سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - لیلا جعفری؛ هنر در قالب کتاب برای کودکان؛ این مقولهی نوینی است که برخی از نویسندگان و ناشران به آن توجه نشان دادهاند. فاطمه کاوندی، مولف و مترجم بیش از ۱۲۰ عنوان کتاب حجم قابل توجهی از کتابهای هنر را برای کودکان و نوجوانان ترجمه کرده است. کتاب «رنگهای آفتابپرست»، «پدر هنر مدرن»، «زبان بدن در هنر»، «لطفا به هنر دست نزنید» و دهها عنوان دیگر، از جمله کتابهایی است که نام کاوندی را به عنوان مترجم در شناسنامه خود دارند. او متولد اول تیر ۱۳۴۷ و دانشآموخته مترجمی زبان انگلیسی در مقطع کارشناسی است. ترجمه کتابهای هنر برای کودکان و نوجوانان فرصتی شد تا با این نویسنده به گفتوگو بپردازیم.
کار در حوزه کتاب را از چند سالگی و با چه عناوینی شروع کردید؟
فکر میکنم ناخودآگاه به کودکان و موضوعات مربوط به آنان علاقهمند بودم چون بلافاصله پس از گرفتن دیپلم در مرکز پیشدبستانی شاهد، شروع به کار کردم. کار کردن با بچهها واقعاً تجربه شیرینی بود. اما متأسفانه بنا به دلایلی یک سال بعد آنجا را ترک کردم و پس از آن به مؤسسهای وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که نمایشگاههای دوسالانه تصویرگری کتابهای کودکان و نوجوانان را برگزار میکردند پیوستم. بعدها مشاغل مختلفی که بیشتر در زمینه انتشارات بود را تجربه کردم و عمده فعالیتم در طول این سالها با نشر نظر بوده است.
چرا به تالیف و ترجمه کتابهای هنری برای کودکان علاقه دارید؟
در زمینه نوشتن فکر میکنم همه ما از کودکی چنین علاقهای را در خود میبینیم و شروع به نوشتن هم میکنیم اما اینکه ادامه دهیم یا نه بستگی به استعداد، پشتکار، انگیزه، محیط و اطرافیان دارد. من هم از نوجوانی شوق نوشتن را داشتم و مینوشتم اما همه قصهها و شخصیتهای آنها نیمهکاره رها میشدند و هرگز به سرانجام نمیرسیدند. شاید بیشتر به دلیل نداشتن پشتکار بود که کتاب کودک آن هم به شکل مینیمال را انتخاب کردم. تجربه ترجمه کتابهای هنری هم برمیگردد به همکاری من به صورت اتفاقی با نمایشگاههای دوسالانه تصویرگران کتاب کودک و بعد از آن همکاری مستمر با نشر نظر. اولی علاقه من را به حوزه کتاب کودک و دومی اشتیاق مرا برای ورود به حوزه ترجمه کتاب در زمینه هنر بیدار کرد.
انتخاب کتابهایی که در زمینه هنر برای کودکان ترجمه کردهاید چگونه صورت گرفته است؟
انتخاب کتابها توسط آقای محمدرضا بهمنپور، مدیر نشر نظر انجام شده است، چون ایده و فکر ترجمه این کتابها از ایشان بوده. دلیلش هم این است که آقای بهمنپور از ابتدا در زمینه کتاب کودک فعالیت میکردند. در وزارت ارشاد نیز مدیر بخش کودک و نوجوان بودند. نمایشگاه تصویرسازی کتاب کودک را در واقع ایشان از سال ۱۳۶۸ راهاندازی کردند که دوسالانه بود. در این نمایشگاهها آثار تصویرسازی کتابهای کودک نمایشگاهی برگزار میشد که این موضوع خیلی به رشد تصویرسازی در ایران کمک کرد. از آنجا که آقای بهمنپور به حوزه هنر و کودک علاقه داشتند وقتی نشر نظر را راهاندازی کردند تمرکز کار خود را روی هنر گذاشتند و سالها بعد نیز بخشی را برای کودکان در نظر گرفتند تا کتاب هنر برای کودکان را در انتشارات منتشر کنند.
همانطور که میدانید همیشه اینگونه بوده است که کتاب هنر برای کودکان، بیشتر رنگآمیزی یا اینجور کتابها بوده است ولی در کشورهای دیگر به این شکل عمل نمیشود و نشر نظر از خیلی سال پیش شروع به این کرد که برای بچهها کتابهایی دربیاورند که با هنر و هنرمندان بیشتر آشنا شوند. در ایران هم آقای بهمنپور این کتابها را تهیه میکردند. گاهی نیز پیش میآمد که من کتابی را میدیدم و به ایشان پیشنهاد میدادم ولی در واقع پیشنهاد دهنده و سفارش دهنده این کتابها آقای بهمنپور بودند. ایشان کتابها را انتخاب میکردند و سفارش میدادند و من نیز ترجمه میکردم.
کتابهای هنر برای کودکان چه کمکی به کشف استعدادشان میکند؟
طبیعتاً این مجموعه کتابها برای کودکان و نوجوانان و البته همه کسانی که به هنر علاقهمند هستند ولی اطلاعات چندانی درباره هنر ندارند، بسیار مفید است؛ چراکه به سادهترین زبان، آنان را با دنیای هنر آشنا میکند.
برای نمونه الفبا در هنر چگونه میتواند به بالا بردن خلاقیت و یا کشف استعداد در کودکان شود؟
این کتابها کنجکاوی کودکان را نسبت به هنر و جهان پیرامونشان تحریک میکنند. با خواندن این کتابها آنان یاد میگیرند بعد از این با دقت بیشتری به تابلوها نگاه کنند و جزئیاتی که قبلاً هرگز متوجه آنها نشده بودند را ببینند. گاهی قصه واقعی پشت آنها را بشنوند و گاهی نیز روایت خودشان را بیان کنند. مجموعه «نگاه کن» که «الفبا در هنر» یکی از کتابهای این مجموعه است، چنین کارکردی دارد و درحالیکه الفبای فارسی را همراه با بازی و سرگرمی به کودکان آموزش میدهد در عین حال آنان را با آثار هنرمندان بزرگ دنیا نیز آشنا میکند.
با توجه به اینکه امروزه استفاده از کلمات و اصطلاحات زبان انگلیسی در بین کودکان و نوجوانان باب شده است، با کتابهای هنری چگونه میتوانیم زبان و ادبیات فارسی را در بین نسل جدید تقویت کنیم؟
کتابهای هنری برای کودکان میتوانند پلی میان زیبایی زبان فارسی و تجربههای خلاقانه باشند. هنگامی که کودکان از طریق تصویر، شعر، بازیهای زبانی و روایتهای هنری با واژههای فارسی مواجه میشوند، زبان برایشان تنها یک ابزار ارتباطی نیست، بلکه بخشی از لذت و کشف تجربههای جدید میشود. در این مسیر میتوان واژههای کهن را در قالبی زنده و امروزی بازآفرینی کرد تا برای کودک قابل لمس و جذاب شود. همچنین بازتاب افسانهها، نمادها و جلوههای هنر ایرانی در کتابهای کودکان کمک میکند نسل جدید هویت فرهنگی خود را در کنار زبان مادری تجربه کند.
امروز میبینیم در بسیاری از کشورها از هنر جهت جامعهپذیری، آموزش، تربیت و حتی بهبود خلاهای شخصیتی استفاده میشود. چهقدر در زمینه کتابهای هنری برای کودکان در بازار نشر ایران به این موضوع توجه شده است؟
ادبیات کودک در سالهای اخیر بیش از گذشته به جنبههای درمانی و تراپی توجه نشان داده است. کتاب میتواند برای کودک نقش آینهای را ایفا کند که با استفاده از آن احساسات، ترسها و امیدهای خود را بشناسد. در سطح جهانی کتابهای بسیاری برای موضوعاتی چون غم، اضطراب، افسردگی یا مشکلات روابط اجتماعی نوشته شدهاند و در ایران نیز اخیراً نویسندگان به این سمت رفتهاند، هرچند هنوز جای کار زیادی وجود دارد. بهویژه کتابهای هنری، تصویرگری و روایت غیرمستقیم ظرفیت بالایی برای کمک به بیان مسائل روانی و عاطفی کودکان دارند.
با توجه به اینکه نسل جدید امروز تفاوتهای زیادی با نسلهای گذشته دارد، کتابهای هنر برای کودکان چه تغییراتی پیدا کرده است؟
با تغییر سبک زندگی نسل امروز و مواجهه گسترده با رسانهها، کتابهای هنری کودکان نیز ناگزیر باید تغییر کنند. زبان داستانها سادهتر و موجزتر، تصویرها متنوعتر و موضوعات باید به دغدغههای واقعی کودک امروز نزدیکتر باشند. اما در عین حال حفظ ریشههای فرهنگی و بهرهگیری از عناصر سنتی همچنان اهمیت دارد. ترکیب خلاقانه سنت و نوآوری میتواند راهی باشد که هم به گذشته وفادار بمانیم و هم با نسل امروز ارتباط برقرار کنیم.
به نظر شما که در این حوزه فعال هستید برای پویایی کتابهای هنری برای کودکان چه کارهایی باید انجام داد؟
پویایی کتابهای هنری کودک نیازمند مجموعهای از اقدامات همزمان است. توجه به فعالیتهایی مثل ارتقای کیفیت تصویرگری و طراحی، توجه به پیوند محتوا با زندگی امروز کودکان و نیز ایجاد فضاهایی که کودک، کتاب را تجربه کند، نه فقط بخواند. برگزاری کارگاههای هنری، قصهخوانیهای جمعی، نمایشگاههای تعاملی و پیوند کتاب با فعالیتهای خلاق میتواند جان تازهای به این حوزه بدهد. همچنین همکاری میان نویسندگان، تصویرگران و مربیان و مروجان کتابخوانی، میتواند کتاب را از یک محصول فردی به تجربهای جمعی و پویا تبدیل میکند.
در زمانهای که بچهها بیشتر با موبایل و تکنولوژی سرگرم میشوند، چگونه میتوان از طریق هنر، کتاب را به میان خانوادهها برد و برای خواندن کتاب ایجاد انگیزه کرد؟
رقابت کتاب با موبایل و فناوری دشوار است، اما ناممکن نیست. کودکان بیش از هر چیز به تجربه و تعامل جذب میشوند. اگر کتاب صرفاً یک شیء خاموش نباشد و در قالب فعالیتی جمعی عرضه شود، مانند قصهخوانی خانوادگی، اجرای نمایش کوتاه براساس داستان یا ساخت کاردستی الهامگرفته از کتاب، میتواند به خاطرهای ماندگار تبدیل شود. از سوی دیگر، کتابهای تعاملی و تصویری که با نیازهای بصری و ریتم سریع زندگی کودک امروز هماهنگ باشند، میتوانند جایگاهی تازه در کنار فناوری پیدا کنند.
چرا در این حوزه کتابهای ترجمهای اقبال بیشتری نسبت به تالیف داخلی دارند؟
اقبال بیشتر کتابهای ترجمهای دلایل گوناگونی دارد. بخشی از آن به تنوع موضوعی و تازگی تجربههای جهانی بازمیگردد که برای خانوادهها و کودکان جذاب است. از سوی دیگر، کیفیت تولید، طراحی و بازاریابی کتابهای خارجی معمولاً بالاتر است و همین امر در انتخاب مخاطب تأثیر میگذارد. اما قابل ذکر است که کتابهای تألیفی ظرفیت فراوانی برای جذب مخاطب ایرانی دارند، بهویژه اگر نویسندگان بتوانند نیازهای امروز کودکان را با دغدغههای فرهنگی و اجتماعی جامعه پیوند بزنند.
شما خودتان را در ترجمه موفقتر میدانید یا در تالیف؟
بستگی دارد موفقیت را در کجا ببینیم! اگر فروش و بازار را در نظر بگیریم کتابهای ترجمه موفقتر بودهاند و کتابهای تألیفی مهجور ماندهاند و دیده نشدهاند. اما از دید خود من کتابهای تألیفی متفاوت و مفهومیتر هستند. هرچند در ترجمه هم من بیشتر به کتابهایی با موضوعات خاص و متفاوت تمایل بیشتری داشتهام. در نهایت موفق بودن یا نبودن کتابهای تألیفی را باید از کارشناسان در این زمینه پرسید!
در زمینه تالیف و ترجمه، کدام کتاب خود را بیشتر دوست دارید؟
در زمینه تالیف کتاب «جک و جونورای امروزی» و «یکهو نسیمی آمد». در زمینهی ترجمه هم مجموعه کتابهای «هنر برای کودکان» را دوست دارم. نویسنده در این مجموعه به جزئیاتی پرداخته است که از خواندن آنها لذت میبرم. اما بیش از همه به مجموعه نسبتاً جدید هنرمندان خصوصاً یایویی کوزاما علاقه دارم.
آیا هنرمند هم هستید؟
نه بههیچوجه خودم را هنرمند نمیدانم. صرفاً علاقمند به این حوزه هستم و با اشتیاق کتابها و مطالبی را که دربارهی هنر باشد دنبال میکنم، میخوانم یا ترجمه میکنم. اما اینکه دستی در هنر داشته باشم نه!
تاثیر حجم بالای کاری که در سالهای فعالیت خود داشتهاید، چه تاثیری بر زندگی شخصی یا حرفهای شما داشته است؟
از آنجا که بیشتر کتابهایی که کار کردهام مربوط به هنر بوده، گرایش من به هنر روز به روز بیشتر شده و وقتی هنرمند نباشی، سر و کله زدن با کتابهای هنری، سر زدن به موزهها در سراسر دنیا و از نزدیک دیدن آثاری که دربارهیشان خواندهای، حس بینظیری دارد. دلت میخواهد در اینباره هر چه میتوانی بیشتر ببینی و بیشتر بدانی.
آیا کتاب یا کتابهایی زیر چاپ دارید؟ اگر دارید با کدام انتشارات صحبت کردهاید؟
بله چند عنوان کتاب زیر چاپ دارم به نامهای «کته کلویتس»، «هنر مدرن برای ما شما ایشان»، «خرگوش کوچولو و ورمیر»، «هنرمند فوقالعادهای باش»، «حرکت در هنر»، «خودنگاره در هنر» و «قصهگویی در هنر» که عنوان نخست در نشر وال و مابقی در نشر نظر زیر چاپ است.
نظر شما