خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی: احسان مصطفی زاده - فاطمه آصفی: به مناسبت 14 تیرماه روز قلم، میزگرد تخصصی با عنوان «قلم و مشهد» به همت نمایندگی خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی و با حضور، محمدجواد استادی، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد، عفت شریعتی پژوهشگر و مدرس دانشگاه و محمد آصفی یزدی مدیرعامل موسسه فرهنگی خانه تاریخ مشهد برگزار شد.

در این میزگرد دو ساعته که به میزبانی موسسه فرهنگی خانه تاریخ مشهد و با هدف پاسداشت روز قلم برگزار شد، مباحث گوناگونی در حوزه فعالیت‌های فرهنگی و هنری، ظرفیت‌های اهالی ادبیات و اهالی قلم در مشهد، صنعت چاپ و نشر، نقش قلم و جایگاه پر اهمیت نگارش مطرح شد.

شاهد نوعی چندپارگی در مدیریت فرهنگی هستیم
استادی، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد در این میزگرد با بیان اینکه وظیفه اصلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، هدایت، حمایت و نظارت فعالیت‌های فرهنگی و هنری است و طبیعتاً در این مسیر، عرصه مهم هدایت و جهت‌بخشی به کلیه فعالیت‌های فرهنگی باید منطبق با سیاست‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی حرکت کند، گفت: در سایر عرصه‌ها ما نیازمند یک تمرکز در مدیریت فرهنگی هستیم، اما به دلیل ویژگی ذاتی عنصر فرهنگ و علاقه‌ای که به‌طور طبیعی تمام دستگاه‌های ما در بخش‌های مختلف نسبت به مسئله فرهنگ دارند، شاهد نوعی چندپارگی در مدیریت فرهنگی هستیم، حتی تمام اعتبارات فرهنگی در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیست تا بتواند وظیفه هدایت و حمایت را انجام بدهد.

وی ایجاد فضای گفتمان میان بخش‌ها و سازمان‌های مختلف در مسئله فرهنگ را لازم دانست و افزود: یکی از مسائلی که امروز شاهد آن هستیم، نبود یکپارچگی برای مدیریت فرهنگی است. اینکه دستگاه‌ها و حوزه‌های مختلف به عرصه فرهنگ ورود پیدا کرده و اعتبار می‌گذارند، بسیار قابل تقدیر است اما ما باید بتوانیم بین این بخش‌های متنوع که خیلی از آن‌ها بخش‌های خصوصی یا نهاد‌های غیردولتی هستند، تمرکز، ارتباط و تعاملی ایجاد کنیم تا با یکدیگر هم افزایی کنند.

رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد اضافه کرد: بسیاری از دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی به عرصه کتاب ورود پیدا کرده‌اند که این موجب بروز کار غیرتخصصی و حتی تکراری شده و هدررفت بودجه و تضعیف کارهای مشابه را به دنبال داشته است، به همین جهت ما نیازمند یک گفت‌وگو میان بخش‌های مختلف در مورد مسئله فرهنگ هستیم تا بتوانیم در این عرصه کار جدی انجام بدهیم.

استادی در بیان فرصت‌ها و ظرفیت‌های اهالی ادبیات و اهالی قلم در مشهد، توجه به بین‌المللی بودن مشهد را یک ظرفیت دانست و گفت: مشهد به دلیل وجود مرقد مطهر حضرت رضا (ع) تبدیل به یک شهر بین‌المللی شده و این مسئله موجب شده که نه فقط مسلمان‌ها بلکه علاقمندان به مسئله و مفهوم زیارت از همه جای دنیا در مشهد حضور پیدا کنند. امام رضا (ع) یک شخصیت معنوی و تاثیرگذار در جهان بوده و این ظرفیت در مشهد وجود دارد که مشهد به معنای واقعی کلمه بین‌المللی باشد. حضور چهره‌های اندیشمند دنیا در مشهد فرصتی برای اهالی ادبیات ما ایجاد کرده که اگر از آن غافل شویم، ادبیات ما آنطور که باید نمود پیدا نمی‌کند. پس باید از فرصت ایجاد رویدادها و حرکات بین‌المللی در مشهد در حوزه ادبیات استفاده کنیم.

لزوم استفاده از ظرفیت بین‌المللی بودن مشهد در عرصه ادبیات
وی در ادامه بر لزوم استفاده از ظرفیت بین‌المللی بودن مشهد در عرصه ادبیات تاکید کرد و گفت: مشهد شهری بین‌المللی است؛ یعنی ما در عرصه گسترده تولید ادبیات و صنایع وابسته به آن مثل حوزه تولید محتوا با وجود موضوعات متعدد برای به کارگیری در شعر، رمان و کتاب‌های تاریخی و در حوزه خروجی‌های صنعتی یعنی تبدیل شدن یک اثر به کتاب و توزیع آن و حتی عرصه‌های مختلفی مثل نرم افزارهای آموزشی و پژوهشی و فرهنگی می‌توانیم موفق باشیم. پس از این ظرفیت هم در تولید و هم به عنوان یک بازار باید استفاده کنیم.

رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد، تنوع و تکثر در عرصه فرهنگ را یک فرصت خطاب کرد و گفت: بسیاری از دوستان ما در عرصه فرهنگ نگران تنوع و تکثر بوده و از آن می‌ترسند در صورتی که حتی در تفکر دینی ما هم به تنوع توجه و بها داده شده است. اما اگر شناخت درستی از مدیریت این تنوع صورت نگیرد و تنوع و تکثر منجر به اختلاف و درگیری بشود، آسیب‌زا است. مشهد به جهات گوناگون تنوع و تکثر در آن وجود دارد چه به لحاظ مسائل مرتبط به حوزه جغرافیایی و مسائل نژادی  وچه اندیشه‌های متکثری که در حوزه‌های فکری مشهد وجود دارند. ما در کشور نمونه‌ای مثل مشهد که دارای آدم‌هایی با عقاید و افکار و اندیشه‌های مختلف باشد، نداریم و این یک فرصت برای اهالی ادبیات و اهالی قلم است که باید از آن استفاده کنند.

استادی در بیان فرصت‌های اهل قلم به داشته‌های فنی و تخصصی نویسندگان مشهدی اشاره کرد و افزود: مهمترین ادبا و نویسندگان ایران متعلق به خطه خراسان بوده و هستند و در توسعه فنی ادبیات در حوزه‌های مختلف مثل داستان و شعر موثر بودند در همین حوزه شعر حوزه علمیه خراسان یکی از پایگاه‌های مهم شیعی بوده است. مجموعه فعالیت‌های ادبا و اهل قلم خراسان در مشهد در ارتقاء فنی دانش ادبیات موثر بوده و زبان فارسی امروز از لحاظ فنی مدیون ادبیات خراسان و چهره‌های ادبی خراسان است این بضاعت و پشتوانه فنی را ما در هیچ کجای کشور مثل مشهد نداریم.

وی در ارتباط با ظرفیت و تنوع موضوعی برای اهالی قلم در مشهد مقدس گفت: به دلیل وجود تنوع نگاه از لحاظ موضوعی هیچ کجا مانند مشهد پیدا نمی‌شود که به این مقدار ظرفیت و تعدد موضوعی داشته باشد. خود مسئله زیارت و زیرمجموعه آن، دنیای عظیمی از سوژه‌ها را ایجاد می‌کند و تعدد قومیت‌ها در منطقه خراسان، زبان‌ها و آیین‌های متکثری را موجب می‌شود که خود فرصتی است که باید از آن استفاده کرد.

استادی مشهد را یکی از قطب‌های جدی صنعت چاپ و نشر کشور دانست و یادآور شد: با توجه به اینکه ما در ادبیات تولید محتوا داریم و پس از آن به چاپ و نشر اثر می‌پردازیم، صنعت چاپ و نشر و توزیع بسیار پراهمیت است چرا که حتی اگر در منطقه‌ای تولید محتوای خوبی صورت بگیرد اما دارای ضعف در صنعت چاپ باشد، نمی‌تواند آن را به خوبی عرضه کنند. ما در مشهد به دلیل وجود شهرک چاپ این مشکل را نداریم و این یک فرصت برای نویسندگان ما است که باید در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه ریزی‌های سطح کلان مورد توجه قرار بگیرد.

مشهد، سمبل و المانی از فرهنگ ایستادگی
در ادامه محمد آصفی یزدی، مدیرعامل موسسه فرهنگی خانه تاریخ مشهد ضمن بیان وجود رابطه محتوایی و ایمانی بین قلم و مشهد از طریق کلیدواژه مقدس، گفت: قرآن تنها به واژه‌های مقدس قسم می‌خورد؛ «نون و القلم و ما یسطرون».. لذا چهارچوبی که ما برای هویت تاریخی مشهد مقدس که یک هویت همه‌جانبه در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و شهرسازی هم به لحاظ نرم‌افزاری و هم به لحاظ سخت‌افزاری است، در نظر می‌گیریم، یک عرصه مقدس است و اینجاست که قلم هدفدار و هویت ساز می‌شود.

وی در ادامه به رسالت روشنفکران و نویسندگان و پژوهشگران و همه اهالی اهل قلم اشاره کرد و افزود: همه کسانی که این ابزار مقدس را در دست دارند، باید در خدمت هدفی مقدس حداکثر بهره‌برداری و خدمت‌رسانی را داشته باشند و رسالت تاریخی خود را ظهور و بروز دهند. در شهر ما شخصیت‌های بزرگی نفس کشیدند و در این راستا همت کرده و آثار بزرگی را از خود بر جای گذاشتند، آثاری که بیانگر هویت اصیل و همه جانبه مشهد مقدس است. از ورود امام رضا (ع) به توس تا تاریخ معاصر و تاریخ انقلاب اسلامی، هشت سال دفاع مقدس، دوران سازندگی و تلاش و امروز که به تعبیر رهبر انقلاب عصر ایستادگی است.

آصفی، مشهد مقدس را سمبل و المانی از فرهنگ ایستادگی خواند و یادآور شد: در این شهر ما قلم فردوسی را داریم که چه عظمتی ایجاد کرده است. امروز نیز قلم باید در مشهد مقدس در راستای فرهنگ مقاومت و ایستادگی، فرهنگ ایمان و شهادت، فرهنگ مبارزه و استقامت و فرهنگ مهرورزی و نشاط و معنویت باشد. اما به نظر می‌رسد بخشی از جامعه روشنفکری و بخشی از اهالی قلم و تمام افرادی که در این عرصه نقش هدایتگری را دارند، به این موضوع کمتر توجه می‌کنند چرا که وقتی می‌گوییم «مشهد مقدس» باید قصه ما، رمان ما، تحلیل فرهنگی و اجتماعی و معماری ما در خدمت این آرمان باشد.

وی در ادامه با انتقاد از اینکه به گفته او، قلم نویسندگان مشهدی در خدمت شبکه مسائل شهر زیارتی، معنوی و فرهنگی قرار نگرفته است، یادآور شد: اگر ما با بهره‌گیری از قلم، اقدام گسترده‌ای در حوزه شبکه مسائل زائر و زیارت و میزبانی انجام دهیم و و یک فرهنگ‌سازی عمیق و وسیع اتفاق بیفتد، قطعاً میزبانان شایسته‌تری برای زائران امام رضا (ع) خواهیم بود.

آصفی با اشاره به ورود سالانه 30 میلیون زائر داخلی و خارجی و اهمیت فرهنگ میزبانی عنوان کرد: با نهادینه شدن فرهنگ میزبانی و بروز آن در سبک زندگی، معماری و آثار قلمی می‌توان پیام‌های متعددی را به جهان اسلام منتقل کرد. در همین راستا خانه تاریخ مشهد تلاش می‌کند در این راستا قدم برداشته و الگوهایی که در جهان اسلام و وجود دارد را باز تعریف، تحلیل و تبیین بکند و از مسیر این قلمی که در اختیار دارد بتواند بخش کوچکی از رسالت تاریخی خود انجام دهد.

مشهد آیینه تمام نمای عظمت اسلام در ایران است
عفت شریعتی نویسنده، استاد دانشگاه و فعال فرهنگی نیز در این جلسه به بیان دیدگاه‌های خود پیرامون نقش نویسندگان در حل شبکه مسائل شهری پرداخت و گفت: نقش قلم و جایگاه پر اهمیت نگارش به بیان قرآن «نون و القلم و ما یسطرون» نقشی تعیین کننده برای رفع مشکلات مردم است. از طرفی مشهد متفاوت با دیگر شهرها است و شهری معنوی و پیشانی نظام است و سالانه پذیرای زائران بسیاری است که نشان از لزوم توجه و نگاه ویژه مسئولین و تصمیم‌گیرندگان در مسائل جاری و امور فرهنگی و اقتصادی دارد که این نگاه ویژه، کارشناسان و نخبگان اهل قلم را می‌طلبد که آثاری بر مبنای نیازهای شهری تنظیم کنند.

وی در ادامه گفت: ما در شهر مشهد هم باید به مسائل منطقه‌ای یعنی خود شهر مشهد و استان خراسان رضوی و هم نگاهی به شرق کشور مثل خراسان و هم نگاه ملی به تمام کشور و هم نگاه بین‌المللی داشته باشیم چرا که شهر مقدس مشهد آیینه تمام نمای عظمت اسلام در ایران است. صاحبان قلم و اندیشه و نخبگانی که با ایزار قلم آشنایی دارند، می‌طلبد که مشکلات شهر مشهد را شناسایی کرده و در همه موارد نویسندگان و نخبگان و کارشناسان بر مبنای نیازهای کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت این شهر مهم مطالب را منعکس بکنند.

شریعتی نقش قلم را در برون روی از تنگ ناهای موجود را مهم دانست و یادآور شد: ما باید یک نشست نخبگانی در سطح شهر مشهد داشته باشیم و این نشست‌ها به نیت تقویت قوت‌ها و شناسایی ضعف‌ها برگزار شود تا راهکارهایی برای برون رفت از ضعف‌ها و تنگنا‌ها پیدا کنیم که این امر مستلزم این است که نشست نخبگانی اهل قلم به دور از اغراض سیاسی معمولی باشد.