نوش‌آفرین انصاری در این مراسم به 55 سالگی شورای کتاب کودک اشاره کرد و گفت: از زنان و مردانی که در طی این دوره طولانی عشق،حمایت و پشتکار داشتند و مشکلات را با درایت حل کردند و در راه اهداف شورا گام برداشتند، تشکر می‌کنم. همچنین یادی می‌کنم از افرادی که در جمع ما نیستند؛ اعضای هیئت مدیره که سکاندار این حرکت بودند و همواره هستند. مانند توران میرهادی، عباس یمینی شریف، معصومه سهراب، منصوره راعی و یحیی مافی و تشکر می‌کنماز همه کارهایی که دوستداران توران میرهادی در این سال به یاد او انجام دادند .
وی در ادامه به فرهنگنامه کودکان و نوجوانان اشاره کرد و گفت: بسیار خوشحالیم که تا جلد شانزدهم فرهنگنامه هم‌اکنون در بیش از 800 کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در اختیار کودکان و نوجوانان قرار دارد. و امیدواریم جلد هفدهم نیز به‌زودی به دست آنها برسد. همچنین امیدواریم با قرار گرفتن فرهنگنامه در سامانه رشد وزارت آموزش و پرورش این اثر به کتابخانه‌های بیشتری در مدارس مناطق گوناگون راه پیدا کند.
فرهنگنامه همچنان به کمک و حمایت جامعه نیاز دارد
دبیر شورای کتاب کودک از انتشار هفدهمین جلد فرهنگنامه کودکان و نوجوانان نیز ابراز خرسندی کرد و گفت: این جلد فوق‌العاده زیباست و مطالب با ارزش و قابل‌توجهی دارد و امیدوارم در دسترس علاقه‌مندان قرار گیرد. همچنین از دوستان می‌خواهم به پیش‌گفتارها، متن و مقاله‌های شورای کتاب کودک در فرهنگنامه توجه کنند و اگر کسی خواست چیزی درباره شورای کتاب کودک بداند می‌تواند به این مطلب استناد کند.
وی افزود: جلد هفدهم شامل 269 مقاله، 48 مدخل اجرایی، 402 تصویر، 18 نقشه، 35 جدول و نمودار است. ازجمله مقالات بلند این جلد می‌توان به سینما، شاهنامه و شورای کتاب کودک اشاره کرد. همچنین در حال حاضر کار بر روی جلدهای 18، 19 و 20 فرهنگنامه ادامه دارد و جلد اول تا دهم نیز در حال روزآمدسازی است. اما فرهنگنامه همچنان به کمک جامعه هم از بعد کارشناسان برجسته و هم از نظر حمایت مالی نیاز دارد.
این نویسنده و پژوهشگر، در ادامه به بازنشر آثار توران میرهادی اشاره کرد و گفت: امیدوارم دوستان توجه ویژه‌ای به این آثار داشته باشند چون تمام سود حاصل از فروش این مجموعه صرف هزینه‌های فرهنگنامه می‌شود.
انصاری در بخش دیگری از سخنانش به فعالیت شورای کتاب کودک در حوزه بین‌الملل اشاره کرد و گفت: شورای کتاب کودک به عنوان عضو دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان «IBBY» امسال فرهاد حسن‌زاده را به‌عنوان نامزد دریافت جایزه هانس کریستین اندرسن معرفی کرد. که جزء 5 نویسنده برتر جهان معرفی شد. این مسئله نشان می‌دهد که چقدر کارشناسان ما در تهیه پرونده فرهاد حسن‌زاده دقت کرده‌اند. همچنین سه نماینده از ایران در حوزه نویسندگی، ترجمه و تصویرگری برای فهرست افتخار «IBBY» معرفی می‌شود.
وی ادامه داد: امسال نشان کتاب‌های شورا از کشور لتونی است که نشان همبستگی ما با شورای بین‌المللی «IBBY» است. همچنین رویا مکتبی‌فرد، نماینده شورا و از سخنرانان اصلی در کنگره سی‌وششم ادبیات کودکان است که در آتن برگزار می‌شود و قرار است در این مجمع بین‌المللی مقایسه‌ای بین بنیانگذار دفتر بین‌المللی «IBBY» و بنیانگذار کتابخانه مونیخ «دیلا لپمن» با بانو توران میرهادی داشته باشد. همچنین رویا مکتبی‌فرد که به‌عنوان کارشناس کتاب‌های فارسی در کتابخانه بین‌المللی مونیخ، فعال است جمشید خانیان را معرفی کرده تا در جشنواره ادبیات در کتابخانه مونیخ حضور داشته باشد.
حضور داور ایرانی در نمایشگاه تصویرگری براتیسلاوا
انصاری همچنین به نمایشگاه تصویرگری براتیسلاوا اشاره کرد و گفت: حدود 10 سال بود که ارتباط ما در حوزه داوری با این جشنواره قطع شده بود و نتوانستیم داوری را به این جشنواره بفرستیم تا اینکه امسال با همکاری کانون پرورش فکری، شورای کتاب کودک و انجمن تصویرگران، توانستیم علی بوذری را به‌عنوان نامزد برای داوری این جشنواره معرفی کنیم که مورد قبول واقع شد.
وی درباره آرمان‌ها و تجربه‌های شورای کتاب کودک نیز توضیح داد: در طول این سال فعالیت‌هایی مانند باله آلترناتیو از اپیزودهای زندگی توران میرهادی، ارکستر بزرگ ارف، ارکستر کودکان ایران‌زمین، فیلم «توران خانم»، فیلم «یکی بود یکی نبود» برای حمایت از شورا و فرهنگنامه انجام شد. همچنین باید از برنامه شب‌های بخارا و علی دهباشی و روزنامه اطلاعات و حجت‌السلام دعایی تشکر کنم.
دبیر شورای کتاب کودک در ادامه به کار در شورا و پی‌بردن به ارزش کار و اخلاق شورایی اشاره کرد و گفت: فعالیت داوطلبانه، مشارکت علمی و پژوهشی و اجتماعی، شرکت فعال در کارگاه‌های بلند و کوتاه‌مدت آموزشی، فعالیت در گروه‌های بررسی شورا و در اختیار داشتن اطلاعات کاربردی به‌عنوان خروجی از جمله برنامه‌هایی بود که شاهد آن بودیم. در این فضای بسیار داوطلبانه حوزه آموزش تا حدودی درآمدزاست و توانستیم آرشیو 50 ساله با اذن هیات مدیره و با بودجه بسیار کم تولید کنیم.
وضعيت ادبيات کودک و نوجوان در سال 1395
در ادامه این مراسم وضعيت ادبيات کودک و نوجوان در سال 1395 که توسط شکوه حاج‌نصرالله تهیه شده بود، از سوی جمیله سنجری قرائت شد. در متن این گزارش آمده است:
«این گزارش حاصل کار هجده گروه بررسی کتاب، نشریات و نشر الکترونیک، دستنوشتههای کودک و نوجوان و چاپ نشده بزرگسالان و پژوهش است. در این سال 1248کتاب در حوزههای گوناگون و همچنین تصویر 420 کتاب بررسی شد. نتیجه بررسی نشان می‌دهد؛ بیشتر آثار بررسی شده در حوزه داستان ـ تالیف، شعر، هنرـ بازی ـ سرگرمی، دین و دانشاجتماعی برای کودکان سا‌ل‌های اول دبستان و خردسال برای 2 تا 4 سال بوده‌اند. همچنین، ادبیات کهن، داستان ـ ترجمه، علوم و زندگینامه به کودکان سا‌ل‌های آخر دبستان، و نمایشنامه به نوجوان توجه داشتهاند. در توزیع انواع کتاب برای گروه‌های سنی مختلف توازنی دیده نمیشود. سهم کودکان تولد تا 2 سال و نوجوانان دوره اول متوسطه در این فهرست اندک بوده است.
در میان آثار خردسال تعداد کتاب‌های ترجمه نسبت به سال گذشته بیشتر بوده و آثار تألیفی کیفیت پایینی داشتهاند. حضور اندک نویسندگان و تصویرگران نام آشنا، سهم اندک ناشران توانمند و دولتی و نیز حجم انبوه شعرهای کممایه در تولید کتاب برای خردسالان قابل‌ملاحظه بوده است.
انتشار کتاب‌های تصویری بدون کلام، یا با حداقل کلام، مورد توجه بسیاری از پدیدآورندگان و نیز مخاطبان قرار گرفته است. اجراهای دیجیتال در کتاب‌های تالیفی فاصله بسیاری با آثار هنرمندان در نقاط دیگر دنیا دارد. همچنان جای خالی انواع کتاب‌های تصویری دیده می‌شود؛ و به‌طورکلی کتاب‌های اندکی وجود دارند که رابطهای گسترده و خلاقانه بین متن و تصویر ایجاد کرده باشند.
تعداد کتاب‌های ضعیف در حوزه ادبیات کهن نسبت به سا‌ل‌های پیش بیشتر شده است. از مشکلات جدی حوزه ادبیات کهن در این سال سپردن کار بازنویسی و بازآفرینی بر مبنای متون کهن توسط ناشرانی به دست نویسندگان غیرکارشناس و غیرمتخصص است.
بیشترین کتاب‌های داستان تالیف مانند پارسال، متعلق به نویسندگان تازهکار و غیرحرفهای است. به‌طور کلی، عدم شناخت مخاطب، عدم تسلط به زبان، بیتوجهی به ویژگیهای فردی، فرهنگی و زبانی شخصیتها، نگاه جنسیتی، بیتوجهی به اقلیتهای قومی و مذهبی، موجب آسیبهایی بوده که مانع رشد کیفی داستان تالیفی شده است.
صد کتاب هزار تومانی در قطع و اندازه کوچک و صفحههای کم و چهار فرم تصویری در حوزههای داستان، شعر، دین و تصویر بررسی شد. اگرچه این آثار با مشارکت جمعی از نویسندگان و شاعران نام آشنا در ادبیات کودک تولیدشده، اما بیشتر آنها به دلیل ضعف پیرنگ در داستان، دارابودن زبان بزرگسالانه و تکرار کلیشهها در شعر، تصاویر ضعیف و کیفیت پایین کتابسازی در جایگاه ضعیف قرار گرفتهاند.
در بخش داستان ترجمه موضوعهای چند ترجمه از یک کتاب و در چندین نوبت، استفاده از زبان و لحن محاوره‌ای، عدم رعایت کپی رایت چالشبرانگیز بوده‌اند. همچنین کتابهایی ترجمهای براساس انیمیشنهای مشهور نگاشته شدهاند که ارزش ادبی ندارند. ترجمه، بازنویسی و تلخیص آثار کلاسیک مشهور جهانی، برخلاف گذشته، بررسی شده و مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است.
کیفیت کتاب‌های شعر نسبت به گذشته، به ویژه در آثار کانون پرورش فکری و افق افرایش داشته است. چهره و صدای کودک در اغلب آثار شنیده و دیده شده است؛ اما، عدم توجه به هویت قومی و کمبود اشعار طنزآمیز همچنان احساس می‌شود.
بیشتر آثار ادبیات نمایشی خوشبختانه، براساس بازی نمایشی، تئاتر خلاق و تئاتر کاربردی نوشته شدهاند که مشارکت فعال مخاطب را میطلبند. همچنین، واقعگرایی افراطی نسبت به آثار سا‌ل‌های قبل کمتر مشاهده می‌شود.
در آثار دینی، رویکرد ادبی در قالب داستان، بر رویکرد گزارشی غلبه داشت و تعالیم اخلاقی، خداشناسی و شکرگزاری مصداقیتر و عینیتر بوده است.
در حوزه هنرـ بازی ـ سرگرمی همچون سال گذشته کیفیت آثار تالیفی نسبت به ترجمه بهتر بود. همچنین بیشتر کتاب‌ها در قالب بازیهای مشارکتی، فعالیتی و برخی داستانی بوده است.
تعداد آثار بررسی شده در حوزه علوم نسبت به سال گذشته نصف شده است. در این مجموعه 4 کتاب تالیفی دیده می‌شود. در این فهرست کودکان گروه سنی پیش دبستان و سا‌ل‌های اول دبستان کتابی ندارند. باتوجه به این آمار فکر میکنید کودک ایرانی چگونه به علم علاقه‌مند می‌شود؟
در آثار زندگینامه همچنان، به معرفی شخصیتهای مرد و تکراری قرون گذشته پرداخته شده است و تنها زنی که معرفی می‌شود مادام کوری است.
بیشترین آثار در حوزه دانشاجتماعی به گروه سنی پیشدبستان و سا‌ل‌های اول دبستان اختصاص دارد که بخشی از آنها با برچسب مهارتهای زندگی در انتشارات گوناگون و حتی در یک انتشارات تکرار میشوند.
در این سال، تعداد ناشران کتاب مرجع کم شدهاند. ایشان با وجود تجربه طولانی در نشر کتاب مرجع، برخی از ضروریترین نکات را رعایت نکردهاند و گاهی کتابسازی کرده‌اند.
گروه رمان بزرگسال برای نوجوانان پس از بررسی آثار بزرگ علوی به نوجوانان پیشنهاد مطالعه آنها را دارد.
گروه دست‌نوشته بزرگسال برای کودکان، 27 اثر را بررسی کرد که فقط تعدادی از آنها ساختار داستانی داشتند.
گروه آثار و دستنوشتههای کودکان 293 دست‌نوشته 178کودک و نوجوان را طی فراخوانی، از شهرهای گوناگون به‌ویژه تهران و مشهد به دست گروه رسید، بررسی کرد. موضوع آثار، بیشتر اجتماعی بود. در پایان، گروه جشن قدردانی از داستان کودکان را با والدین شان برگزار کرد.
گروه پژوهش «حضور و بازنمایی شهر در میان تصاویر کتاب‌های داستان تالیفی» را براساس مفهوم حق بر شهر انجام داده است. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد که در اکثر داستان‌های مرتبط با شهر و فضاهای آن، تفکر توان تغییر فضاهای شهری و حساسیت در جهت بهبودی آن غایب است. با توجه به اهمیت این مفهوم و تاثیر آن بر رشد فرهنگی شهر، لازم است در ادبیات کودک به ویژه در تصاویر کتاب‌ها این حق معرفی و طرح شود.
هرچند تعداد نشریات در ابتدا سال بررسی نسبت به سال قبل تفاوتی نداشته، اما تا آخرسال، چاپ برخی از آنها به دلایلی متوقف می‌شود. نشریه «خردسال قلک» و «نبات کودک»، بیشترین مطالب برتر را داشتهاند. همچنین اکثر مطالب نشریات نوجوان مناسب بوده و تا انتخاب مطالب برتر فاصله اندکی داشتهاند.
در مدت ده‌سال بررسی نشرالکترونیکی، فقط آثار زیادی از منابع رایگان خارجی گردآوری شدهاند. وبسایتها وضع خوبی نداشتهاند و از نظر کمیت هم افت کرده‌اند؛ اما کتاب‌های گویای خوبی تولید شده است.
نکاتی دلگرمکننده و نگرانکننده در بررسی آثار دیده شد؛ درنتیجه، برای حرفهای شدن، لازم است صنعت نشر در حوزه کتاب کودک به رعایت کپی‌رایت، به نقش ویراستار در کنار نویسنده، به نقش خلاقانه مدیر هنری و به نیازهای مخاطبان کودک و نوجوان با کمک کارشناسان توجه جدی داشته باشد.
تقدیر از همراهان فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و رونمایی از سررسید 1397 شورای کتاب کودک از دیگر برنامه‌هایی بود که در ادامه این مراسم اجرا شد.
نظر شما