به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «روزگاری اردوگاه رمادی ۱۳» با حضور حسن بهشتیپور، جواد کامور بخشایش به عنوان منتقد و فتحالله پرتو، مولف کتاب یکشنبه ۲۶ مرداد در موسسه پیام آزادگان برگزار شد.
فریبرز خوبنژاد، جانشین مؤسسه پیام آزادگان، در نشست بررسی و نقد کتاب «روزگاری اردوگاه رمادی ۱۳» با تبریک سالروز ورود آزادگان به میهن اسلامی، این روز را «روز ملی» و نقطهای درخشان در تاریخ دفاع مقدس دانست و گفت: در دوران جنگ تحمیلی بیش از ۴۰ هزار رزمنده ایرانی به اسارت رژیم بعث درآمدند. بازگشت آزادگان پس از سالها اسارت، رویدادی معجزهآسا و افتخارآفرین بود که میتوان آن را تکمیلکننده پازل پیروزی ملت ایران بر حزب متجاوز بعث دانست.
او با اشاره به وضعیت تولیدات مکتوب در حوزه آزادگان گفت: تاکنون ۱۱۲۸ عنوان کتاب درباره آزادگان منتشر شده است. با وجود تعداد بالای آزادگان، این رقم کافی نیست و نمیتواند همه ابعاد زندگی و تجربههای آنها را بازتاب دهد. بسیاری از این آثار نیز مبتنی بر روایتهای شفاهی هستند و کمتر به اسناد و شواهد مکتوب تکیه دارند. حتی در بسیاری موارد، تصویری جامع از اردوگاهها و شرایط اسرا در دسترس نیست.
جانشین مؤسسه پیام آزادگان یکی از رسالتهای اصلی مؤسسه پیام آزادگان را حرکت به سوی تولید آثار مرجع دانست و تصریح کرد: ما تلاش کردیم به جای صرفاً گردآوری آثار، خود به تولید و تدوین کتابهایی بپردازیم که با صحتسنجی دقیق و پژوهش علمی همراه باشد تا بتواند بهعنوان مرجعی معتبر در این حوزه شناخته شود. یکی از اقدامات مهم در این مسیر، تدوین دانشنامه آزادگان است که با هدف ارائه تصویری جامع از دوران اسارت آزادگان ایرانی تهیه شده است.
خوبنژاد درباره مجموعه «روزگاری اردوگاه» توضیح داد: کتاب حاضر، نخستین جلد از مجموعهای ۲۰ جلدی است که هرکدام به یکی از اردوگاههای اسرای ایرانی اختصاص دارد. این اثر از نگاه ما بهناچار مختصر است، چراکه روایت یک دهه اسارت را نمیتوان تنها در یک جلد کتاب خلاصه کرد. با این حال امیدواریم تا پایان سال، همه ۲۰ عنوان این مجموعه آماده رونمایی شود.
از روایت ها میتوان آثار متعددی پدید آورد
جواد کامور بخشایش در ابتدای سخنان خود با تبریک به مؤسسه پیام آزادگان بهدلیل انتشار این اثر اظهار کرد: کتاب «روزگاری اردوگاه رمادی ۱۳» به بخشی از دوران اسارت آزادگان میان سالهای ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۹ پرداخته است. اردوگاه رمادی ۱۳ در سال ۱۳۶۷ ایجاد شد و فعالیت آن تا پایان سال ۱۳۶۹ ادامه داشت.
او تأکید کرد: صحبتهای خود را بر دو محور بیان میکنم؛ نخست موضوع پژوهش که حرکتی از ناشناختهها به سوی دانستههاست و دوم روایت، که بازتابی از واقعیتها را در اختیار قرار میدهد و لحظه به لحظه مخاطب را درگیر میسازد.
این منتقد در بخش دیگری از سخنانش به نقش ارتباط میان پژوهش و روایت اشاره کرد و توضیح داد: از روایتها میتوان آثار متنوعی همچون مستند، فیلم یا حتی مجسمه پدید آورد. روایتگری در حقیقت راهی برای فهم بهتر واقعیتهاست و پرسش اصلی آن است که کتاب و پژوهش با چه سازوکاری حرکت میکنند و روایتگویی تا چه میزان میتواند در خدمت پژوهش قرار گیرد.
کامور بخشایش با تأکید بر اهمیت پژوهش ادامه داد: پژوهش فرآیندی دشوار، زمانبر و دقیق است که معمولاً همه به سراغ آن نمیروند، اما ضرورتی انکارناپذیر دارد. اگر روایتها بر اساس روشهای علمی خارجی مورد سنجش قرار گیرند، تناقضهای بسیاری آشکار خواهد شد. با گذشت سالها از جنگ و بازگشت آزادگان، دیگر کافی نیست تنها به روایتهایی اکتفا کنیم که بنا بر شرایط زمانه تنها بخشی از واقعیت را بازگو کردهاند. روایتپژوهی در جهان بهعنوان یک دانش مطرح و نیازمند توجه جدی است.
او در ادامه به موضوع اعتبار و مرجع بودن کتابها اشاره کرد و گفت: هر کتابی که در این زمینه مقبولیت پیدا کند، میتواند بهعنوان مرجعی برای آثار بعدی مورد استفاده قرار گیرد. از همین رو لازم است معیار و شاخص مشخصی در این حوزه تعریف شود.
کامور بخشایش همچنین درباره اهمیت تاریخنگاری ترکیبی سخن گفت و یادآور شد: این شیوه تاریخنگاری بسیار حائز اهمیت است و نباید پژوهشگر را به سمت سوگیری سوق دهد. چنین آثاری باید در اسرع وقت ترجمه شوند تا جامعه جهانی با ابعاد مختلف وضعیت آزادگان آشنا شود.
این منتقد در ادامه با اشاره به شیوه روایتپردازی کتاب عنوان کرد: یکی از نقاط قوت این اثر، دوری از روایت خشک و یکدست است و استفاده از ترکیبهای روایی متنوع باعث جذب مخاطب میشود. امیدوارم سایر آثار این مجموعه نیز با همین شیوه تدوین شوند. پس از تولید هزاران عنوان کتاب در این حوزه، اکنون زمان آن فرا رسیده است که به عرصه روایتپژوهی ورود کنیم تا از بروز تناقضها جلوگیری شود.
کامور بخشایش در بخش دیگری از سخنان خود به مسئله ارجاعدهی اشاره کرد و توضیح داد: در کتابهای پژوهشی، شیوه استناددهی باید بر اساس ضوابط مشخص صورت گیرد، در حالی که در این اثر گاه منابع اینترنتی بهعنوان مرجع ذکر شدهاند که از نظر علمی مناسب نیست.
او همچنین درباره مقایسههای صورتگرفته در کتاب گفت: در این اثر اردوگاه رمادی ۱۳ با برخی اردوگاههای خارجی مقایسه شده است، اما چنین تطبیقهایی چندان درست نیست؛ زیرا شرایط و سبک زندگی در این اردوگاهها با هم قابل قیاس نیستند. تکرار بیش از حد عنوان «اردوگاه رمادی ۱۳» و جابهجایی روایتها میتواند منجر به برداشتهای نادرست شود و باید مورد بازنگری قرار گیرد.
کامور بخشایش در پایان سخنانش خاطرنشان کرد: مؤسسه پیام آزادگان با انتشار منابع پژوهشی نقش مهمی در این عرصه ایفا کرده است. نقدهایی که در این مسیر مطرح میشوند، در جهت تقویت آثار و ارتقای سطح آنهاست. کتاب حاضر همچون یک دایرهالمعارف درباره اردوگاه ۱۳ عمل میکند و میتواند در بازسازی حافظه تاریخی آزادگان تأثیرگذار باشد.
این منتقد همچنین پیشنهاد داد: در صورتی که امکان دسترسی به اسناد خارجی، بهویژه منابعی مانند صلیب سرخ فراهم شود، میتوان گام بزرگی در این مسیر برداشت. در کتاب «خاکی آسمانی» چنین اقدامی صورت گرفته بود و مناسب بود که در این اثر نیز پیگیری شود.
«روزگاری اردوگاه رمادی ۱۳» مرجع پژوهشی برای مستندسازان میتواند باشد
حسن بهشتیپور در این نشست گفت: ایده اصلی تدوین این کتاب چند سال پیش شکل گرفت، زیرا با وجود تنوع آثار منتشرشده درباره آزادگان، بسیاری از آنها از صحتسنجی کافی برخوردار نبودند. به همین دلیل مؤسسه پیام آزادگان تصمیم گرفت مجموعهای تولید کند که مستند، دقیق و قابل استناد باشد.
او افزود: هر گونه خطا در این مسیر طبیعی است، اما وقتی قرار است ۲۰ اردوگاه در مناطق جغرافیایی مختلف معرفی شوند، بحثهای گستردهای درباره ساختار اردوگاهها، دستهبندی آزادگان و ویژگیهای فیزیکی محیط شکل گرفت. در نهایت به یک شیوهنامه رسیدیم و موضوعاتی مانند بهداشت و درمان، مناسبتها، شکنجهها و جزئیات مهم دیگر تدوین شد. موسسه با پشتیبانی معاونت پژوهشی و همکاری پژوهشگران باتجربه این اثر را به نگارش درآورد.
وی ادامه داد: من شخصاً کتاب را سه بار مطالعه کردهام و زحمات فراوان نویسنده را از نزدیک دیدهام. یکی از چالشهای اصلی، نحوه انجام مصاحبهها بود؛ بیش از ۵۰ نفر در مکانهای مختلف مورد مصاحبه قرار گرفتند، اما مصاحبهها به صورت تخصصی و کامل انجام نشده بود. بسیاری از مصاحبهشوندگان تنها مطالبی را که در ذهن داشتند بیان کردند و فرصت پیگیری جزئیات تخصصی وجود نداشت، زیرا برخی از اسرا در اردوگاههای مختلف حضور داشتند و مشخص نبود خاطرات آنها مربوط به کدام اردوگاه است. این مسئله کار تهیه یک کتاب علمی و دقیق را دشوار میکرد.
بهشتیپور همچنین گفت: برخی موضوعات مانند شکنجه و بهداشت و درمان بارها تکرار شدهاند. به عنوان نمونه، استفاده از آب در شکنجه یک بار ذکر شده و دوباره در بخش بهداشت و درمان مطرح شده است. همچنین در مباحث آموزشی و ذکر لو رفتن کلاسها، موضوع شکنجه مجدداً بازگو میشود. آقای پرتو تا حد امکان این تکرارها را حذف کردهاند، اما هنوز در برخی صفحات مشهود است.
او افزود: در برخی گزارشها مطالبی ارائه شده که از نظر علمی قابل پذیرش نیست و نیاز بود با افرادی مشورت شود که خود تجربه حضور در اردوگاه را داشتند. به عنوان مثال در حوزه پزشکی، لازم بود با آزادگانی مانند آقای خاجی که پزشک اردوگاه بودند مشورت شود تا اطلاعات پزشکی و بیماریها دقیقتر بررسی شود. صحتسنجی جغرافیایی و علمی مطالب یکی از ارکان اصلی نگارش کتابهای پژوهشی است و پژوهشگر باید به آن با دقت توجه کند.
وی تصریح کرد: اطلاعات دستهبندی شده و خلاصه شده در این اثر نشاندهنده زحمات فراوان بسیاری از افراد است. این کتاب میتواند به عنوان مرجع پژوهشی برای مستندسازان، پژوهشگران و نویسندگان مورد استفاده قرار گیرد. تشریح زندگی روزانه یک اسیر، مسائل هفتگی آنها و همچنین بررسی حقوق بشر از منظر بینالمللی از جمله محتوای ارزشمند این اثر است.
بهشتیپور در پایان گفت: کتاب با ارائه اطلاعات بینالمللی و مقایسه با وضعیت اردوگاهها در دیگر کشورها، ارزش پژوهشی و مستند بالایی پیدا کرده و میتواند به درک بهتر زندگی آزادگان ایرانی کمک کند.
کمبود منابع درباره آزادگان بزرگترین چالش تالیف است
فتحالله پرتو، نویسنده کتاب «روزگاری اردوگاه ۱۳»، در توضیح دشواریهای نگارش اثر گفت: بخش زیادی از خاطرهنگاریهای موجود فاقد نظم و فصلبندی مشخص هستند و ما هنگام کار روی اردوگاه رمادی ۱۳ با کمبود منابع مکتوب روبهرو بودیم. مصاحبههایی که انجام شد، تنها بخشی از واقعیت را آشکار میکرد و برای پوشش دقیق موضوعاتی مانند شکنجه، اتحاد و مقاومت، لازم بود همه خاطرهها با دقت شنیده و با زبانی مناسب بازنویسی شوند.
او ادامه داد: از ابتدا تأکید داشتم که زبان فارسی حفظ شود و از واژههای عربی و انگلیسی پرهیز کنیم. همچنین برای اطمینان از صحت روایتها، با سایر آزادگان گفتگو شد تا مشخص گردد هر خاطره مربوط به کدام اردوگاه است. این کتاب با ارجاع مستقیم به افراد و منابع تدوین شده و نگاه بینالمللی نیز در آن لحاظ گردیده تا اثری علمی و پژوهشی شکل گیرد.
پرتو در پایان تصریح کرد: نبود منابع جامع، از جمله درباره صلیب سرخ و اقداماتش در حمایت از اسرا، از بزرگترین چالشها بود. با این حال، این اثر به عنوان یک مرجع آغاز شده و نقدهای منتقدان با دقت پذیرفته خواهد شد. نگارش این کتاب به تنهایی کاری سنگین بود، اما مسیر مهمی برای ثبت خاطرات آزادگان آغاز شده است.
نظر شما