سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، پس از انتشار شماره‌های فروردین‌ماه ماهنامه «سروش خردسالان» و «سروش کودکان»، شماره اردیبهشتماه قرار است با تأخیر منتشر شود. این دو ماهنامه از مجلات قدیمی کودکان هستند که تجربه‌هایی باارزش و تلاش‌هایی پربازده در پسِ آنهاست. برای مطلع‌شدن از دلیل تأخیر در انتشار این ماهنامه‌ها و همچنین سازوکار جدید آنها با وجود سردبیران جدید با منوچهر اکبرلو، یکی از سردبیران «سروش خردسالان» و «سروش کودکان» گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
- چرا شماره اردیبهشتماه به‌موقع منتشر و توزیع نشد؟ آیا برای شماره خردادماه هم این تأخیر پیش خواهد آمد؟
به علت مشکلات اداری و فنی شماره اردیبهشتماه به‌موقع منتشر و توزیع نشد. قطعا سعی می‌کنیم که مشکل را برطرف کنیم و ان‌شا‌الله برای شماره بعد روند منظم قبلی حفظ خواهد شد. این اتفاق برای تمام نشریات و حتی روزنامه‌ها که به‌صورت روزانه پخش می‌شوند هم ممکن است رخ دهد.
- در بخشی از این ماهنامه داستان‌های خود مخاطبان منتشر می‌شود. ملاک سردبیران برای انتخاب آنها چیست؟ آیا ملاک‌های انتخاب داستان‌هایی که امروز منتشر می‌شوند با سال‌های گذشته تغییری کرده است؟
انتشار داستان یا کلا مطالبی از مخاطبان که کودکان یا نوجوانان هستند در نشریات کودک اتفاق می‌افتد و در دوره‌های قبلی سروش هم بوده است. در نشریات دیگر مثل «رشد» هم بوده و امری طبیعی است. در برخی دوره‌ها سردبیران تصمیم می‌گیرند بخشی از نشریه را به این موضوع اختصاص دهند. طبیعتا داشتن کیفیت لازم برای انتشار یک مطلب لحاظ می‌شود. هدف ما انگیزه‌دادن به بچه‌هاست؛ اینکه می‌توانند مطلب بنویسند در حدی که منتشر شود.
به نظرم ملاک انتخاب نسبت‌به دوره‌های قبل تفاوتی نکرده است؛ مگر اینکه در یک مورد خاص، نشریه خاص هدف خاصی هم داشته باشد.
- «سروش خردسالان» و «سروش کودکان» بویژه کودکان بسیار قدیمی است و مرجع و منبع مطبوعاتی خوبی بوده برای اهالی کودک و نوجوان؛ اما در جست‌و‌جوهایی که ما داشتیم نه در خود سایت انتشارات سروش و نه در رسانه‌های دیگر به خوبی شماره‌ها معرفی نمی‌شوند. درنهایت مخاطب از انتشار یا مطالب هر شماره آن‌طور باید و شاید مطلع نمی‌شود. نظر شما در این‌باره چیست؟ این چالش را چطور می‌شود رفع کرد؟
انتشار شماره‌های جدید معمولا در سایت انتشارات سروش اطلاع داده می‌شود. بله؛ ایده‌آل ما این است که هر نشریه سایت مستقل داشته باشد؛ یعنی «سروش کودک» و «سروش خردسال» مستقل باشد. به این ترتیب گرافیک و نوع برخورد و لحن کلام و غیره فرق خواهد کرد و می‌توان مطالب شماره‌های قبل را در آن گذاشت؛ شماره‌هایی که دیگر وجود ندارند و تجدیدچاپ هم نمی‌شوند. این مسئله بودجه‌های خاص خود را می‌طلبد و متأسفانه شرایط مالی نهادهای فرهنگی به گونه‌ای نیست که ما بتوانیم با ایده‌آل‌هایمان جلو برویم؛ وگرنه به نظر من امروزه داشتن یک سایت برای ارائه دیجیتال مطالب و محتواها امری لازم و ضروری است.
همچنین داشتن یک صفحه فعال در فضای مجازی و رسانه‌هایی که مخاطب زیادی دارند: مثل کانال شاد یا شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام. انجام این کارها هم بودجه می‌خواهد و هم نیرو.
- چرا مطبوعات کودک و نوجوان مثل «سروش کودکان» این‌طور مهجور شده است؟ برای بهتر دیده‌شدن و معرفی این مجلات باسابقه به کودکان و مخاطبان امروز که شاید به واسطه فضای مجازی آن‌قدر هم با مطبوعات و مجله فیزیکی ارتباط نداشته باشند، چه کسانی وظیفه دارند؟
مطبوعات کودک و نوجوان مهجور نشده است؛ به این معنا که شکل‌های جدیدش مطرح است. امروزه هر نشریه‌ای چه فصلنامه پژوهشی‌علمی باشد برای متخصصان و چه سروش خردسال باشد برای خردسالان، باید حتما یک سایت داشته باشد تا همه بتوانند از کودک و بزرگسال از طریق فضای دیجیتال و اینترنت به نشریه دسترسی داشته باشند. مشکل امروزی نشریات کاغذی جدای از بحث قیمت بسیار بالای کاغذ، بحث توزیع و تیراژ است و اینکه بتوانیم نشریه را به گوشه‌وکنار ایران برسانیم و حتی به دست ایرانیان یا علاقه‌مندان خارج از کشور. این کارها هزینه‌های زیادی را می‌طلبد که سنگین است و ممکن است کل بودجه یک انتشارات را به خود اختصاص دهد؛ پس حالتی آرمانی دارد.
برای بهتر دیده‌شدن همان بحثی را که در پاسخ به سوال قبلی گفتم دوباره اشاره می‌کنم. راهی جز این نیست که در فضای مجازی، نشریه‌ها صفحات مخصوص به خود را داشته باشند و از آن مهم‌تر سایت مستقل؛ حتی آرمانی‌تر بگویم یک اپلیکیشن مخصوص که همه شماره‌ها و مطالب با یک جست‌وجوی ساده در دسترس مخاطبان قرار بگیرد و بتوانیم با آنها تعامل داشته باشیم. این جزو آرزوهای ماست که نمی‌دانیم به آن می‌رسیم یا خیر؛ اینکه بچه‌ها بتوانند در هر مطلب نظر بگذارند و آثار خود را مثل نقاشی، مطلب و شعر بفرستند و اظهارنظر داشته باشند. درواقع بتوانند آن‌چیزی را که در نشریه به صورت رسمی- چه کاغذی چه در سایت- مطرح می‌شود کامل کنند. امروزه شکل ایده‌آل یک نشریه مثل هر ابزار دیگری تعامل است که این‌ها به بودجه‌هایی نیاز دارد که فعلا قادر به تأمینش نیستیم.
- چرا شماره اردیبهشتماه به‌موقع منتشر و توزیع نشد؟ آیا برای شماره خردادماه هم این تأخیر پیش خواهد آمد؟
به علت مشکلات اداری و فنی شماره اردیبهشتماه به‌موقع منتشر و توزیع نشد. قطعا سعی می‌کنیم که مشکل را برطرف کنیم و ان‌شا‌الله برای شماره بعد روند منظم قبلی حفظ خواهد شد. این اتفاق برای تمام نشریات و حتی روزنامه‌ها که به‌صورت روزانه پخش می‌شوند هم ممکن است رخ دهد.
- در بخشی از این ماهنامه داستان‌های خود مخاطبان منتشر می‌شود. ملاک سردبیران برای انتخاب آنها چیست؟ آیا ملاک‌های انتخاب داستان‌هایی که امروز منتشر می‌شوند با سال‌های گذشته تغییری کرده است؟
انتشار داستان یا کلا مطالبی از مخاطبان که کودکان یا نوجوانان هستند در نشریات کودک اتفاق می‌افتد و در دوره‌های قبلی سروش هم بوده است. در نشریات دیگر مثل «رشد» هم بوده و امری طبیعی است. در برخی دوره‌ها سردبیران تصمیم می‌گیرند بخشی از نشریه را به این موضوع اختصاص دهند. طبیعتا داشتن کیفیت لازم برای انتشار یک مطلب لحاظ می‌شود. هدف ما انگیزه‌دادن به بچه‌هاست؛ اینکه می‌توانند مطلب بنویسند در حدی که منتشر شود.
به نظرم ملاک انتخاب نسبت‌به دوره‌های قبل تفاوتی نکرده است؛ مگر اینکه در یک مورد خاص، نشریه خاص هدف خاصی هم داشته باشد.
- «سروش خردسالان» و «سروش کودکان» بویژه کودکان بسیار قدیمی است و مرجع و منبع مطبوعاتی خوبی بوده برای اهالی کودک و نوجوان؛ اما در جست‌و‌جوهایی که ما داشتیم نه در خود سایت انتشارات سروش و نه در رسانه‌های دیگر به خوبی شماره‌ها معرفی نمی‌شوند. درنهایت مخاطب از انتشار یا مطالب هر شماره آن‌طور باید و شاید مطلع نمی‌شود. نظر شما در این‌باره چیست؟ این چالش را چطور می‌شود رفع کرد؟
انتشار شماره‌های جدید معمولا در سایت انتشارات سروش اطلاع داده می‌شود. بله؛ ایده‌آل ما این است که هر نشریه سایت مستقل داشته باشد؛ یعنی «سروش کودک» و «سروش خردسال» مستقل باشد. به این ترتیب گرافیک و نوع برخورد و لحن کلام و غیره فرق خواهد کرد و می‌توان مطالب شماره‌های قبل را در آن گذاشت؛ شماره‌هایی که دیگر وجود ندارند و تجدیدچاپ هم نمی‌شوند. این مسئله بودجه‌های خاص خود را می‌طلبد و متأسفانه شرایط مالی نهادهای فرهنگی به گونه‌ای نیست که ما بتوانیم با ایده‌آل‌هایمان جلو برویم؛ وگرنه به نظر من امروزه داشتن یک سایت برای ارائه دیجیتال مطالب و محتواها امری لازم و ضروری است.
همچنین داشتن یک صفحه فعال در فضای مجازی و رسانه‌هایی که مخاطب زیادی دارند: مثل کانال شاد یا شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام. انجام این کارها هم بودجه می‌خواهد و هم نیرو.
- چرا مطبوعات کودک و نوجوان مثل «سروش کودکان» این‌طور مهجور شده است؟ برای بهتر دیده‌شدن و معرفی این مجلات باسابقه به کودکان و مخاطبان امروز که شاید به واسطه فضای مجازی آن‌قدر هم با مطبوعات و مجله فیزیکی ارتباط نداشته باشند، چه کسانی وظیفه دارند؟
مطبوعات کودک و نوجوان مهجور نشده است؛ به این معنا که شکل‌های جدیدش مطرح است. امروزه هر نشریه‌ای چه فصلنامه پژوهشی‌علمی باشد برای متخصصان و چه سروش خردسال باشد برای خردسالان، باید حتما یک سایت داشته باشد تا همه بتوانند از کودک و بزرگسال از طریق فضای دیجیتال و اینترنت به نشریه دسترسی داشته باشند. مشکل امروزی نشریات کاغذی جدای از بحث قیمت بسیار بالای کاغذ، بحث توزیع و تیراژ است و اینکه بتوانیم نشریه را به گوشه‌وکنار ایران برسانیم و حتی به دست ایرانیان یا علاقه‌مندان خارج از کشور. این کارها هزینه‌های زیادی را می‌طلبد که سنگین است و ممکن است کل بودجه یک انتشارات را به خود اختصاص دهد؛ پس حالتی آرمانی دارد.
برای بهتر دیده‌شدن همان بحثی را که در پاسخ به سوال قبلی گفتم دوباره اشاره می‌کنم. راهی جز این نیست که در فضای مجازی، نشریه‌ها صفحات مخصوص به خود را داشته باشند و از آن مهم‌تر سایت مستقل؛ حتی آرمانی‌تر بگویم یک اپلیکیشن مخصوص که همه شماره‌ها و مطالب با یک جست‌وجوی ساده در دسترس مخاطبان قرار بگیرد و بتوانیم با آنها تعامل داشته باشیم. این جزو آرزوهای ماست که نمی‌دانیم به آن می‌رسیم یا خیر؛ اینکه بچه‌ها بتوانند در هر مطلب نظر بگذارند و آثار خود را مثل نقاشی، مطلب و شعر بفرستند و اظهارنظر داشته باشند. درواقع بتوانند آن‌چیزی را که در نشریه به صورت رسمی- چه کاغذی چه در سایت- مطرح می‌شود کامل کنند. امروزه شکل ایده‌آل یک نشریه مثل هر ابزار دیگری تعامل است که این‌ها به بودجه‌هایی نیاز دارد که فعلا قادر به تأمینش نیستیم.
- درباره رویکرد سردبیران جدید نشریه برایمان بگویید که در این شماره‌های منتشرشده و شماره‌های بعدی قرار است به چه محورهایی بیشتر بپردازند؟
من و بیش از من، علیرضا رحیمی که کارشناس این رشته است سه محور اساسی را برای نشریات «سروش کودکان» و «سروش خردسالان» برنامه‌ریزی کرده‌ایم. طراحی فکری‌اش را آقای رحیمی انجام داده است. ما سه محور را در نظر گرفته‌ایم:
محور اول، مهارت‌های زندگی فردی و اجتماعی است که هدفش آشنایی بچه‌ها با این مهارت‌هاست و شعارش «توانا باش» است. محور دوم، فرهنگ، ادبیات و هنر ایرانی‌اسلامی است با هدف آشنایی بچه‌ها با زندگی، مردم و محیط پیرامون در بستری فرهنگی که شعار این محور «دانا باش» است و محور سوم، آشنایی با دانش‌ها و فنون است با شعار «کنجکاو باش».
رویکرد ما این است که این سه محور و شعار را به صورت عملی پیش ببریم و سعی می‌کنیم در هر قسمتی، بچه‌ها منفعل نباشند و مطالب نشریه مثل کلاس درس نباشد که صرفا یک نفر حرف بزند؛ بلکه تقریبا پرسش‌هایی در آغاز یا پایان همه مطالب وجود دارد؛ یعنی با آن پرسش‌ها پایان هر مطلب، آغازی است برای کودکان با فعالیت‌هایی که قرار است از طریق پرسش‌ها انجام دهند.
- درباره هر کدام از محورها و کارهایی که قرار است با توجه به آن انجام شود بیشتر برایمان بگویید.
از بین انبوه مهارت‌های فردی و اجتماعی که یک کودک و خردسال نیاز دارد ما تعدادی را انتخاب کرده‌ایم. می‌دانیم که این‌ها بسیار زیادند. من برای تولید یک مجموعه انیمیشن با هدف آموزش مهارت‌ها، ۲۵۰ قسمت کار کردم. به عبارتی دیگر دست‌کم ما برای آن برنامه، ۲۵۰ مهارت را فهرست کردیم؛ اما در این‌جا از آن‌جایی که در سال در بهترین شکل ممکن، هر ماه یک شماره داریم و در مجموع ۱۲ شماره، باید از بین این انبوه مهارت‌ها مهم‌ترین‌هایش را انتخاب کنیم: آن‌هم برای بچه‌های امروز. یعنی مثلا سه یا پنج سال بعد چه ما باشیم چه هر دوست دیگری، حتما باید اولویت‌هایش را تغییر دهد؛ همان‌طور که اولویت‌های بچه‌های پنج سال پیش متفاوت بوده است.
ما روی این‌ها متمرکز هستیم: برقراری ارتباط، ارتباطات غیرکلامی، عضویت در گروه، ابراز احساسات، مراقبت از خود و دیگران، حل مسئله، گفت‌وشنود و کنکاش، حفاظت از خود یا به عبارت دیگر روی پای خود ایستادن و مدیریت تعارض‌ها.
فکر می‌کنیم مهارت‌های نُه‌گانه بسیار اولویت دارد؛ بدیهی است که در شعرها و داستان‌ها و مطالب دیگری که می‌نویسیم مهارت‌های ذهنی هم خواهیم داشت: مثل آگاهی از تفاوت‌ها و حل اختلاف، مقابله و تصمیم‌گیری و آگاهی هیجانی و کنترل هیجانات، همدلی و همکاری و مفیدبودن، دوست‌یابی، احترام و توجه، خودآگاهی و خودکنترلی و آگاهی اجتماعی و حل مسئله اجتماعی. این‌ها در محور اول قرار دارند.
در محور دوم که آشنایی با فرهنگ، ادبیات و هنر ایرانی‌اسلامی است ما می‌کوشیم بچه‌ها با زندگی، مردم و محیط پیرامون‌شان در بستری فرهنگی آشنا شوند؛ به این دلیل در هر شماره به یک‌جایی از سرزمین ایران می‌رویم و با همه‌چیز آن منطقه آشنا می‌شویم: مثل نحوه زندگی از غذا خوردن تا آداب و رسوم. شعار این بخش «دانا باش» است و ما تأکید داریم بر پیشینه ملی‌میهنی و دینی، محیط زیست، زبان، نژاد، قومیت، خرده‌فرهنگ‌ها و آیین و سنن‌شان، مشاهیر و جاذبه‌های میراث‌فرهنیگی، ادبیات، صنایع دستی و حرفه‌ها و درنهایت می‌کوشیم زندگی اجتماعی، حساسیت اجتماعی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را به بچه‌ها یاد دهیم.
در محور سوم نیز که آشنایی با «دانش‌ها و فنون» با شعار «کنجکاو باش» است، ما به مفاهیم اساسی که بچه‌ها نیاز دارند مثل کنجکاوی، پرسش‌گری، گفت‌وگو، خلاقیت، مطالعه و کشف و فعالیت عملی علمی خواهیم پرداخت.
این‌ها بحث‌ها و پشتوانه‌های نظری ما در «سروش خردسالان» و «سروش کودکان» است و به نوعی آرمان‌های ماست که سعی می‌کنیم در هر شماره تا حد زیادی آنها را رعایت کنیم. طبیعتا هر فعالیتی را می‌توان نقد کرد و ما با آغوش باز پذیرای نقد عزیزانی که در حوزه کودک و نوجوان کار می‌کنند هستیم: چه روان‌شناسان و جامعه‌شناسان و دانشمندان علوم تربیتی کودک و نوجوان و چه نویسندگان و شاعران و هنرمندانی که همکاران ما هستند. نشریه پست الکترونیکی دارد و دست‌کم در دو جای نشریه ذکر کرده‌ایم که همه بویژه خانواده‌ها می‌توانند نظرات‌شان را از آن طریق بگویند. بدیهی است که نقدها کمک می‌کند دانش ما در این زمینه افزایش پیدا کند و شماره‌های بعد را نسبت‌به قبل، با کاستی‌های کمتری منتشر کنیم.
من و بیش از من، علیرضا رحیمی که کارشناس این رشته است سه محور اساسی را برای نشریات «سروش کودکان» و «سروش خردسالان» برنامه‌ریزی کرده‌ایم. طراحی فکری‌اش را آقای رحیمی انجام داده است. ما سه محور را در نظر گرفته‌ایم:
محور اول، مهارت‌های زندگی فردی و اجتماعی است که هدفش آشنایی بچه‌ها با این مهارت‌هاست و شعارش «توانا باش» است. محور دوم، فرهنگ، ادبیات و هنر ایرانی‌اسلامی است با هدف آشنایی بچه‌ها با زندگی، مردم و محیط پیرامون در بستری فرهنگی که شعار این محور «دانا باش» است و محور سوم، آشنایی با دانش‌ها و فنون است با شعار «کنجکاو باش».
رویکرد ما این است که این سه محور و شعار را به صورت عملی پیش ببریم و سعی می‌کنیم در هر قسمتی، بچه‌ها منفعل نباشند و مطالب نشریه مثل کلاس درس نباشد که صرفا یک نفر حرف بزند؛ بلکه تقریبا پرسش‌هایی در آغاز یا پایان همه مطالب وجود دارد؛ یعنی با آن پرسش‌ها پایان هر مطلب، آغازی است برای کودکان با فعالیت‌هایی که قرار است از طریق پرسش‌ها انجام دهند.
- درباره هر کدام از محورها و کارهایی که قرار است با توجه به آن انجام شود بیشتر برایمان بگویید.
از بین انبوه مهارت‌های فردی و اجتماعی که یک کودک و خردسال نیاز دارد ما تعدادی را انتخاب کرده‌ایم. می‌دانیم که این‌ها بسیار زیادند. من برای تولید یک مجموعه انیمیشن با هدف آموزش مهارت‌ها، ۲۵۰ قسمت کار کردم. به عبارتی دیگر دست‌کم ما برای آن برنامه، ۲۵۰ مهارت را فهرست کردیم؛ اما در این‌جا از آن‌جایی که در سال در بهترین شکل ممکن، هر ماه یک شماره داریم و در مجموع ۱۲ شماره، باید از بین این انبوه مهارت‌ها مهم‌ترین‌هایش را انتخاب کنیم: آن‌هم برای بچه‌های امروز. یعنی مثلا سه یا پنج سال بعد چه ما باشیم چه هر دوست دیگری، حتما باید اولویت‌هایش را تغییر دهد؛ همان‌طور که اولویت‌های بچه‌های پنج سال پیش متفاوت بوده است.
ما روی این‌ها متمرکز هستیم: برقراری ارتباط، ارتباطات غیرکلامی، عضویت در گروه، ابراز احساسات، مراقبت از خود و دیگران، حل مسئله، گفت‌وشنود و کنکاش، حفاظت از خود یا به عبارت دیگر روی پای خود ایستادن و مدیریت تعارض‌ها.
فکر می‌کنیم مهارت‌های نُه‌گانه بسیار اولویت دارد؛ بدیهی است که در شعرها و داستان‌ها و مطالب دیگری که می‌نویسیم مهارت‌های ذهنی هم خواهیم داشت: مثل آگاهی از تفاوت‌ها و حل اختلاف، مقابله و تصمیم‌گیری و آگاهی هیجانی و کنترل هیجانات، همدلی و همکاری و مفیدبودن، دوست‌یابی، احترام و توجه، خودآگاهی و خودکنترلی و آگاهی اجتماعی و حل مسئله اجتماعی. این‌ها در محور اول قرار دارند.
در محور دوم که آشنایی با فرهنگ، ادبیات و هنر ایرانی‌اسلامی است ما می‌کوشیم بچه‌ها با زندگی، مردم و محیط پیرامون‌شان در بستری فرهنگی آشنا شوند؛ به این دلیل در هر شماره به یک‌جایی از سرزمین ایران می‌رویم و با همه‌چیز آن منطقه آشنا می‌شویم: مثل نحوه زندگی از غذا خوردن تا آداب و رسوم. شعار این بخش «دانا باش» است و ما تأکید داریم بر پیشینه ملی‌میهنی و دینی، محیط زیست، زبان، نژاد، قومیت، خرده‌فرهنگ‌ها و آیین و سنن‌شان، مشاهیر و جاذبه‌های میراث‌فرهنیگی، ادبیات، صنایع دستی و حرفه‌ها و درنهایت می‌کوشیم زندگی اجتماعی، حساسیت اجتماعی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را به بچه‌ها یاد دهیم.
در محور سوم نیز که آشنایی با «دانش‌ها و فنون» با شعار «کنجکاو باش» است، ما به مفاهیم اساسی که بچه‌ها نیاز دارند مثل کنجکاوی، پرسش‌گری، گفت‌وگو، خلاقیت، مطالعه و کشف و فعالیت عملی علمی خواهیم پرداخت.
این‌ها بحث‌ها و پشتوانه‌های نظری ما در «سروش خردسالان» و «سروش کودکان» است و به نوعی آرمان‌های ماست که سعی می‌کنیم در هر شماره تا حد زیادی آنها را رعایت کنیم. طبیعتا هر فعالیتی را می‌توان نقد کرد و ما با آغوش باز پذیرای نقد عزیزانی که در حوزه کودک و نوجوان کار می‌کنند هستیم: چه روان‌شناسان و جامعه‌شناسان و دانشمندان علوم تربیتی کودک و نوجوان و چه نویسندگان و شاعران و هنرمندانی که همکاران ما هستند. نشریه پست الکترونیکی دارد و دست‌کم در دو جای نشریه ذکر کرده‌ایم که همه بویژه خانواده‌ها می‌توانند نظرات‌شان را از آن طریق بگویند. بدیهی است که نقدها کمک می‌کند دانش ما در این زمینه افزایش پیدا کند و شماره‌های بعد را نسبت‌به قبل، با کاستی‌های کمتری منتشر کنیم.
نظر شما