به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در تبریز، وقتی سخن از مناطق آزاد به میان می‌آید، اغلب نگاه‌ها تنها بر معافیت‌های گمرکی و سودهای اقتصادی متمرکز می‌شود. اما آیا این مناطق صرفاً عرصه‌ای برای تجارت و سرمایه‌گذاری‌اند؟ کتاب «الگوهای جامعه‌شناسی در منطقه آزاد ارس» اثر روح‌الله ساعی شتربانی، با رویکردی چندلایه، پرده دیگری از این واقعیت را کنار می‌زند و نشان می‌دهد که توسعه در مناطق آزاد تنها با اقتصاد معنا نمی‌یابد، بلکه ریشه در اجتماع و فرهنگ نیز دارد.

این اثر، منطقه آزاد ارس را نه صرفاً یک «Free Trade Zone»، بلکه به‌مثابه آزمایشگاه اجتماعی معرفی می‌کند؛ جایی که سیاست، فرهنگ و اقتصاد در بطن زندگی روزمره مردم به هم پیوند می‌خورند. نویسنده روشن می‌سازد که موفقیت این مناطق تنها با آمار صادرات یا حجم سرمایه‌گذاری سنجیده نمی‌شود، بلکه شاخص‌هایی چون عدالت اجتماعی، انسجام گروهی و کیفیت زندگی، نقش بنیادین در تحقق توسعه پایدار دارند.

کتاب در شش فصل منسجم تدوین شده است و هر فصل پنجره‌ای تازه می‌گشاید.

فصل نخست، با نگاهی تاریخی و تحلیلی، مسیر شکل‌گیری مناطق آزاد در جهان و ایران را بازخوانی می‌کند و نشان می‌دهد این ایده چگونه از بندرهای محصور اروپایی به سیاست توسعه‌ای معاصر رسیده است.

فصل دوم، با بهره‌گیری از نظریه‌های جامعه‌شناسی، به انسجام اجتماعی، تحول جوامع و مفهوم همبستگی می‌پردازد؛ همچنین از زوایای امنیت اجتماعی و عدالت اجتماعی سخن می‌گوید و نشان می‌دهد چگونه احساس امنیت و برابری می‌تواند پایه‌های انسجام در یک منطقه آزاد را استوار سازد.

فصل سوم، همچون آینه‌ای از مطالعات گذشته، پژوهش‌های داخلی و خارجی را مرور می‌کند و جایگاه این تحقیق را در ادبیات علمی مشخص می‌سازد. فصل چهارم، شیوه پژوهش و مدل نظری را معرفی می‌کند؛ مسیری که از داده‌های آماری تا مشاهدات میدانی را در بر می‌گیرد و پشتوانه علمی تحقیق را استوار می‌سازد.

فصل پنجم، مهم‌ترین بخش کتاب، یافته‌های میدانی در ارس را روایت می‌کند؛ یافته‌هایی که چالش‌ها و ظرفیت‌های منطقه را به‌صورت عینی و ملموس به تصویر می‌کشند. و سرانجام فصل ششم، با جمع‌بندی و ارائه راهکارها، آینده‌ای ممکن برای مناطق آزاد ایران را ترسیم می‌کند.

ویژگی شاخص این پژوهش، حضور صداهای گوناگون در متن است. نویسنده با گفت‌وگو و مشاهده، دیدگاه کارگران، کارشناسان، ساکنان بومی، تجار و حتی اتباع خارجی را بازتاب داده و نشان داده است که منطقه آزاد نه یک سازوکار صرفاً اقتصادی، بلکه فضای زیسته‌ای متکثر است. بدین‌سان، کتاب تصویری زنده از جامعه‌ای ارائه می‌دهد که در حال تجربه تغییر و تعامل مداوم است.

از نظر نگارشی، اثر ترکیبی است از دقت علمی و زبان روان؛ بی‌آنکه به دام اغراق یا یک‌جانبه‌نگری بیفتد. ساعی شتربانی هم فرصت‌های منطقه آزاد ارس را برجسته کرده و هم کاستی‌ها و تهدیدهای آن را بی‌پرده بازگو نموده است. همین نگاه متوازن، کتاب را به مرجعی معتبر برای پژوهشگران، سیاست‌گذاران و علاقه‌مندان به توسعه بدل کرده است.

«الگوهای جامعه‌شناسی در منطقه آزاد ارس» یادآور می‌شود که توسعه واقعی تنها با کارخانه‌ها و زیرساخت‌های اقتصادی به دست نمی‌آید. توسعه، پیش و بیش از هر چیز، social process است؛ فرایندی که عدالت، امنیت، همبستگی و فرهنگ را در کنار رشد اقتصادی می‌طلبد. از همین رو، این کتاب نه‌فقط برای جامعه‌شناسان، بلکه برای هر خواننده علاقه‌مند به آینده ایران، اثری الهام‌بخش و خواندنی به شمار می‌رود.

این کتاب توسط انتشارات الوین در نوبت چاپ اول منتشر شده است.