر کتاب بررسی و نقد شد؛
گودرز رشتیانی: برخی وقایع کتاب فراتاریخی است!/ پایانی تلخ برای تنها زن وزیر فرهنگ شوروی
نظر شما