به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، چهارمین نشست از سلسله نشستهای خرد و کلان نشر با عنوان «کتاب ناکام؛ بررسی پروژه فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» با حضور عزیز محسنی، ناشر و گرافیست، سیزدهم مردادماه در سرای اهل قلم برگزار شد.
عزیز محسنی در ابتدای این نشست عنوان کرد: امروز قرار است درباره پروژهای ناکام صحبت کنیم با عنوان «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» که توسط شورای کتاب کودک ساماندهی شده است. این پروژه هیچگاه نتوانست خود را تامین کرده یا جای خود را در کتابخانه عمومی باز کند آن هم به گونهای که کودکان و نوجوانان به آن مراجعه کنند.
وی با اشاره به واژه «فرهنگنامه» در عنوان این کتاب مطرح کرد: در «واژهنامه» صرفاً معنا و منظور از یک واژه یا لغت بیان میشود؛ «لغتنامه» به صورت مستقل چاپ میشود و مترادف و متضاد هر واژه و مدخلی نیز ذیل معنای آن گنجانده میشود؛ اما در «فرهنگنامه» شرح کوتاهی درباره لغت و واژه مطرح میشود و صرفاً بیان معنا یا ذکر مترادف و متضاد یک واژه مدنظر نیست و درکل یک مرجع بهشمار میرود. در «دانشنامه» اما با «موضوع» سروکار داریم؛ به این صورت که درباره تمام موضوعات در تمام ابعاد سخن میگویند. جمع دانشنامهها نیز به یک «دایرهالمعارف» تبدیل میشود که بخش مهمی از پروژههای جهان در این حوزهها انجام میشود اما هیچکدام به خلق دانش منجر نمیشود و صرفاً دانش را تعریف میکند.
محسنی با اشاره به اینکه واژه فرهنگنامه به درستی در عنوان کتاب مذکور آورده شده، ادامه داد: به این دلیل که محتوای آن در جرگه فرهنگنامه قرار میگیرد و در پیشگفتار این اثر آمده است که کتابی برای کودکان و نوجوانان ۱۳ تا ۱۶ سال نوشته شده است، اما اینکه با اضافه کردن واژه «کودک» گمان کنیم، میتوانیم محتوا را به آنها نسبت دهیم اشتباه است. این بخش از نام کتاب را از تعریف سازمان ملل گرفتهاند که زمانی میگفت افراد زیر ۱۹ سال کودک هستند و بالای ۱۹ سال در زمره بزرگسالان قرار میگیرند.
این گرافیست ادامه داد: با توجه به توضیحاتی که مطرح شد اکنون قائل به این هستیم که دانش و اطلاعات مورد نیاز برای کودکان در این اثر گنجانده نشده است. همچنین این کتاب تعداد زیادی نویسنده دارد و گروهی از افراد برای تولید آن تلاش کردند که به نظر یکی از مشکلات دیده نشدن آن از همین جا نشأت میگیرد. درواقع این افراد برای تولید اثر به درآمد نیاز داشتند که هزینههایی را برای تولید کننده دربرداشت. اما عامل مهمتر در دیده نشدن «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» این است که مطالب آن مناسب گروه سنی درج شده در آن نیست و درواقع محتوایی که نویسندگان این اثر نوشتهاند پیش از این توسط افرادی دیگر نوشته شده بود. برای تبدیل این مجموعه به کتابی بهتر که در نهایت مورد پسند کودکان و نوجوانان قرار بگیرد تنها نیاز بود تعدادی نویسنده حرفهای کودک و نوجوان با رجوع به منابع پیشین و با زبان آنها اقدام به بازنویسی منابع گذشته میکردند.
وقتی کودک در صفحه گم میشود اینفوگرافیک کجاست؟
محسنی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه در کتاب «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» اصلاً به عنصر جذابیت توجهی نشده، اضافه کرد: حجم تصاویر موجود در این کتاب مناسب گروه سنی کودک و نوجوان نیست؛ مدخلهای این اثر نیز جزو مدخلهایی نیست که کودک و نوجوان به دنبال آن باشد. در سالهای تدوین این کتاب (دهه ۸۰ میلادی) آثاری بسیار متفاوت و جذاب در غرب نوشته و منتشر شد و آثاری از این دست چندان مورد توجه قرار نگرفت.
این فعال عرصه نشر اضافه کرد: در کل در تولید این کتاب میتوانستند هزینه را به نحوی دیگر صرف کنند همان طور که پیشتر گفته شد مثلاً از متخصصان این حوزه بهره میگرفتند؛ در مرحله دوم نیز میتوانستند از گروهی از تصویرگران برای طراحی مطالب مورد نظر بهره بگیرند. در این فرهنگنامه نه به زبان مخاطب توجهی شده است و نه سلیقه آن؛ اگر قرار است محصولی چون فرهنگنامه برای نوجوانان نوشته شود باید به سلیقه آنها احترام گذاشت؛ این اثر با متون کتاب درسی تفاوتی ندارد که یک نقطه ضعف محسوب میشود. همه این موارد در نهایت منجر شده تا اقبالی به «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» نشود.
محسنی با ذکر مثال از چند نمونه دایرهالمعارفهای چاپ شده در سطح جهان، گفت: اکنون بهترین زبان برای ارائه اطلاعات به کودکان و نوجوانان بهویژه در دایرهالمعارفها و فرهنگنامهها استفاده از اینفوگرافیک است؛ همین کار نیز کتاب را برای این گروه سنی جذاب میکند. در دنیای امروز تصویر حرف اول را میزند و جذابیت یک اثر را برای مخاطب بیشتر میکند و نوع تصویرسازی، نحوه چیدمان متن و عکس، صفحهآرایی و به صورت کلی طراحی کتاب بر درک کودک و نوجوان از مفاهیم مختلف و علاقهمندی آنها نسبت به کتاب تاثیر بسیار زیادی دارد.
او بر اهمیت چگونگی استفاده از تصویر در آثار کودک و نوجوان به ویژه در فرهنگنامه و لغتنامه تاکید کرد و افزود: موضوع اصلی کشف کودک یا نوجوان است و این امر از طریق افزایش جذابیت کتاب با تصویرسازی راحتتر انجام میشود. مهمترین نکته در لغتنامه و دانشنامه گردش اطلاعات و ارجاعات است هرچه این ارجاعات بیشتر باشد محتوا جذابتر است و اثرگذاری بیشتری دارد.
محسنی در پایان سخنان خود گفت: کتاب کودک بسیار اهمیت دارد چون اگر مفهومی در ذهن آنها نقش ببندد بهسختی قابل تغییر است به همین دلیل باید برای نگارش کتابی مناسب این گروه سنی، تحقیقات زیادی انجام داد و به صورت مستمر با آنها در ارتباط بود تا اثر خوبی منتشر شود. برای سنجش درک مطلب توسط کودک یا نوجوان هم لازم است سراغ روش غیر مستقیم رفت تا دید آنها چه دریافتی از مفاهیم و اطلاعات مطرح شده، کسب کردند؟
نظر شما