انتخابی: ترجمه «گتسبی بزرگ» برای هر مترجمی یک دام محسوب می‌شود/ دهقانی: ترجمه رضایی شاهکار است

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «گتسبی بزرگ» عصر روز چهارشنبه (۵ خردادماه) با حضور رضا رضایی، مترجم اثر، محمد دهقانی، نرگس انتخابی، مرتضی هاشمی‌پور و علاقه‌مندان حوزه ادبیات در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

نرگس انتخابی در ابتدای این نشست گفت: کریم امامی در کتاب «از پست و بلند ترجمه» از ترجمه مجدد یک اثر فاخر استقبال کرده است و در این کتاب بیان کرده که ترجمه مجدد یک اثر باعث پیشرفت ترجمه و مترجم می‌شود، به همین دلیل من از ترجمه مجدد این اثر استقبال می‌کنم. اگر بخواهیم کتاب «گتسبی بزرگ» را نقد و بررسی کنیم باید گفت که این کتاب دارای چنان ارزش و اهمیتی است که هیچ فهرستی را نمی‌توان پیدا کرد که نام کتاب‌های مهم ادبیات را آورده باشد و اسمی از این کتاب در آن نباشد.

وی افزود: این کتاب متعلق به دوره‌ای است که آمریکا در حال پوست‌اندازی است و آمریکای آدم‌های خودساخته در حال ظهور است. «گتسبی بزرگ» بدون شک یکی از آثار ماندگار ادبیات جهان و جزو کتاب‌های پرتیراژ جهان است. کتاب معروف و شناخته شده در ادبیات جهان کم نیست اما «گتسبی بزرگ» علاوه بر معروف بودن، پرخواننده نیز هست و این به دلیل آن است که انسان‌ها در سطوح مختلف می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند.

این نویسنده و مترجم مطرح کشورمان در توضیح ویژگی‌های این اثر اظهار کرد:‌ این رمان رویای سرمایه‌داری آمریکایی است زیرا در هیچ کتابی به این خوبی به سرمایه‌داری پرداخته نشده است. بدون شک ترجمه «گتسبی بزرگ» برای هر مترجمی یک دام محسوب می‌شود چراکه ترجمه آن بسیار وقت‌گیر است و در هر جمله از این کتاب، آرایه‌ها، تلمیح و اشاره‌های فراوانی وجود دارد. در ابتدا که متوجه شدم رضایی در حال ترجمه این اثر است کمی تعجب کردم اما امروز خوشحالم که او در دام ترجمه این اثر افتاد تا ما ترجمه بسیار خوبی از این کتاب را در اختیار داشته باشیم.

وی ادامه داد: این کتاب سرشار از بازی‌های زبانی است که کمتر مترجمی از پس آن برمی‌آید. زبان نویسنده یک زبان جوان، زنده، پویا، شاعرانه و در عین حال در برخی مواقع شکسته و عامیانه است که رضایی در ترجمه آن و حفظ زبان‌ها بسیار عالی عمل کرده است. به نظرم مترجمی که نتواند از واژگان مناسبی در ترجمه اثر استفاده کند، از زبان مبدأ ترسیده و شکست خورده، به همین دلیل و برای فهم بهتر ترجمه رضایی، پاراگراف نخست کتاب را با نسخه اصلی مقایسه کردم و متوجه شدم که رضایی در ترجمه از بهترین لغات و اصطلاحات استفاده کرده است.

انتخابی در بیان ایرادات ترجمه این اثر گفت: ترجمه «گتسبی بزرگ» به خوبی از سوی رضایی انجام شده اما در چند مورد ایراداتی به کار او وارد است؛ برای مثال من در ترجمه مسائل فرا زبانی با برخی موارد مشکل دارم. به نظرم این امکان وجود داشت که با آوردن پانوشت‌های بیشتر، اطلاعاتی را به خواننده علاقه‌مند (غیرعادی) بدهیم که این اتفاق رخ نداده است.

وی افزود: این مساله همیشه وجود دارد که اسم‌های خارجی را چطور به فارسی بنویسیم؟ رضایی در کارهایش همیشه سعی می‌کند که شبیه به اسم اصلی بنویسد اما در این کتاب تلاش کرده تا اسم مابین تلفظ اسم اصلی و فارسی باشد و من با این قضیه مشکل دارم.

این مترجم در بخش پایانی صحبت‌هایش اظهار کرد:‌ هفت بار کتاب «گتسبی بزرگ» را خواندم و هر بار چیزهای جدیدی را از اثر دریافت کرده‌ام. معمولاً کتاب را با زبان اصلی مطالعه می‌کنم اما به جرات می‌گویم که از ترجمه رضایی لذت بردم چراکه این ترجمه چند قدم از سایر ترجمه‌ها جلوتر است.

ترجمه رضایی شاهکار است

محمد دهقانی که دیگر سخنران این نشست بود با اشاره به ترجمه رضا رضایی گفت: خوشحالم که این کتاب به خوبی توسط رضایی ترجمه شده است. خواندن ترجمه جدید «گتسبی بزرگ» بزرگ باعث شد که ترجمه کریم امامی را نیز مجدداً تهیه و مطالعه کنم و بعد از مقایسه دو اثر متوجه شدم که آثار کلاسیک هر ۳۰، ۴۰ سال باید دوباره ترجمه شوند.

وی ادامه داد: کسی که به کار ترجمه می‌پردازد، بعد از مطالعه این اثر و مقایسه آن با متن اصلی متوجه خواهد شد که رضایی چه شاهکاری انجام داده است چراکه به نظرم امکان ندارد، شخصی بتواند ترجمه‌ای بهتر از این ارائه دهد.

این مترجم با اشاره به صحبت‌های نرگس انتخابی اظهار کرد: من مخالف نظر خانم انتخابی هستم چراکه در بسیاری از موارد، این امکان وجود داشت که مترجم از شکسته‌نویسی استفاده نکند. به نظرم شکسته‌نویسی باعث تحمیل لهجه تهرانی به خواننده‌ای می‌شود که شاید دوست نداشته باشد اثر را با لهجه تهرانی بخواهد.

در ادامه جلسه دهقانی به بخش‌هایی از ترجمه اشاره کرد و به بیان برخی از نقاط ضعف و قوت اثر پرداخت. وی در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت: کتاب زبان سختی دارد و مترجم به خوبی از پس آن برآمده، اما ای کاش زیرنویس و توضیحاتی را در پانوشت بیان می‌کرد که امیدوارم این اتفاق در چاپ‌های بعدی رخ دهد.

ترجمه «گتسبی بزرگ» هیچ‌وقت تمام نخواهد شد!

رضا رضایی، مترجم اثر که آخرین سخنران این نشست بود در توضیح کتاب «گتسبی بزرگ» بزرگ اظهار کرد: «گتسبی بزرگ» کتابی است که جای بحث و بررسی درباره‌اش زیاد است و بی‌دلیل نیست که بیشترین نقد و بررسی در قرن بیستم درباره این اثر شده، به همین دلیل هر مترجمی که به سمت ترجمه این کتاب برود، مسئولیت سنگینی را قبول کرده است.

وی افزود: رمان «گتسبی بزرگ» در زمان نگارش چندان مورد توجه نبود اما هرچه زمان گذشت بیشتر مورد توجه قرار گرفت چراکه به نظرم در قرن بیستم برخوردها و نگاه‌های منتقدان نسبت به ادبیات تغییر کرد.

مترجم کتاب «گتسبی بزرگ» با اشاره به صحبت‌های مطرح شده از سوی دو سخنران این نشست گفت: می‌توانستم زیرنویس‌های فراوانی در کتاب بیاورم اما به خودم اجازه نمی‌دهم که کار را تفسیر کنم چراکه من مترجم هستم و وظیفه تفسیر یک اثر بر عهده مفسر است. صحبت‌های خوبی در این نشست مطرح شد اما بررسی جمله یا کلمه در ترجمه کار چندان مناسبی نیست و باید استراتژی مترجم را در این جلسات بررسی کنیم زیرا این امکان وجود دارد که مترجم از قصد جمله یا عبارتی را در ترجمه آورده باشد.

وی در توضیح دلایل شکسته‌نویسی عنوان کرد: دیالوگ‌نویسی یعنی آنچه را در صحبت‌ها میان افراد گفته می‌شود بیان کنیم، حال می‌خواهد این صحبت‌ها به زبان شکسته باشد یا نباشد و این موضوع ارتباطی با لهجه تهرانی ندارد. من در هیچ کدام از کتاب‌هایی که ترجمه کرده بودم از زبان شکسته استفاده نکردم اما به دلیل اینکه کاراکترها برایم از اهمیت بالایی برخوردارند، در این کتاب در برخی مواقع از زبان شکسته استفاده کردم چراکه به نظرم اگر از زبان شکسته استفاده نمی‌کردم، مخاطب باور نمی‌کرد که این حرف را آن شخصیت زده است.

رضایی در توضیح شیوه ترجمه این اثر اظهار کرد: در همه جای کتاب سعی کردم تا سایه به سایه نویسنده حرکت کنم. باید این نکته را یادآور شوم که هیچ کلمه‌ای برایم مقدس نیست و اگر از کلمه‌ای خاص استفاده کردم تنها برای خلق کاراکترهای داستان بوده و هیچ تعصبی در به کار بردن آنها نداشته‌ام.

وی در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت: احساس می‌کنم از بین تمامی آثاری که تا امروز ترجمه کرده‌ام «پنین» اثر ناباکوف و «گتسبی بزرگ» اثر اسکات فیتزجرالد، هنوز ترجمه‌شان تمام نشده است و هیچ وقت نیز تمام نخواهد شد. باور کنید ترجمه این اثر ۱۸۹ صفحه‌ای به اندازه یک کتاب ۱۰۰۰ صفحه‌ای از من زمان برد.

در بخش پایانی این نشست افراد حاضر در سالن، سوال‌هایی را مطرح کردند که از سوی مترجم و دو کارشناس نشست پاسخ داده شد.