به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در این نشست، گریگور آراکلیان، سفیر جمهوری ارمنستان در ایران و خسرو خوانساری، مورخ و پژوهشگر میراث فرهنگی سخنرانی کردند.
گریگور آراکلیان، سفیر جمهوری ارمنستان در ایران به موضوع نقش ارامنه در تجارت بین‌المللی ایران در دوره صفوی پرداخت و اظهار کرد: عصر صفوی نقطه عطفی در تاریخ ایران به‌شمار می‌رود. این دوره سرشار از تحولاتی است که اروپا را تحت‌تاثیر قرار داد. از سوی دیگر، سرازیر شدن جهانگردان و هیات‌های اروپایی به ایران از این دوره آغاز می‌شود.
وی با اشاره به کوچ اجباری ارامنه به ایران گفت: در این دوره کوچ اجباری ارامنه از ارمنستان شرقی به اصفهان آغاز می‌شود. شاه عباس پس از جنگ با عثمانی تصمیم گرفت ارامنه جلفا را به ایران کوچ دهد. به این منظور دستور ویرانی شهر جلفا و روستاهای پیرامون آن را داد و پس از این واقعه ارامنه به ایران کوچ داده شدند. بسیاری معتقدند به کار گرفتن تخصص تجاری بازرگانان ارمنی در خدمت دولت صفوی مهم‌ترین دلیل شاه عباس برای کوچ ارامنه به ایران بوده است.
سفرنامه‌نویسان به رونق تجارت ارامنه در عصر صفوی گواهی می‌دهند
آراکلیان ادامه داد: شاه عباس با استفاده از روش زمین سوخته جلفا را ویران کرد تا عثمانی توان تعرض به آن را نداشته باشد. اگرچه شهر جلفا کوچک بود ولی از نظر تجاری در خارج از قفقاز اهمیت بسیاری داشت و شاه عباس به این نکته اساسی پی برده بود. دولت صفوی برای پایبندی ارمنی‌ها به محیط تازه، امتیازات زیادی را به آن‌ها اعطا کرد و ارمنی‌ها نیز به تدریج با این آب و خاک انس گرفتند و در صحنه اجتماعی ایران حضور پیدا کردند.
سفیر ارمنستان با بیان اقدامات ارامنه در شکوفایی تجارت عصر صفوی عنوان کرد: شاهان صفوی از ارامنه برای برقراری روابط با کشورهای اروپایی و تحکیم روابط سیاسی و اقتصادی بهره بردند. شاه عباس با اجرای طرح کوچ ارامنه جلفا با ایران ضربه مهلکی بر رقیب خود عثمانی وارد کرد و این کشور را از درآمد سرشار حقوق گمرکی محروم ساخت.
وی افزود: شاه صفوی برای تبدیل ایران به مرکز تجارت بین‌الملل ابریشم به افراطی‌ترین روش‌ها متکی شد. شاه 40 هزار ارمنی را از قفقاز به یکی از مهم‌ترین مراکز ابریشم ایران یعنی مازندران منتقل و از آن‌ها برای تولید ابریشم استفاده کرد. سفرنامه‌نویسان نیز از رونق تجارت ایران در عصر صفوی مطالبی را نوشته‌اند و همچنین به حضور آن‌ها در خلیج‌فارس اشاره کرده‌اند.
آراکلیان با اشاره به حضور ارامنه در خلیج‌فارس گفت: ردپای ارامنه در تجارت دریایی ایران و به‌ویژه تجارت خلیج‌فارس دیده می‌شود و این امر را محققان بسیاری تاکید کرده‌اند. به عقیده این محققان یکی از دلایل این حضور جابه‌جایی آن‌ها در دوره شاه عباس صفوی بود که همین امر زمینه حضور آن‌ها را در خلیج‌فارس فراهم کرد.
بریتانیا در حفظ منافع خود در خلیج‌فارس از هیچ اقدامی کوتاهی نکرد
خسرو خوانساری، پژوهشگر تاریخ و میراث فرهنگی در این نشست با موضوع انگلیسی‌ها در خلیج‌فارس در قرن نوزدهم به سخنرانی پرداخت و اظهار کرد: خلیج‌فارس در طول تاریخ آبراه مهمی در منطقه بود اما باید دید چرا به یک‌باره مورد توجه اروپاییان قرار گرفت. یکی از مهم‌ترین دلایل این امر فتح قسطنطنیه توسط سلطان فاتح عثمانی بود. به دنبال آن عثمانی سلطه چشم‌گیری به شریان‌های تجاری منطقه پیدا کرد. تا این‌که در قرن شانزدهم اولین تلاش‌های استعماری غربیان برای حضور در این منطقه آغاز شد. از دلایل دیگر جلب توجه اروپاییان به منطقه خلیج‌فارس می‌توان به موقعیت سوق‌الجیشی آن و وجود ذخایر طبیعی ارزشمند در این منطقه اشاره کرد.
وی ادامه داد: اولین اروپاییانی که قدم به خلیج‌فارس گذاشتند، پرتغالی‌ها بودند و پس از آن‌ها به مرور زمان اروپاییان دیگر نیز به این منطقه آمدند تا این‌که در قرن هفدهم بریتانیا به خلیج‌فارس راه پیدا کرد. از آن‌جایی‌که این منطقه دروازه هندوستان، مستعمره حیاتی بریتانیا محسوب می‌شد، تسلط بر آن برای انگلیسی‌ها بسیار حایز اهمیت بود.
این پژوهشگر با بیان این‌که حضور انگلیسی‌ها در خلیج‌فارس سه دوره را دربرمی‌گیرد عنوان کرد: دوره نخست آغاز نفوذ انگلیسی‌ها در خلیج‌فارس در قرن هفدهم میلادی است. در حقیقت به‌دنبال حضور کمپانی هند شرقی بریتانیا از سال 1600 در این منطقه، راه انگلیسی‌ها به خلیج‌فارس نیز باز شد. در سال 1616 این کمپانی از شاه عباس اول اجازه تجارت در خلیج‌فارس را دریافت کرد و سه سال پس از این تاریخ کمپانی تجارتخانه‌ای را در بندر جاسک ایجاد کردند.
خوانساری افزود: محققان دلایل بسیاری را برای همکاری شاه عباس با بریتانیا برشمرده‌اند که از این میان می‌توان صادرات کرم ابریشم و مقابله با حضور پرتغالی‌ها را نام برد. پس از بیرون راندن پرتغالی‌ها از جزیره هرمز با همکاری بریتانیا، تجارتخانه این کشور از جاسک به این منطقه منتقل شد.
افول حضور و سلطه هلندی‌ها در خلیج‌فارس در دوره کریم‌خان
وی سپس به دوره دوم حضور انگلیسی‌ها در خلیج‌فارس اشاره و اظهار کرد: این مقطع از حضور بریتانیایی‌ها در خلیج‌فارس از قرن هجدهم آغاز می‌شود. حمله افغان‌ها به ایران، سقوط صفویه، ظهور قبایلی مانند قاسمی‌ها در خلیج‌فارس و تمایل کریم‌خان برای گسترش تجارت بین‌الملل موجبات گسترش حضور انگلستان را در منطقه فراهم کرد. در این دوران کریم‌خان در راستای تحقق اهدافش اجازه تاسیس تجارتخانه‌ای را در بوشهر به آن‌ها داد. در همین دوران شاهد افول حضور و سلطه هلندی‌ها در خلیج‌فارس هستیم. از دیگر اقدامات انگلیسی‌ها در این دوره اختلاف‌افکنی در میان قدرت‌های این منطقه بود.
این پژوهشگر افزود: دوره بعدی که دوره تثبیت سلطه‌گری انگلیسی‌هاست، این کشور برای غلبه بر فرانسه و آلمان که رقبای انگلیس در منطقه بودند به شیوخ سواحل خلیج‌فارس نزدیک شدند تا اهداف خود را با کمک آن‌ها پیش ببرند. انگلستان قراردادهایی را با این شیوخ منعقد کرد و به این ترتیب آن‌ها به طور رسمی تحت‌الحمایه انگلستان شدند.
خوانساری در ادامه به انتصاب لردکرزن اشاره کرد و گفت: در آستانه قرن بیستم انتصاب لردکرزن به‌عنوان رییس مستعمره هند موجب تسلط هرچه بیشتر بریتانیا در منطقه شد. یکی از مهم‌ترین اقدامات وی برای تحقق این امر، مانور بزرگ نظامی در سال 1903 در خلیج‌فارس بود. لرد کرزن با این اقدام قدرت خود را در منطقه به نمایش گذاشت.
وی در پایان سخنان خود یادآور شد: با مروری بر تحولات خلیج‌فارس در دو قرن اخیر درمی‌یابیم که بریتانیا در حفظ منافع خود در خلیج‌فارس از هیچ اقدامی فروگذار نکرد و به واسطه تدبیر کارگزارانش و از سوی دیگر تسلط بر شیوخ توانست خود را به‌عنوان قدرت مطلق در منطقه مطرح کند.
نشست خلیج‌فارس چهارشنبه(17 اردیبهشت) در سرای خلیج‌فارس نمایشگاه کتاب برگزار شد.
بیست و هفتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 20 اردیبهشت در مصلای بزرگ امام خمینی (ره) برپاست.
چهارشنبه ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۳ - ۱۸:۴۶
نظر شما