به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کنگره بزرگداشت یکصد و پنجمین سالروز تولد «پروین اعتصامی» عصر دیروز (دوشنبه 22 اسفند) از ساعت 16 و 30 دقیقه با حضور جمعی از استادان زبان و ادبیات فارسی و علاقه‌مندان این حوزه در تالار شریعت‌زاده سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.

این مراسم پس از پخش سرود جمهوری اسلامی ایران و تلاوت آیاتی از قرآن کریم با خوشامدگویی و سخنان کوتاهی از اسدالله معظمی، مدیر مسوول انتشارات کلک سیمین و دبیر علمی کنگره بزرگداشت «پروین اعتصامی» آغاز شد.

معظمی با تاکید بر اهداف برپایی این کنگره توضیح داد: این مراسم با هدف معرفی آرا، عقاید و اندیشه‌های پروین، ساختار زبان شعری و مضامین ارزشمند اخلاقی شعر او به جامعه ایرانی و به ویژه جامعه زنان برپا شده است.

وی از برگزاری بین‌المللی این همایش در سال آینده خبر داد و گفت: بخشی از شعرهای پروین به زبان انگلیسی و عربی در دست ترجمه است و امیدواریم تا سال آینده این آثار آماده انتشار شوند، تا بتوانیم در همایش بین‌المللی بزرگداشت پروین و با هدف معرفی این شاعر به جهانیان، این کتاب‌ها را ارایه کنیم.

معظمی افزود: مضامین بهار و بهاریه‌ها در شعر پروین بسیار دیده می‌شود‌. از سوی دیگر قالب مناظره، که پیش‌تر از سوی بزرگان شعر به‌کار گرفته شده بود، با حضور پروین در شعر اعتبار دیگری یافت.

دیگر سخنران این مراسم اسحاق صلاحی، رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی بود، که به دلیل کسالت نتوانست در این نشست حضور یابد.

رابطه زندگی با شعر و فلسفه
در ادامه اصغر دادبه، پژوهشگر و استاد ادبیات و فلسفه به ایراد سخنرانی پرداخت. وی سخنانش را با قرائت شعری از پروین آغاز و پس از آن مقاله‌اش با عنوان «نگاهی به جهان‌بینی پروین اعتصامی» را قرائت کرد.

دادبه گفت: پل والری می‌گوید شاید چند روزی بتوان بی‌ آب زیست، اما بی شعر هرگز. من به عنوان یک شیفته شعر و دانشجوی فلسفه می‌گویم شاید چند روزی بتوان بی شعر زیست، اما بی فلسفه هرگز نمی‌توان زیست؛ چراکه فلسفه و جهان‌بینی فرزند فکر است و فکر با انسان جریان دارد.

وی ادامه داد: هر انسانی جهان‌بینی ویژه خود را دارد و هیچ شاعر بزرگی نیست، که جهان‌بینی در خور توجهی نداشته و به پرسش‌های جدی پاسخ نداده باشد. پروین نیز از این قاعده مستثنی نیست.

این پژوهشگر به دو بحث نظری و عملی در فلسفه اشاره و تشریح کرد: شاعران بزرگ، که فرزند زمان خویش هستند، سقراط ‌وار فلسفه را از آسمان به زمین می‌‌آورند. فیلسوف از یک سو فرزند زمان خویش است و از سوی دیگر بر اوضاع و احوال موجود تاثیر می‌گذارد. پروین نیز چون سقراط فلسفه را از آسمان به زمین آورده است.

وی افزود: پروین در روزگاری، که ایده‌آل هم نبود و در فراز و نشیب و جنگ کهنه و نو باید سقراط‌ ‌وار فلسفه را به زمین می‌‌آورد. به‌طور معمول در این موارد حکمت به حکمت عملی متمایل می‌شود و همیشه این پرسش مطرح می‌شود، که چگونه کمتر رنج ببریم و به سعادت برسیم.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اهميت حرف‌های پروین در حوزه نظری اظهار کرد: در حوزه نظری شعر پروین مرکز ثقل انسان است و به سرعت به حکمت عملی پیوند می‌خورد. نقطه تلاقی آن نیز درد جاودانگی است. بشر می‌داند جاودان نیست و در اوج شادمانی، مرگ اوقاتش را تلخ می‌کند؛ قهرمان این مساله خیام است.

وی ادامه داد: پروین نیز همواره از درد دیگران رنج می‌برد و این نکته در اشعارش دیده می‌شود. نکته دیگر آن‌‌که اگر در سراسر آثار پروین جستجو کنیم، آن‌چه کل پیام او را تشکیل می‌دهد، «دیگر آزاری موقوف» است.

دادبه در پایان یادآور شد: اشعار پروین تنها نصیحت نیستند و ارزش‌های ادبی والایی نیز دارند. از سوی دیگر کم‌آزاری نکته اصلی حکمت عملی ماست و حکمت ایرانی نیز حکمت شرقی است. از سوی دیگر «کم» در این‌جا به معنای «بی» به‌کار می‌رود. پروین نیز در اغلب اشعارش عوامل حکومت، خود حکومت یا زاهدان را نقد می‌کند.

پروین و سه حوزه سکوت شعری 

در ادامه سیروس شمیسا، نویسنده و استاد زبان و ادبیات فارسی پیرامون موضوع «حوزه‌های سکوت در شعر پروین» به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: یکی از وظایف منتقد ادبی به حرف واداشتن حوزه‌های سکوت است. در هرمنوتیک نیز این بحث مطرح می‌شود، که متن سرشار از گسست‌ها و شکافت‌ها است و منتقد باید این گسست‌ها یا حوزه‌های سکوت را پیدا کند. به عبارت دیگر متن پر از تضاد است و منتقد باید آن‌ها را تفسیر کند.

وی ادامه داد: منظور از این‌که منتقد باید سکوت‌های متن را به حرف وادارد این است که، آن‌چه در پشت مطالب گوینده وجود دارد و مدنظر او بوده باید پیدا و شرح داده شود. در ادبیات فارسی چندین منطقه وسیع سکوت وجود دارد، که لزوما معنی‌دار و مهم نیستند. به عبارت دیگر تنها برخی از سکوت‌ها معنی‌دارند.

این پژوهشگر به حوزه‌های معنی‌دار سکوت در شعر پروین اشاره و تشریح کرد: در شعر پروین سه حوزه معنی دار سکوت دیده می‌شود؛ یکی از آن‌ها زندگی خصوصی اوست. در هیچ جا از زندگی خصوصی یا ازدواج نافرجام پروین سخن به میان نیامده است. برای تجسم این منطقه سکوت می‌توانیم شعر فروغ را در ذهن خود مجسم کنیم. 

وی توضیح داد: حوزه دوم مسایل سیاسی است. برای مثال پروین از کشف حجاب سخن گفته، اما هرگز به‌طور مستقیم به حکومت رضا شاه نپرداخته است. یعنی به هضم یا جابه‌جایی دست زده است. حوزه سوم زمینه تجددخواهی است. با این‌که از مدرسه آمریکایی‌ها فارغ‌التحصیل شده و زبان انگلیسی می‌داند، هرگز اشاره‌ای به این موضوع ندارد و تنها به لزوم علم‌اندیشی و قدر دانش اشاره کرده است. 

شمیسا افزود: با دقت در شعر پروین می‌بینیم او به مکانیسم‌هایی چون فرار به عقب یا برعکس‌گویی روی آورده است. برای مثال در حوزه نخست سکوتش به قصیده و قطعه پناه می‌برد. در حوزه دوم مدام از پادشاهان قدیم سخن به میان می‌‌آورد و در حوزه سوم سنت‌های کهن را یادآوری می‌کند.

وی به دیگر نشانه‌های حوزه‌های سکوت در شعر پروین پرداخت و گفت: سخن گفتن از احساسات زنانه در آن دوران رایج نیست. برهمین اساس پروین نیز حرفی در این زمینه مطرح نکرده و این مساله تاحدی جدی است، که مردان ادبی آن دوران نیز می‌گویند زنان شعر خوب نمی‌سرایند. بنابراین ظاهر شعر پروین مردانه است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: پروین در دوره دوم سکوتش به نوع ادبی مناظره پناه می‌برد. در اغلب این مناظره‌ها همواره یکی پیروز و دیگری مغلوب است. برهمین اساس گاهی خواننده همان سیمای زن سنتی و جامعه مردسالار را در شعر پروین می‌بیند. بنابراین از نظر نقد فمنیستی باید گفت شعر پروین فمنیستی نیست و بازتاب همان صدای مرسالارانه است.

وی در پایان از شعر پروین به عنوان شعری سرشار از پند و اندرز یاد و تشریح کرد: گاهی می‌توان شعر پروین را شعر عرفانی تلقی کرد. برهمین اساس او را شاعر بزرگی می‌دانم، اما بزرگان را باید در کلیت و نه در جزئیات دید.

سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین محمدجواد ادبی، رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و چند تن از استادان زبان و ادبیات فارسی، اهدا لوح تقدیر به سخنرانان جلسه، اجرای موسیقی سنتی و رونمایی از دو کتاب مرتبط با پروین اعتصامی دیگر بخش‌های این برنامه بودند.

مراسم بزرگداشت یکصد و پنجمین سالروز تولد پروین اعتصامی از سوی انتشارات کلک سیمین و با همکاری سازمان اسناد و کتابخانه ملی و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برپا شد.

این مراسم دوشنبه (22 اسفند) از ساعت 16 و 30 تا 20 در تالار شریعت‌زاده سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد.

گزارش تکمیلی این بخش‌ها نیز متعاقبا در «ایبنا» منتشر مي‌شود.