خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- هوشنگ آزادی‌ور، مستندساز و شاعری است که با ترجمه دو کتاب منبع آموزشی در حوزه تاریخ هنر، نامش را در جامعه دانشگاهی ایران ماندگار کرده است. «تاریخ تئاتر» اسکار براکت و «تاریخ جامع سینمای جهان» نوشته دیوید کوک از کتاب‌های منبع آموزش دانشگاهی در این حوزه به شمار می‌روند که با ترجمه دقیق و علمی آزادی‌ور، دریچه نویی به هنر جهان را برای مخاطب فارسی زبان گشودند. با آزادی‌ور درباره ترجمه این کتاب‌ها گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

چرا «تاریخ تئاتر» اسکار براکت را برای ترجمه انتخاب کردید؟
هنگامی که به کتاب‎های تاریخ تئاتری که به زبان فارسی موجود بود، نگاه می‌کردم، دیدم ما یک تاریخ کامل تئاتر به زبان فارسی نداریم. کتاب‌های مختلفی از نویسندگان متفاوت ترجمه شده بود که اغلب آنها نگاه اجمالی به تاریخ تئاتر داشتند. به همین دلیل هم در دانشکده‌های ما نیاز به وجود منابع تاریخ تئاتر جهان احساس می‌شد و آنچه ما در این زمینه داشتم، خیلی پراکنده بود. استادانی که در دانشکده‌های مختلف جهان، آموزش دیده بودند، هر یک با برداشت خودشان تاریخ تئاتر را روایت می‌کردند.

می‌دانید که رشته تحصیلی من سینما است اما به تئاتر هم علاقه داشتم و متوجه شدم که «تاریخ تئاتر» براکت خیلی کامل است و در خارج از ایران هم به عنوان یک منبع تئاتری مورد اعتماد و توجه است.

 

ترجمه این کتاب چقدر زمان برد؟
برای ترجمه این کتاب، دو سال وقت گذاشتم. از طرف جایی هم ترجمه آن به من پیشنهاد نشده بود، علاقه خودم بود. بعد از ترجمه، یک سال هم صرف پیدا کردن عکس‌های آن شد. در غرب، وقتی عکسی در یک کتاب منتشر می‌شود، باید نام عکاس و منبع عکس در کتاب ذکر شود. اما ما در کشورمان، قانون کپی رایت را رعایت نمی‌کنیم. در نتیجه من می‌توانستم عکس‌هایی بیشتر از آنچه را که در کتاب اصلی بود به ترجمه فارسی اضافه و منتشر کنم. بسیاری از عکس‌هایی که در ترجمه فارسی «تاریخ تئاتر» اسکار براکت منتشر شده، در منبع اصلی نیست. می‌توانیم بگوییم خیلی از این عکس‌ها آنتیک هستند. به این معنا که پیش از این کتاب در جایی منتشر نشده‌اند و کسی آنها را ندیده است. 

پیش از این کتاب، ما درباره تئاتر جهان، اطلاعات بصری کافی نداشتیم. بسیاری از این عکس‌ها نایاب هستند. امکان انتشار تمام این‌ عکس‌ها در یک منبع خارجی وجود ندارد. شاید برخی از آنها در یک کتاب آمده باشد، اما همه‌شان در کنار هم و در یک کتاب؛ خیر. به فرض تئاتر دوران کلاسیک، برای ما فقط یک اسم بود. ما تصویری از تئاتر آن دوران ندیده بودیم. این عکس‌ها به درک ما از اجرا‌های مختلف و در سبک‌های مختلف یک نمایشنامه کمک می‌کند. من علاوه بر عکس‌هایی که در نسخه انگلیسی این کتاب وجود داشت، از بیست، سی منبع دیگر هم عکس‌هایی برداشته‌ام و به ترجمه فارسی کتاب اضافه کرده‌ام تا کامل‌تر شود.

به عنوان مثال؛ ما چیزی از کالدرون نمی‌دانستیم. بعد هم این عکس‌ها به لحاظ بررسی طراحی تئاترها هم اهمیت داشت. در تئاتر جهان، طراح جایگاهی مشابه کارگردان دارد. ما در ایران، فقط استانیسلاوسکی را می‌شناختیم. کسانی هم که به دنبال تئاتر بودند، بیشتر او و آرا او را دنبال می‌کردند. عکس‌هایی هم که ما از تئاترهای خارجی دیده بودیم بیشتر به اجراهای استانیسلاوسکی محدود می‌شد.


                                                            هوشنگ آزادی‌ور

اسامی چطور؟... پیش از انتشار این کتاب، اسامی هنرمندان مختلف تئاتر جهان به شکل‌های متفاوتی تلفظ و ادا می‌شد؟
بله. تا پیش از انتشار این کتاب، اسم‌ها هم با تلفظ‌های مختلفی نوشته می‌شد. اما من با جست‌وجو در منابع مختلف و در حد دانش خودم تلاش کردم تا اسامی یکدست شود. از سوی دیگر، تا قبل از انتشار این کتاب، ما با بسیاری از این نام‌ها آشنا نبودیم و در واقع بسیاری از این نام‌ها برای نخستین بار با این کتاب مطرح شدند. در آن زمان، تئاتر ما خیلی ضعیف بود و مشتری‌های محدودی داشت. تئاتر هنری مخصوص قشر تحصیل‌کرده و فرهیخته جامعه بود. در حالی که در غرب، جزء تفریحات معمول به شمار می‌رود. آنها دانش تئاتری دارند. به همین خاطر ترجمه این کتاب از نظر خودم، خدمت به تئاتر بود. کلی هم برای انتشارش به دنبال ناشر گشتم. چون کتاب سنگینی بود، انتشار آن گران درمی‌آمد و هر کسی از عهده انتشارش بر نمی‌آمد. فاصله زیادی هم بین انتشار جلد اول و دو جلدی بعدی به وجود آمد. الان این کتاب در اختیار انتشارات مروارید است.

شما برای انتشار ترجمه فارسی کتاب، هیچ وقت با اسکار براکت تماسی نداشتید؟
من نامه‌ای به براکت نوشتم که در جلد دوم کتاب آمده است. فکر کردم چون ما از قانون کپی رایت پیروی نمی‌کنیم، بهتر است به خاطر انتشار ترجمه فارسی کتاب، بی‌آنکه او حق‌التالیفی بگیرد، عذرخواهی کنم. که خیلی هم با روی باز پاسخ داد و گفت: افتخار می‌کنم که ایرانی‌ها از کتاب من استفاده کنند.

اسکار براکت از ادیتورهای دانشنامه بریتانیکا هم بود. البته الان دیگر خیلی پیر شده و ادامه این تاریخ تئاتر را به خانمی از شاگردانش واگذار کرده است. «تاریخ تئاتر» اسکار براکت در سال 1977 برای نخستین بار منتشر شده است و من حدود پانزده، بیست سال بعد از انتشار نخست چاپ انگلیسی‌اش، شروع به ترجمه آن کردم که سه سال هم وقت گرفت. براکت در این دوره سه جلدی، تاریخ تئاتر جهان را از آغاز تا دوران مدرن بررسی می‌کند.

شما «تاریخ جامع سینمای جهان» را هم ترجمه کرده‌اید.
چون درباره سینما، کتاب‌های زیادی منتشر شده است، من سعی کردم در حوزه تاریخ سینما، به سراغ کتابی بروم که درباره کسانی حرف می‌زند که در ایران و برای ما شناخته شده نیستند یا کمتر شناخته شده‌اند. این کتاب این ویژگی را داشت. نیمی از عکس‌ها را من به ترجمه فارسی آن اضافه کرده‌ام. در بسیاری از موارد در کتاب اصلی، فقط نام فیلم آمده است. اما من سعی کردم عکسی هم از فیلم پیدا کنم تا به مخاطب کمک کند تا به حال و هوای فیلم پی ببرد. ترجمه تاریخ سینما، چهار سال وقت من را گرفت.
 

آیا در این‌ کتاب‌ها به هنر ایران هم اشاره‌ای شده است؟
بله. در هر دو این کتاب‌ها به هنر ایران توجه شده است. در جلد اول کتاب «تاریخ تئاتر» اسکار براکت از نمایش ایران با نگاه منفی یاد شده بود که به همین دلیل، من یک پاراگراف آن را حذف کردم. منفی به این معنا که گفته بود؛ اسلام با تئاتر مخالف است، تئاتر ایران، ویژگی‌های اخلاقی نداشته و زیاد جدی گرفته نمی‌شود. البته زیاد هم به نمایش ایرانی نپرداخته بود. در مجموع، دو پاراگراف در جلد اول به نمایش ایران اختصاص داشت که من یک پاراگراف آن را حذف کردم. چون از یک طرف، نگاه توهین‌آمیزی داشت و از سوی دیگر هم، زیاد تئاتر ایران را جدی نگرفته بود.
در کتاب «تاریخ جامع سینمای جهان» هم به سینمای ایران پرداخته؛ البته سینمای مدرن ما. روایتش از سینمای ایران با سینمای داریوش مهرجویی آغاز شده و به جایزه‌های جهانی که فیلم‌های ایرانی هم گرفته‌اند، اشاره شده است. این کتاب در نشر چشمه منتشر شده و حدود سه ماه پیش، چاپ دوم آن به بازار آمد.

خواندن تاریخ هنر، چه دستاوردی دارد؟
حسن این دو کتاب و به‌ویژه «تاریخ تئاتر» اسکار براکت در این است که از ورای تئاتر به تمدن بشری می‌پردازد. یعنی همه ابعاد سیاسی، اجتماعی و جنبه‌های حکومتی جهان در این کتاب دیده شده است. «تاریخ تئاتر» کتاب کاملی است که شما با خواندن آن با تمدن غرب آشنا می‌شوید. این که چرا فلان کارگردان یا فلان سبک در یک دوره تاریخی مطرح شده‌اند در مسائل اجتماعی و سیاسی بررسی می‌شود. این کتاب به نوعی تاریخ تمدن غرب هم هست، چرا که انعکاس تغییراتی که در جامعه شکل گرفته را در تئاتر برسی می‌کند. از سوی دیگر، تاریخ هر هنر، بهترین بستر برای بررسی سبک‌ها در آن حوزه است.