به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ذوالفقاری گفت: شاعران طنزپرداز دسته اول، کسانی بودند که بعد از مشروطه در مجلاتی مثل توفیق و باباشمل شعر طنز می‌نوشتند و قلم می‌زدند. این گروه شعری غیر از شعر طنز در کارنامه کاری‌شان دیده نمی‌شود. دسته دوم نیز چاشنی طنز در کلامشان وجود داشت. شاعرانی مثل شاملو، فروغ و نیما از این دسته‌اند. این شاعران با این‌که طنزپرداز نبودند، اما در شعرهایشان از مضامینی استفاده کردند که رگه‌های طنز در آن‌ها دیده می‌شد.
وی افزود: اگر به گذشته ادبیات فارسی برگردیم آثار همین دو جریان و همین دو دسته را می‌توانیم بررسی کنیم. حافظ و عبید زاکانی هر دو شعر طنز داشتند اما عبید در گروه اول می‌گنجد و حافظ در گروه دوم. سبک و طنز این دو با یکدیگر فرق دارد. شعر عبید سراسر طنز است؛ در حالی که رگه‌هایی از طنز یا بهتر است بگوییم چاشنی طنز در غزل‌های حافظ دیده می‌شود. اگر بخواهیم در عصر حاضر هم نسیم شمال و شاملو را با هم مقایسه کنیم به همین نتیجه می‌رسیم. روش نسیم شمال استفاده از طنز و شوخ طبعی است اما شاملو به ضرورت و اقتضای کلام به موضوعات طنزآمیز اشاره می‌کند.
مؤلف کتاب «فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی» افزود: نمی‌توان گفت که شعر طنز صرفا از زمان مشروطه شناسنامه‌دار شد و شکل گرفت اما معتقدم هر جا که جریان‌های اجتماعی به محتوا و شکل‌گیری محتوا کمک کرد، شعر طنز هم جان تازه‌ای گرفت. شعر عبید در زمانی شکل گرفت که موقعیت تاریخی‌اش به وجود آمد. اگر آن موقعیت‌های تاریخی حاصل نمی‌شد، چه بسا شاعری مثل عبید ظهور نمی‌کرد. البته نمی‌توان کتمان کرد که شعر طنز در عهد مشروطه رشد یافت اما کتاب‌هایی هم داریم که در گذشته با نگاه طنزآمیز نوشته شده‌اند. «بسحاق اطعمه» از جمله این کتاب‌هاست که دیوانی است درباره خوراکی‌های مختلف. دیوان دیگری داریم که شاعر در آن از اصطلاحات خیاطی استفاده کرده است. شاعران دیگر هم به همین منوال آمدند و از طریق نقیضه گویی شعر خود را طنزآمیز کردند.
این مدرس دانشگاه توضیح داد: فتاحی نیشابوری، شاعر قرن نهم، دیوانی دارد به نام «اسراری و خماری» که در آن اصطلاحات استعمال مواد افیونی را آورده و همه شعرهایش درباره همین کارهاست. شاعر در این دیوان شعرهای شاعران گذشته را به طریق نقیضه گویی در قالب سبک خودش بیان کرده است. شاعران در این نوع طنز از شیوه و سبکی استفاده می‌کنند که با موقعیت اجتماعی کارکرد خاص خود را دارد.
این پژوهشگر ادبیات فارسی یادآور شد: شاعران به اقتضای وضعیت سیاسی و اجتماعی از طنز بهره می‌برند و میزان طنز آن‌ها بستگی به آن دارد که جامعه در چه موقعیتی به سر می‌برد. هر جا که فضای جامعه بسته شده شاعران سراغ شعر طنز رفته‌اند؛ چرا که آن‌ها باید حرف‌هایشان را از طریق طنز بیان می‌کردند. هنگامی که موقعیت جامعه حادتر می‌شود، طنز هم رونق بیشتری می‌گیرد. می‌توان گفت در ادبیات کلاسیک‌مان همه این سبک‌ها، شیوه‌ها و حالت‌ها را داشته‌ایم و طنز یکی از درونمایه‌های اصلی شعرها بوده است.
ذوالفقاری گفت: کتابی داریم به نام «لطایف و الطوایف» که در آن کمتر با طنز روبه‌روییم. این کتاب با نگاهی منتقدانه در حوزه لطیفه باقی می‌ماند. لطیفه با طنز فرق دارد. وظیفه لطیفه آگاهی بخشی نیست و همیشه در حد خنده باقی خواهد ماند. امروزه به این گونه لطیفه گویی‌ها در شعر نمی‌گوییم طنز و صرفاً در حد پیامک کاربرد دارند. البته در برخی لطیفه‌ها طنز هم وجود دارد البته به شرط آن‌که به نقد و انتقاد نزدیک باشد. امروزه گرایش اغلب شاعران به طنز اجتماعی است، طنز ملایم هم به جای لطیفه‌گویی و لطیفه‌پردازی‌هایی است که در گذشته معمول بوده است.
حسن ذوالفقاری متولد دامغان داری مدرک دكترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران، مدرس و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس است. اجرای طرح «دایرة‌المعارف داستان‌های فارسی» با همكاری محمد غلام و سرپرستی تقی پورنامداریان و نگارش «فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی» در سه جلد از فعالیت‌ها و تالیفات ذوالفقاری است.
وی همچنین تالیف 25 عنوان كتاب درسی و 20 عنوان اثر پژوهشی را در كارنامه ادبی خود ثبت کرده است.
یکشنبه ۱۷ آذر ۱۳۹۲ - ۰۸:۳۵
نظر شما