به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، در سومین مطلب از پرونده «بازار کتاب سال»، به بررسی سرنوشت نشر یکی دیگر از برگزیدگان ماندگار این جایزه میپردازیم. کتاب «پژوهشی در تاریخ قرآن کریم؛ کاوشهای مربوط به علوم قرآنی» تألیف سیدمحمدباقر حجتی که در نخستین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (۱۳۶۳) در بخش دین به عنوان اثر برگزیده شناخته شد، محور این مطلب قرار دارد.
قرآنپژوهی از جنس تعلیم و تربیت
سید محمدباقر حجتی (۱۳۱۱–۱۴۰۴ ش) نویسنده و قرآنپژوه، از استادان پیشکسوت و تأثیرگذار علوم قرآن در دانشگاه تهران بود. وی که از دانشآموختگان همین دانشگاه بهشمار میرفت پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نقش محوری در بنیانگذاری رشته علوم قرآن و حدیث در دانشگاه تهران ایفا کرد. فعالیتهای علمی او گسترهای وسیع را از تدریس تخصصی در رشته علوم قرآن و فهرستنگاری نسخ خطی، تا تحقیق و تألیف در حوزه علوم قرآنی و ارائه مقالات و سخنرانیهای متعدد در کنگرهها و سمینارهای علمی داخلی و بینالمللی دربر میگرفت. او در طول عمر علمی خود مسئولیتهای اجرایی و فرهنگی متعددی را در نهادهای دانشگاهی بر عهده داشت که از جمله میتوان به مدیریت گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، ریاست کتابخانه دانشکده الهیات و معاونت این دانشکده اشاره کرد.
حجتی همچنین عضو مجامع و انجمنهای علمی قرآنی و عضو فرهنگستان دمشق (مجمع اللغه العربیه) بود و در سال ۱۳۸۱ به عنوان چهره ماندگار در عرصه علوم قرآن و حدیث معرفی شد.
حجتی که از نوادگان آیتالله سیدمحمدباقر حجتی از مراجع تقلید مازندران و فرزند سیدمحمد حجتی از علماء و ائمه جماعت بابل بود، تحصیلات حوزوی را در مدارس صدر بابل و مروی تهران گذراند و همزمان، با رتبههای ممتاز در مقاطع کارشناسی و دکتری رشته حکمت و فلسفه اسلامی از دانشگاه تهران فارغالتحصیل شد. رساله دکترای او با عنوان «اسلام و تعلیم و تربیت کودک» نشاندهنده تلفیق دو دغدغه اصلی او، یعنی علوم قرآن و مبانی تربیتی اسلام بود.
بخش عمده تألیفات او به علوم قرآنی اختصاص دارد و «پژوهشی در تاریخ قرآن کریم؛ کاوشهای مربوط به علوم قرآنی» مشهورترین اثر او در این حوزه است. از دیگر آثار شاخص و پرتیراژ او میتوان به «اسلام و تعلیم و تربیت»، «آداب تعلیم و تعلم در اسلام»، «اسباب النزول»، «تفسیر کاشف»، «تاریخ قرائات قرآن کریم»، «میثاق در قرآن»، «تاریخ شیعه»، «خلاصه تاریخ قرآن کریم»، «فهرست موضوعی نسخههای خطی عربی در کتابخانههای جمهوری اسلامی ایران» و ترجمه کتاب «منیة المرید فی آداب المفید و المستفید» تألیف شهید ثانی اشاره کرد. همچنین آثاری در باب علوم تربیتی و روانشناسی مانند «روانشناسی از دیدگاه غزالی و دانشمندان اسلامی؛ مفهوم نفس و روان انسان / دفتر اول و دوم» و نظارت بر مجموعه «تربیت جنسی در اسلام؛ آموزهها و راهکارها»، «خانواده و تربیت جنسی»، «جوان و تربیت جنسی»، «کودک و نوجوان و تربیت جنسی» در نشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی از او به جای مانده که گواهی بر گستردگی دیدگاه علمیاش است.
وی در طول حیات علمی خود جوایز و تقدیرنامههای معتبر فراوانی دریافت کرد که از آن جمله میتوان به این موارد اشاره کرد: جایزه رتبه اول مقالهنویسی درباره «کودکان و نوجوانان» از حوزه علمیه قم (۱۳۵۶)؛ جایزه بهترین پژوهش کاربردی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (۱۳۵۴)؛ جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای کتاب «پژوهشی در تاریخ قرآن کریم» (۱۳۶۳)؛ عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران (۱۳۶۹)؛ استاد نمونه کشور (۱۳۷۲-۱۳۷۱)؛ لوح تقدیر به عنوان خادم قرآن (۱۳۷۳)؛ جایزه روایت از دانشمندان مصری (۱۳۶۷)؛ انتخاب به عنوان چهره ماندگار علوم قرآن و حدیث (۱۳۸۱)؛ و دریافت نشان درجه یک پژوهش از دانشگاه تهران (۱۳۸۴).
معرفی کتاب «پژوهشی در تاریخ قرآن کریم»
کتاب «پژوهشی در تاریخ قرآن کریم؛ کاوشهای مربوط به علوم قرآنی» اثر سید محمدباقر حجتی که برای نخستین بار در سال ۱۳۶۰ توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی در ۶۳۷ صفحه منتشر شد، به عنوان یکی از آثار شاخص و پایهای در حوزه قرآنپژوهی به زبان فارسی شناخته میشود. این کتاب که برگزیده بخش دین در نخستین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد، با رویکردی تحلیلی-انتقادی و با زبانی شیوا، تاریخ قرآن را در قالب ۱۸ فصل منسجم بررسی میکند و به منبعی معتبر و پرمراجعه در دانشگاهها و حوزههای علمیه تبدیل شده است.
ساختار این اثر
با فصل نخست درباره «عناوین و اسامی قرآن» آغاز میشود و در فصل دوم به تبیین «وحی الهی» و مباحثی چون معنای لغوی وحی، انواع الهام و کیفیت نزول آن میپردازد. سپس در فصل سوم «نزول قرآن کریم» را از جنبههای تاریخی و حکمت نزول تدریجی تحلیل میکند. در ادامه فصول چهارم و پنجم به تعریف و بررسی «آیه» و «سوره» اختصاص یافته و مسائلی مانند ترتیب آیات، تقسیمبندی مکی و مدنی و تعداد سورهها را شرح میدهند. فصل ششم به «فواتح سور و حروف مقطعه قرآن» و آراء دانشمندان در این باره میپردازد و فصل هفتم «تعداد حروف و کلمات قرآن» را مورد توجه قرار میدهد. در فصل هشتم مؤلف مقدمهای بر «نگارش قرآن در زمان پیامبر (ص)» ارائه کرده و به تاریخ خط و کتابت در عصر نزول میپردازد. فصل نهم به موضوع «پیامبر امّی» و آشنایی حضرت با خواندن و نوشتن اختصاص دارد و فصل دهم فرآیند «نگارش قرآن» در دوران حیات پیامبر (ص) و ابزارهای آن را بررسی میکند. فصل یازدهم به «جمع و تدوین قرآن» و نقش حافظان پرداخته و فصل دوازدهم مباحث «قرائت قرآن» و حدیث سبعة احرف را طرح میکند. در فصل سیزدهم «لهجۀ قرآن و منشاء اختلاف قراآت» و در فصل چهاردهم «قاریان قرآن کریم» معرفی میشوند. فصول پانزدهم تا هفدهم به ترتیب، «جمع و تدوین قرآن پس از رحلت پیامبر (ص)»، «جمع و نگارش قرآن همزمان با خلافت ابیبکر» و «تدوین و جمعآوری قرآن در زمان خلافت عثمان» را با جزئیات تاریخی تحلیل میکنند. سرانجام، فصل هیجدهم به «اصلاح شیوۀ نگارش قرآن» و مراحل اعرابگذاری و نقطهگذاری مصاحف میپردازد.
از ویژگیهای ممتاز این کتاب، مواجهه متعادل و نقادانه با آرای خاورشناسان و مستشرقان است. نویسنده ضمن آگاهی از نظریات آنان، در مواضع لازم به نقد و تحلیل این دیدگاهها پرداخته و در بسیاری از موارد، نظر نهایی خود را با استناد به منابع دست اول اسلامی ارائه داده است. است.
از تقدیر تا تیراژ
کتاب «پژوهشی در تاریخ قرآن کریم» نخستین بار در سال ۱۳۶۰ توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی و در ۶۳۷ صفحه منتشر شد و در سال ۱۳۶۳ به عنوان برگزیده بخش دین نخستین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. پس از این مسیر تجدیدچاپهای پیاپی این اثر پژوهشی آغاز شد. آخرین چاپ ثبتشده از این کتاب چاپ سیوپنجم آن در سال ۱۴۰۲ است که در ۶۱۰ صفحه و با شمارگان ۵۰۰ نسخه در بازار کتاب ایران عرضه شده است. در طول چهار دهه دفتر نشر فرهنگ اسلامی این کتاب را در ۳۵ نوبت مختلف به بازار فرستاده و بر پایه آمارهای ثبت شده نشر در بانک اطلاعاتی خانه کتاب و ادبیات ایران، شمارگان کلی این چاپها از مرز ۸۸٬۵۰۰ نسخه گذشته است. این فرآیند مستمر تجدیدچاپ، میتواند بازتابی از تولید و تقویت سرمایه نمادین این اثر در میدان فرهنگی بازار کتاب ایران باشد.
نظر شما