به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، تذکره «عرفات العاشقين و عرصات العارفين»، بزرگترين سرگذشت‌نامه شاعران فارسي گوي از آغاز سرايش شعر فارسي تا عصر مولف در اواسط قرن 11 هجري قمري است كه هم به لحاظ حجم و هم به لحاظ محتوا، از مهم‌ترين تذکره‌هاي شعر فارسي است، کتاب ارزشمندي که تا امروز بنا به دلايلي، هنوز چاپ منقحي از آن صورت نگرفته است. 

مصحح اين کتاب، زنده‌ياد ذبيح‌الله صاحبکار است كه از همکاري آمنه فخراحمد و با نظارت استاد محمد قهرمان بهره برده است.
 
صاحبكار سال‌ها در زمينه‌هاي فرهنگي، تحقيق و پژوهش و فعاليت داشته و آثاري چون شفق خونين، ديوان حزين لاهيجي، افسانه ناتمام و... را تصحيح كرده است. وي در اسفند 1381 بر اثر عارضه قلبي در مشهد درگذشت.

مولف اين تذکره را پس از عزيمت به هند و در دربار جهانگيرشاه (1014 ـ 1037) نوشته است و در آن شرح حال و نمونه شعر بيش از سه‌هزار و سيصد شاعر را از آغاز شعر فارسي تا روزگار خود در بيست و هشت «عرصه» و هر عرصه را در سه «غرفه» شامل غرفه متقدمين، غرفه متوسطين و غرفه متأخرين فراهم آورده است.

تذکره عرفات العاشقين؛ مهم‌ترين تذکره شعر فارسي
 
مرکز پژوهشي ميراث مکتوب همزمان با انتشار اين كتاب ويژه‌نامه‌اي را با موضوع عرفات العاشقين و عرصات العارفين و جايگاه‌هاي آن در تذکره‌نويسي فارسي منتشر کرد. هدف از انتشار اين ويژه‌نامه، معرفي ابعاد مختلف فرهنگي، اجتماعي، ادبي و تاريخي اين اثر ارزشمند است.

«مقايسه سبک شرح حال نگاري اوحدي با سبک تقي کاشي(مؤلف خلاصه‌الاشعار)»، «مقايسه شيوه نقد اوحدي با تقي کاشي»، «جايگاه نقد ادبي در عرفات العاشقين»، «جغرافياي تاريخي در عرفات العاشقين»، «سبک شناسي در عرفات العاشقين»، «مهاجرت ايرانيان به هند در عرفات العاشقين»، «انجمن‌هاي ادبي در عرفات العاشقين»، «شاعران بي ديوان در عرفات العاشقين»، «حروفيه و نقطويه در عرفات العاشقين»، «مفهوم وطن در عرفات العاشقين»، «طوايف و فرقه‌هاي کلامي در عرفات العاشقين»، «ماده تاريخ در عرفات العاشقين»، «پژوهشي در شاعران شهرها و ولايات» از جمله مقالاتي است كه در اين ويژه‌نامه گنجانده شده است. 

عرفات العاشقين و کاروان هند

محمد قهرمان در مقاله‌اي با عنوان «عرفات العاشقين و کاروان هند» که در صفحات 188 تا 208 آفرين نامه (پژوهش‌هاي ايرانشناسي) به چاپ رسيده، اصلاحاتي را بر کاروان هند آورده است. کتاب عرفات العاشقين و عرصات العارفين (1022-1024) تاليف تقي‌الدين اوحدي اصفهاني از تذکره‌هاي بسيار مفصل فارسي است که تراجم احوال و منتخبات اشعار سه هزار و سيصد و اندی شاعر فارسي را دربر دارد.

بيش از پنجاه سال پيش از اين، استادان جاويدان ياد؛ احمد گلچين معاني و احمد سهيلي خوانسار، بر آن شده بودند تا تذکره مذبور را تصحيح کنند و به چاپ برسانند. آنان عکس نسخه بانکي پور هند را تهيه کرده بودند و به اصل نسخه کتابخانه ملي ملک هم دسترسي داشتند، اما پس از چندي، اين همکاري بر هم خورد و استاد گلچين که به ارزش عرفات واقف بودند، از آن به عنوان منبعي دست اول در تاليف کاروان هند بهره گرفتند. 

مصحح کتاب عرفات العاشقين و عرصات العارفين در مورد چاپ اين کتاب مي‌گويد: چهار پنج سال قبل، دوست همشهري و شاعر عزيز از دست رفته، ذبيح الله صاحبکار به من خبر داد که قصد دارد تذکره عرفات را تصحيح کند، چون شادروان گلچين معاني را از ماجرا آگاه ساختيم، به اصرار از بنده خواستند که در امر تصحيح مددکار صاحبکار باشم و من هم از «باي» بسم الله آغاز کردم و به ياري خداوند تا « تاي» تمت رساندم.

محمد قهرمان با اشاره به مقايسه صفحات تايپ شده با هر دو نسخه و نيز ماخذي که در دسترس داشته، ادامه مي‌دهد: اغلاط متن را -با تذکره در حاشيه- به قرينه معني و قياس به اصلاح درآوردم. کاري بسيار وقت گير بود و نمي‌توانستم روزانه بيش از ده صفحه را به پايان ببرم و دو سال تمام زمان صرف شد، از اول آبان 77 تا اواخر مهر 79.

وي همچنين مي‌گويد: در ابتداي حرف «ميم» بودم که استاد گلچين در تاريخ 16/2/79 درگذشت. با دلي شکسته کار را ادامه دادم و حواشي نسخه شخصي استاد را که هم اکنون در تملک خانواده ايشان است، تکميل کردم. تا پيش از آن هر صبح پنج‌شنبه خدمت استاد گلچين مي‌رسيدم و اختلافاتي را که در مقايسه و مقابله اثر با متن دو نسخه اساس کار، بدان دست مي‌يافتم، به حاشيه نسخه ايشان نيز منتقل مي‌کردم، به اين اميد که روزي در تجديد چاپ کتاب مفيد افتد.