خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبانهای اروپایی: مؤسسه المهدی (AMI) در روزهای ۱۷ و ۱۸ ژوئیه، مصادف با ۲۶ و ۲۷ تیرماه سال جاری، میزبان سیزدهمین همایش سالانه خود از مجموعه نشستهای «مسائل فقهی معاصر» با عنوان «عقل و عقلانیت در نظریهها و قوانین حقوقی اسلام» بود. این رویداد دو روزه که به ریاست پروفسور سید محمد فاطمی در مقر این مؤسسه در بیرمنگام برگزار شد، جمعی از پژوهشگران و اساتید حوزه حقوق اسلامی، کلام، فلسفه و مطالعات قرآنی را از سراسر جهان گرد هم آورد.
این همایش با هدف بازخوانی یکی از محوریترین و چالشبرانگیزترین مباحث در سنت فکری اسلام، یعنی جایگاه «عقل» در برابر «نقل» (وحی)، برگزار شد. شرکتکنندگان در این رویداد کوشیدند تا با نگاهی انتقادی و تطبیقی، مناقشات تاریخی میان مکاتب مختلف کلامی و فقهی (همچون معتزله و اشاعره، و رویکردهای شیعی و سنی) را در پرتو چالشهای جهان معاصر بازاندیشی کنند.
در طول این دو روز، هفت پنل تخصصی با موضوعات متنوعی برای بررسی ابعاد مختلف این حوزه تشکیل شد.
در توضیحات این برنامه آمده است:
جایگاه عقل در برابر وحی (نقل) و تعامل این دو، همواره یکی از محوریترین و در عین حال چالشبرانگیزترین مباحث در سنتهای فکری و حقوقی اسلام بوده است. در حوزهی اصول فقه اسلامی، عقل نه صرفاً ابزاری برای تفسیر متون، بلکه خود مقولهای بنیادین با ابعاد معرفتشناختی و هنجاری است؛ مقولهای که نه فقط وسیلهای برای فهم اوامر الهی، بلکه سازوکاری برای مواجهه با چالشهای نوپدید اخلاقی، اجتماعی و حقوقی به شمار میرود.
این جایگاه دوگانه را میتوان در اختلافنظرهای تاریخی میان مکاتب کلامی همچون معتزله و اشاعره، و نیز میان رویکردهای حقوقی سنی و شیعی بهوضوح مشاهده کرد؛ اختلافهایی که هر یک بازتابدهندهی درکی متفاوت از گستره و حجیت عقل در برابر شریعت الهی است. مثلاً، سنت عدلیه، بهویژه در تفکر معتزلی و اصولی شیعی، همواره بر این باور بوده است که ارزشهای اخلاقی را میتوان مستقل از ادلهی نقلی و صرفاً از طریق تمییز عقلی دریافت. در نقطهی مقابل، کلام اشعری، هرچند به کلی منکر عقلانیت نیست، اما جایگاه آن را در مرتبهای فروتر از وحی قرار میدهد، بهخصوص در هنگام تعارض ظاهری میان آن دو. همین رویکردهای متعارض، سرمنشأ مباحثات دامنهداری در باب فهمپذیری عقلانی شریعت، ماهیت تکلیف و مبانی مسئولیت اخلاقی شده است.
همایش فقهی امسال مؤسسه المهدی با هدف بازخوانی و ارزیابی نقادانۀ همین مناقشات، میزبان جمعی از برجستهترین پژوهشگران رشتههای حقوق اسلامی، کلام، فلسفه، تاریخ اندیشه و مطالعات قرآنی خواهد بود. شرکتکنندگان در قالب هفت پنل تخصصی، موضوعات متنوعی را به بحث و بررسی خواهند گذاشت؛ از جمله: تحول تاریخی روششناسیهای عقلگرا، حجیت معرفتی عقل، نقش تجربه و عواطف انسانی در استدلال اخلاقی، و پیوند میان عقلانیت حقوقی و بستر اجتماعی. در این میان، استدلالهای متافیزیکی، ساختار سلسلهمراتب معرفتی، و چالشهای برآمده از دنیای مدرن (همچون بیعدالتی معرفتی و نقدهای جنسیتی) از محورهای مورد توجه ویژه خواهند بود.
این همایش میکوشد با فراهم آوردن زمینهای برای گفتوگو میان دیدگاههای کلاسیک و معاصر، نه تنها به تنشهای تاریخی میان عقلگرایی و نصگرایی روشنایی بخشد، بلکه این مباحث را در پرتو واقعیتهای حقوقی، اخلاقی، و سیاسی جهان امروز بازاندیشی کند. امید آن میرود که چنین رویکردی، به سهم خود، به شکلگیری درکی عمیقتر، ظریفتر و کثرتگرایانهتر از جایگاه عقل در نظریه و عمل حقوقی اسلام یاری رساند.
برای مشاهدهی چکیدهی ارائهها اینجا کلیک کنید.
برنامه همایش بدین شرح بود:
روز نخست
۱۰:۰۰ – ۱۰:۲۰ پذیرش و ثبتنام
۱۰:۲۰ – ۱۰:۳۰ خیرمقدم و افتتاحیه
۱۰:۳۰ – ۱۲:۱۵ پنل نخست: برساختن معرفت؛ میان عقلانیت و وحی (به ریاست: وحید امین)
- سید مصطفی محقق داماد (دانشگاه شهید بهشتی) و حسین موسوی (رویال هالووی، دانشگاه لندن)
- نظریه اعتباریات از دیدگاه علامه طباطبایی
- عبدالکریم سروش (دانشگاه مریلند)
- دانش فقه چگونه بالنده میشود؟
- الیور لیمن (دانشگاه کنتاکی)
- عقل و عقلانیت؛ فراخوانی به تأمل و احتیاط
۱۲:۱۵ – ۱۴:۰۰ نماز و صرف ناهار
۱۴:۰۰ – ۱۵:۱۰ پنل دوم: در جستجوی عقل؛ کاوشی تاریخی در عقلانیت حقوقی اسلام (به ریاست: منزله رضا)
- دوین جی. استوارت (دانشگاه اموری)
- عقل بهمثابه منبع قانون در فقه اسلامی (قرون دهم و یازدهم میلادی)
- سید محمد قاری سیدفاطمی (مؤسسه المهدی و دانشگاه شهید بهشتی)
- ماهیت هستیشناختی عقل در ادبیات اصولی
۱۵:۱۰ – ۱۵:۳۰ استراحت و پذیرایی
۱۵:۳۰ – ۱۷:۱۵ پنل سوم: حجیت معرفتی و استدلال متافیزیکی در اندیشه حقوقی شیعی (به ریاست: محمدصالح زارعپور)
- محمود مروارید (پژوهشگاه دانشهای بنیادی، تهران)
- حجیت قطع در مکتب اصولی متأخر شیعه
- عارف عبدالحسین (مؤسسه المهدی)
- متافیزیک صدرایی و مبانی عقلانی سلسلهمراتب معرفت
- محمدامین حسامی (دانشگاه مفید)
- رابطه دین و عقل در اندیشه نصیرالدین طوسی؛ چالشهای پیش روی نظریه تلازم
۱۷:۱۵ – ۱۸:۳۰ صرف شام
روز دوم
۰۹:۱۵ – ۰۹:۳۰ پذیرش
۰۹:۳۰ – ۱۱:۱۵ پنل چهارم: عقل، وحی و تجربه انسانی (به ریاست: محمدرضا تاجری)
- کارن بائر (مؤسسه مطالعات اسماعیلی، لندن)
- عقل و عقلانیت در قرآن؛ ساحت تفکر و احساس
- محمد راسخ (مؤسسه مطالعات اسماعیلی، لندن)
- نسبت نص و عقل: نظریه مصالح و مفاسد نفسالأمری
- فرزانه حسینی حجازی (دانشگاه پاریس ۲ پانتئون-آساس)
- «عقلگراییها» ی متعارض در سپهر نظام حقوقی ایران
۱۱:۱۵ – ۱۱:۳۰ استراحت و پذیرایی
۱۱:۳۰ – ۱۲:۴۰ پنل پنجم: عقلانیت و زمینه اجتماعی (به ریاست: کارن بائر)
- علی فنائی (مؤسسه المهدی و دانشگاه مفید)
- تقابل عقلانیت فقهی و عقلانیت عرفی
- یاسر میردامادی (مؤسسه مطالعات اسماعیلی، لندن)
- مقابله با بیعدالتی معرفتی؛ بازخوانی قاعده «خُذ ما خالف العامّه»
۱۲:۴۰ – ۱۴:۳۰ نماز و صرف ناهار
۱۴:۳۰ – ۱۶:۱۵ پنل ششم: اخلاق عقلانی کاربردی و چالشهای دوران معاصر (به ریاست: زهیر اسماعیل)
- حیدر حبالله و علیرضا خاکی (مؤسسه المهدی)
- قاعده سد الذرائع: کاربست استدلال علّی در فقه شیعه
- مریم العطار (دانشگاه آمریکایی شارجه)
- چارچوب معرفتشناختی داوریهای اخلاقی-حقوقی
- عمرانعلی پنجوانی (دانشگاه آنگلیا راسکین)
- حلقهی مفقوده در نظریه حقوقی شیعه: جایگاه عقل و تجربه بشری
۱۶:۱۵ – ۱۷:۰۰ عکاسی و تور اختیاری در مؤسسه المهدی
۱۷:۰۰ – ۱۸:۳۰ صرف شام
نظر شما