به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست «نسبت وحی و شهود عرفانی» امروز (14 بهمن) با حضور علی افضلی رییس گروه کلام انجمن حکمت و فلسفه ایران، هادی صادقی رییس دانشگاه قرآن و حدیث، همایون همتی عضو هیات علمی دانشگاه علوم سیاسی و جمعی از صاحبنظران و علاقه‌مندان در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.

در ابتدای این نشست صادقی با اشاره به طرح تجربه‌های عرفانی در حوزه‌های کلام، فلسفه و عرفان گفت: هر یک از این حوزه‌ها تعاریف متفاوتی را از تجربه‌های عرفانی ارایه کرده‌اند اما به طور کلی، وحی را یک نوع مکاشفه شمرده‌اند که پیام الهی را به سوی انسان به واسطه راه‌های غیرعادی می‌رساند.

وی ادامه داد: در واقع، وحی پیام رمزی بین خدای متعال و فردی از افراد بشر است که به صورت مستقیم  یا غیرمستقیم منتقل می شود.

وی با بیان این که ویژگی وحی به گونه‌ای است که همه افراد نمی‌توانند آن را دریافت کنند، گفت: اکنون درباره وحی این سوال مطرح می‌شود که خاستگاه وحی چیست؟

صادقی در پاسخ به این سوال اظهار کرد: نظریه سنتی در این باره مطرح می‌کند که مبدا وحی خداوند متعال است و او فردی که ظرفیت دریافت این پیام را دارد، برمی‌گزیند اما دیدگاه دیگری نیز مطرح است که می‌گوید وحی از درون پیامبر می‌جوشد و از سوی خداوند نیست. برخی نیز با تلفیق این دو دیدگاه، وحی را امری از جانب خداوند و پیامبر می‌بینند.

وی در ادامه با اشاره به دیدگاهی که وحی را امری جوششی از درون پیامبر می‌داند، گفت: این دیدگاه می‌تواند از سویی شخصیت پیامبر را بالا ببرد و از سوی دیگر، آن را پایین آورد، چرا که در این حالت برخی مطرح می‌کنند که وحی چگونه امری است که پیامبر خود از آن آگاهی ندارد اما ما می‌دانیم که چگونه امری است!

وی با رد این دیدگاه اظهار کرد: ده‌ها آیه در قرآن وجود دارد که وحی را امری از سوی خداوند می‌داند که به واسطه جبرئیل بر پیامبر نازل شده است.

صادقی در بخش دیگری از این نشست درباره حقیقت وحی و سنخیت آن عنوان کرد: بسیاری از فلاسفه وحی را از جنس شهود و تجربه‌های عرفانی اما در سطحی عالی‌تر می‌دانند. این سنخیت‌انگاری وحی و مشاهدات عرفانی می‌تواند منجر به تفسیرهای متفاوتی شود، چرا که در مکاشفات عرفانی حوادثی اتفاق می‌افتد که به طور جدی با وحی متفاوت است.

این استاد دانشگاه در تشریح بیشتر این موضوع بیان کرد: به طور مثال، در وحی شریعت‌آفرینی و گزارش‌های جزیی تاریخی وجود دارد اما در مکاشفات عرفانی چنین مولفه‌هایی دیده نمی‌شود. از سوی دیگر، این مکاشفات با فرهنگ عصر حدوث خود سنخیت دارند، در حالی که در وحی دیده می‌شود که پیامبران در مقابل ادبیات و فرهنگ جامعه خود می‌ایستند. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که وحی به لحاظ برخی از عناصر با مشاهدات عارفانه مشابهت دارد اما محدود به آن‌ نیست و فراتر از آن است، چرا که معرفتی که در وحی حاصل می‌شود وجه تفاوت آن با مکاشفات عرفانی است. 

همایون همتی، دکترای الهیات تطبیقی در بخشی دیگری از این نشست با بیان این که وحی در مباحث کلام اسلامی مطرح شده است، گفت: باید اذعان کرد به لحاظ کمیت و کیفیت آثار ما در این باره و در مقایسه با سایر مباحث مانند توحید چشمگیر نیست و فقر فاحشی در این باره بین پیروان مذهب و متفکران اهل سنت دیده می‌شود. بنابراین در این زمینه فقر نظریه‌پردازی داریم.

وی با بیان این که در دو قرن اخیر به دلایل معرفتی، سیاسی و اجتماعی مباحث مرتبط با وحی دوباره احیا شده‌اند، افزود: در الهیات مدرن، پست‌مدرن و الهیات مسیحی بحث‌های جدی و گسترده‌ای درباره این موضوع مطرح شده است و حجم کارها قابل مقایسه نیست. اکنون نیز چندین کتاب جدید در این باره در آلمان منتشر شده‌اند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: امروزه کتاب‌های خوبی درباره وحی و نسبت آن با مکاشفات عرفانی در کشورهای غربی و اروپایی نوشته شده‌اند و فیلسوفان دین در دپارتمان‌های متعددی روی این موضوع کار کرده‌اند.

همتی در ادامه سخنانش به گروه‌های علمی که درباره موضوع وحی کار کرده‌اند، اشاره کرد و گفت: علم کلام سنتی و جدید در این باره فعالیت‌هایی داشته است. همچنین نوروتئولوژیست‌ها درباره الهیات عصب‌شناسی کارهای متفاوتی انجام داده‌اند و کتاب‌های زیادی درباره سهم خداوند در مغز انسان نوشته شده است.

وی افزود: عرفان‌پژوهان نیز از دیدگاه خود این موضوع را بررسی کرده‌اند. در این دانش معرفت‌شناسی تجربه‌های عرفانی بررسی می‌شود.

وی یادآور شد: متاسفانه در زبان فارسی در این باره بسیار کم داریم و در این زمینه بسیار عقب هستیم.

این دکترای الهیات تطبیقی همچنین به فعالیت‌های پاراسایکولوژیست‌ها درباره وحی اشاره کرد و گفت: این گروه علمی به بررسی پدیده‌های غیرمتعارف روحانی می‌پردازند و بیش از 40 پدیده را در فراروانشناسی  این موضوع استخراج کرده اند و چندین کتاب نیز در ایران با این موضوع ترجمه شده است.

این استاد دانشگاه ضمن انتقاد از کمبود آثار کمی و کیفی در این باره گفت: با وجود شعارهای فراوان ما درباره علوم انسانی متاسفانه کارهای عالمانه و گسترده‌ای صورت نگرفته است، در حالی که غربی‌ها به دلیل تماس با فلسفه‌های دیگر و پرسش‌هایشان، روی این مباحث کارهای گسترده‌ای انجام داده‌اند.

همتی در پایان با بیان این که وحی به اصول دین و هویت آن برمی‌گردد، گفت: وحی در تمامی ادیان ابراهیمی از جمله اسلام، مسیحیت و یهودیت مشاهده می‌شود و تنها تفاسیر آن متفاوت است. با این وجود وحی را نمی‌توان مانند سایر فروع دین و مناسک و شعائر دینی تفسیر کرد.