دکتر محمد دریایی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره «رساله ذهبیه» و استناد آن به امام رضا(ع) اظهار کرد: این اثر مجموعه توصیه‌های طبی و بهداشتی هشتمین پیشوای شیعیان را دربر دارد که در سال‌های 201 تا 203 هجری قمری یعنی در زمان خلافت مامون و به درخواست وی برای پاسخگویی به نیازهای طبی و بهداشتی تقریر شده‌اند. البته نگارش آن را عده‌ای از همراهان امام(ع) انجام دادند و معصوم تقریر آن‌ها را بر عهده داشتند. به واسطه نکات ارزشمندی که فرهنگ رضوی درباره سلامتی و رفتارهای بهداشتی عنوان می‌کرد، مامون دستور دارد متن این اثر را با آب طلا بنگارند و محتوای آن را به عنوان دستورالعمل اجرایی به سایر نهادهای حکومتی بخشنامه کنند.

وی با اشاره به این که متن اصلی این اثر ارزشمند تا قرون پنجم و ششم هجری وجود داشته اما اکنون در دسترس نیست، گفت: دستورات این اثر که به نام «طب الرّضا» نیز شهرت دارد، علاوه بر آن که به شکل سینه به سینه نقل شده، توسط علما و اندیشمندان متعددی نظیر علامه مجلسی در کتاب «بحارالانوار» بازیابی و احیا شده است.

دریایی در پاسخ به این پرسش که در تدوین و ارایه «رساله ذهبیه» چه اقداماتی را انجام داده‌اید؟ عنوان کرد: ضمن اعراب‌گذاری اثری که متن اصلی آن را از کتابخانه آستان قدس رضوی تهیه کردم، به ترجمه دقیق آن پرداختم و زمینه نشر آن را با مقدمه‌ای از حسین خیراندیش، مدیر موسسه حجامت ایران، آیت‌الله سیدمهدی طباطبایی و دکتر محمود صلاحی، استاندار خراسان رضوی فراهم کردم.

معصومین(ع) با آگاهی از گذشته، علم به وقایع کنونی و احوال آینده توصیه‌های ارزشمندی را در قالب روایات یا آثار گوناگون برجای گذاشته‌اند. ممکن است برای برخی این تصور ایجاد شود که با وجود پیشرفت علم و تکنولوژی و فناوری‌های علم پزشکی، چگونه می‌توان به آموزه‌های سنتی یا متون کهن که متناسب با درک مردم آن زمان و شرایط آن دوره عنوان شده‌اند، در بخش‌های گوناگون زندگی کنونی رجوع کنیم، موفق باشیم و احساس رضایتمندی کنیم؟ دکتر دریایی در این باره گفت: علم کنونی با تمام گسترشی که در ابعاد گوناگون فیزیکی، رفتارشناسی و ... یافته است، بر درمان بیماری‌ها، امراض یا نارسایی‌های رفتاری و تغذیه‌ای تاکید دارد، در حالی که در آموزه‌های کهن به ویژه دستوراتی که از معصومان(ع) و «رساله ذهبیه» عنوان شده است، علاوه بر درمان امراض، توصیه‌هایی در بعد تصحیح رفتارها و در حقیقت پیشگیری از بیماری‌ها جای دارد که بسیار ارزشمندتر است. 

این نویسنده افزود: در فرازهای متعددی از این کتاب چندین صفحه از دیدگاه طب سنتی و طب نوین بحث شده و مسایلی از قبیل نحوه غذا خوردن که از جویدن آغاز می‌شود تا هضم کامل غذا و همچنین درباره اندام بدن که هرکدام نقش خود را در مکانیزم تغدیه ایفا می‌کنند، مطالبی جای دارد.

این محقق حوزه علوم زیستی درباره محتوای «رساله ذهبیه» گفت: در این اثر به مسایلی مانند بهداشت فردی، بهداشت عمومی و رعایت بهداشت هریک از اعضای بدن باتوجه به نیازهای غذایی هریک از آن‌ها، نحوه مسواک‌زدن و استفاده از مواد طبیعی که در حفظ سلامت و استحکام دندان‌ها تاثیرگذارند، اشاره شده است.

دریایی ادامه داد: در این اثر درباره مباحثی نظیر مساله حجامت، روابط زناشویی، اخلاط اربعه و اخلاط گوناگون و این که یک انسان کامل چه ویژگی‌ها و شاخصه‌هایی می‌تواند داشته باشد، بحث شده و به مزاج‌ معتدل اشاره دارد و این که هریک از اخلاط مختلف اگر بر انسان غلبه پیدا کنند، چه تغییرات و حوادثی را در انسان به وجود می‌آورند.

نویسنده کتاب «رساله ذهبیه» یکی از نکات جالب توجه آموزه‌های این اثر را ارایه متن آن در زمان حضرت به مجموعه‌ای از فرهیختگان علم و اطبا تغذیه دانست و گفت: آن‌ها با مشاهده این متن این اثر را پاسخگوی نیازهای طبی و بهداشتی انسان در تمامی زمان‌ها خواندند.

وی در پاسخ به این سوال که چه ضرورتی دارد پس از گذشت سال‌ها به متون این دسته از آثار مراجعه کنیم؟ آیا مواد و عناصر غذایی که در این کتاب‌ها عنوان شده‌اند، در زمان کنون و زندگی‌های شهری قابل دست‌یابی‌اند؟ گفت: همچنان که پایه‌های علم امروز مبتنی بر تحقیقات و دستاوردهای علمی و طبی گذشتگان در زمین طب سنتی و طب اسلامی‌اند، مراجعه به این متون ضروری به نظر می‌رسد. نکته قابل تامل تاکید طب امروز بر درمان بیماری‌هاست در حالی که طب اسلامی و طب اهل‌بیت(ع) بر پیشگیری از بیماری‌ها تاکید و تمرکز دارد. همچنین مواد طبیعی و ساده‌ای که در این متون برای درمان بیماری‌ها یا پیشگیری از آن‌ها توصیه شده‌‌اند به سادگی قابل دست‌یابی‌اند.

نويسنده كتاب «طب شيعه، ميراث گرانبهای اسلامی» در پاسخ به این پرسش که «آیا توصیه‌ها و دستورات بهداشتی و طبی این کتاب برای همه مردم جهان که در شرایط گوناگون آب‌ و هوایی و مناطق مختلف زندگی می‌کنند، قابل اجراست؟» اظهار کرد: از آنجایی که «رساله ذهبیه» یا همان طب‌الرّضا بر کلیاتی درباره بهداشت و سلامتی تاکید دارد، همه مردم و در تمام زمان‌ها و فصول سال می‌توانند از آموزه‌های آن بهره‌مند شوند؛ چرا که اصول تغذیه اعم از آن که چه چیزهایی را چگونه مصرف کنیم، تقریبا در تمامی زمان‌ها و مکان‌ها به یک شکل است مانند جویدن غذا که در شمار نخستین مراحل بلع به شمار می‌آید، اصول مشترکی در میان تمامی ملت‌ها دارد.

این متخصص علوم زیستی و گیاهان دارویی بیان دستور تغذیه‌ای موسوم به «معجون تقویتی رضوی» را از  دستورات تغذیه‌ای ارزشمند این اثر یاد کرد که افزون بر شفای بسیاری از بیماری‌ها مانند نقرس، درد مفاصل و سیاتیک در پیشگیری از امراض دستگاه گوارش و تقویت کارکرد بسیاری از دستگاه‌های بدن موثر است و توضیح داد: در این دستور غذایی میزان مشخصی از موادی مانند عسل، دارچین، زنجبیل، میخک، زعفران و بسیاری از مواد گیاهی توصیه شده‌اند. جالب است که استفاده از دستورات عنوان شده در این کتاب برای پزشکان و کارشناسان علوم تغذیه و بهداشت قابل بهره‌برداری و استنادند.

وی با اشاره به این که توصیه استفاده از مواد خوراکی در ماه‌ها و فصل‌های گوناگون سال متناسب با سردی و گرمی هوا مضامین این اثر را قابل بهره‌برداری برای همه مرم دنیا می‌کند، گفت: از  مواردی که در این طب اسلامی می‌توان به آن تکیه کرد، مزاج‌ها گوناگون انسانی و غلبه یک مزاج بر دیگری است. امام رضا(ع) در این کتاب با توصیه استفاده از مواد غذایی گوناگون راه تعدیل مزاج‌ها و بازیابی سلامتی را بیان کرده‌اند. همچنین از  مطالب ارزشمند و خواندنی این کتاب ناسازگاری برخی غذاها یا مواد غذایی با یکدیگر است که ناآگاهی از آن‌ها می‌توان زیان‌هایی را به صورت گذرا یا به شکل امراض پایدار برای انسان ایجاد کند. در این اثر نحوه مصلح کردن این غذاها نیز عنوان شده است.

دریایی در پاسخ به این سوال که «مصلحات چه چیزهایی هستند و امام رضا(ع) در این‌باره چه نکاتی را فرموده‌اند؟» گفت: مصلحات عبارتند از خوراکی‌ها، غذاها یا ادویه‌هایی که بتوانند زیان غذاهای مختلف را اصلاح یا تعدیل کنند. به عنوان نمونه در طب اسلامی سفارش‌های متعددی شده است که «ماست» طبع سردی دارد و بهتر است با ماده‌ای که سردی آن را تعدیل یا کنترل کند، نظیر نعنا، آویشن، کاکوتی، سیاه‌دانه یا زنیان مصرف شود. همچنین توصیه می‌شود پس از خوردن ماهی، خرما خورده شود. جالب است برای اصلاح این خاصیت مواد گوناگونی توصیه شده است تا افراد متناسب با مزاج و سلیقه خود از هریک از این مواد استفاده کنند.

نويسنده كتاب «طب شيعه، ميراث گرانبهای اسلامی» طراحی جداولی متناسب با رنگ چهره افراد برای تشخیص غلبه اخلاط بر انسان‌ها را از  اقدامات خود در تدوین این اثر یاد کرد و توضیح داد: بر اساس توصیه‌ها و سفارش‌های هشتمین پیشوای شیعیان در «رساله ذهبیه» غلبه هریک از اخلاط چهارگانه خون، بلغم، صفرا و سودا علایمی در فرد ایجاد می‌کند که از طریق آن قابل تشخیص و درمان است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا با مطالعه این اثر هر فردی می‌تواند پزشک خود باشد و از مراجعه به اطبا بی‌نیاز شود؟ عنوان کرد: در این اثر به کلیاتی درباره بهداشت و سلامت و طب اسلامی اشاره شده است و به صورت تخصصی نمی‌توان از محتویات آن استفاده کرد. در کتاب دیگری که با عنوان «مزاج خود را بشناسیم» که هنوز منتشر نشده است، با بیان جزئیاتی نحوه تشخیص مزاج‌ها را با ریز جزئیات آن بیان کرده‌ام که در بعد درمانی می‌توان از آن استفاده کرد. 

پدیدآورنده «رساله ذهبیه؛ توصیه‌های طبی و بهداشتی امام رضا(ع)» با اشاره به این که با خوردن خوراکی‌های گوناگون و در هنگام تغییرات آب و هوایی و تغییر فصول مزاج انسان‌ها نیز تغییر می‌کند، بر اهمیت آگاهی از وضعیت بدن در زمان‌های مختلف تاکید کرد.

وی یکی از نکات ارزشمند این اثر را بیان بیش از 50 نکته اخلاقی دانست که امروزه در دانش نوین مورد بحث و بررسی‌اند و گفت: نشر اسوه چاپ و نشر «رساله ذهبیه؛ توصیه‌های طبی و بهداشتی امام رضا(ع)» را بر عهده دارد و قرار است آن را در قطع رحلی قبل از میلاد امام رضا(ع) یعنی حدود سه هفته آینده روانه بازار نشر کند.

گفتنی است چکیده‌ای از آموزه‌های هشتمین پیشوای شیعیان پیش از این در قطع رقعی با عنوان «رساله ذهبیه؛ مجموعه‌ای از درمان‌های شفابخش امام رضا(ع)» از سوی نشر منتشر شده است.