به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، عملیات کربلای ۱ یکی از مهمترین عملیاتهای تهاجمی در دوران دفاع مقدس محسوب میشود که توسط نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در تیرماه سال ۱۳۶۵ به اجرا درآمد. این عملیات در منطقه استراتژیک مهران در استان ایلام انجام شد و با آزادسازی کامل این شهر و بازپسگیری سلسله ارتفاعات مهم قلاویزان به پایان رسید. عملیات کربلای ۱ بهمدت ده روز ادامه داشت و بهعنوان یک دستاورد مهم نظامی و سیاسی برای جمهوری اسلامی ایران ثبت شد.
هدف اصلی این عملیات بازپسگیری شهر مهران و ارتفاعات پیرامونی آن، از جمله قلاویزان، بود؛ منطقهای که با توجه به موقعیت جغرافیاییاش، اهمیت بالایی برای هر دو طرف درگیر داشت. تسلط بر این مناطق میتوانست تسهیلات لجستیکی ارتش عراق را مختل کرده و از سوی دیگر موقعیت تدافعی ایران را تقویت کند. دستیابی به مرز بینالمللی و تأمین کامل منطقه عملیاتی نیز از اهداف کلان این عملیات بهشمار میرفت.
محدوده جغرافیایی عملیات از جنوب به ارتفاعات قلاویزان، از شمال به ارتفاعات نمه کلان کوچک، از غرب به امتداد غربی قلاویزان و پاسگاه مرزی بهرامآباد و از شرق به جاده مهران به دهلران ختم میشد. ارتش عراق پس از اشغال مهران، استحکامات سنگینی را در این منطقه ایجاد کرده بود. در محور شمالی که مسیر جاده ایلام به مهران و منطقهای موسوم به باغ کشاورزی را دربر میگرفت، تعداد زیادی موانع دفاعی از جمله میدانهای مین، کانالها و ردیفهای سیمخاردار مستقر شده بود. محور میانی که در حد فاصل رودخانه گاوی و جاده دهلران به مهران قرار داشت، به دلیل شرایط طبیعی کوهستانی، از استحکامات کمتری برخوردار بود. در محور جنوبی نیز که منطقه ارتفاعات قلاویزان را شامل میشد، سنگرهای کمین و میدانهای مین در نقاط کلیدی ایجاد شده بود.
در ساعت ۲۳:۳۰ شب نهم تیر ۱۳۶۵، عملیات با رمز مقدس «یا اباالفضل العباس ادرکنی» آغاز شد. نیروهای ایرانی با اجرای یک حمله غافلگیرانه توانستند در همان ساعات اولیه، خطوط دفاعی دشمن را شکسته و تا روز دوم عملیات، کنترل شهر مهران را به دست گیرند. روند پیشروی نیروهای ایرانی با سرعت و دقت بالایی انجام شد، بهطوریکه تا روز نوزدهم تیرماه، کل منطقه عملیاتی پاکسازی و تثبیت شد.
محور اصلی عملیات، در امتداد جاده دهلران به مهران و محدودهای بین ارتفاعات قلاویزان تا رودخانه گاوی اجرا شد. در این محور، ۳۴ گردان پیاده، ۹ گردان پشتیبانی آتش (ادوات) و ۲ گردان زرهی مشارکت داشتند. محور فرعی عملیات نیز در مسیر جاده ایلام به مهران، از ناحیه باغ کشاورزی تا رودخانه گاوی تعریف شده بود. پس از موفقیتهای روز دوم، یگانهای مستقر در این محور به پشتیبانی از محور اصلی پرداختند و حملات تکمیلی را به اجرا گذاشتند.
منطقه عملیاتی در کنترل لشکر ۱۷ زرهی عراق قرار داشت که زیرمجموعه سپاه دوم این کشور بود. این لشکر مسئولیت پدافند منطقهای از رودخانه کنجاچم تا کوههای میانکوه را بر عهده داشت. یگانهایی همچون تیپهای زرهی ۷۰، ۵۹ و ۷۰۵ و تیپهای پیاده ۴۳۳، ۴۱۷ و ۴۲۵ به همراه نیروهای کماندویی، وظیفه دفاع از منطقه را بر دوش داشتند. با شروع عملیات و پیشروی سریع نیروهای ایرانی، عراق یگانهای تقویتی متعددی را وارد میدان کرد. از جمله این نیروها میتوان به تیپهای مکانیزه، پیاده، نیروی مخصوص و یگانهایی از گارد ریاست جمهوری عراق اشاره کرد که برای مهار تهاجم ایران به مهران اعزام شدند.
در مقابل، هدایت عملیات از سوی ایران بر عهده قرارگاه نجف بود که فرماندهی یگانهای عملیاتی را در اختیار داشت. لشکرهای معروفی چون لشکر ۲۷ محمد رسولالله، لشکر ۱۷ علیابنابیطالب، لشکر ۲۵ کربلا، لشکر ۱۰ سیدالشهدا، لشکر ۴۱ ثارالله و لشکر ۵ نصر، در کنار تیپهای امام حسن، امام رضا و بیتالمقدس از جمله یگانهایی بودند که در این عملیات مشارکت فعال داشتند. همچنین یگانهای زرهی، توپخانهای و پشتیبانی متعددی در پشتیبانی از رزمندگان نقش ایفا کردند.
نتیجه این عملیات، آزادسازی کامل شهر مهران و سلسلهارتفاعات استراتژیک قلاویزان بود. افزون بر این، بلندیهای متعددی در منطقه از جمله ارتفاعات ۲۶۵، ۲۵۴، ۲۰۰، ۲۴۴، ۲۱۳، ۲۲۵، ۲۳۵ و ۲۷۵ و همچنین دهها موقعیت ارتفاعی دیگر از اشغال نیروهای عراقی خارج شد. چندین روستا و شهرک نظیر منصورآ باد، هرمزآباد، قلعهکهنه، فیروزآباد، بهروزان، امام حسن و فرخآباد نیز در جریان عملیات آزاد شدند. علاوه بر این، پاسگاههای مرزی از جمله فرخآباد، تعاون، محمد قاسم و دراجی نیز به کنترل نیروهای ایرانی درآمدند.
ارتش عراق در این عملیات متحمل خسارات فراوانی شد. حدود ۱۱۰ دستگاه تانک و نفربر، صدها خودروی نظامی، چندین انبار بزرگ مهمات و تعداد زیادی سلاح سبک و نیمهسنگین منهدم شدند. تیپهایی از گارد ریاست جمهوری، یگانهای زرهی و مکانیزه، نیروهای ویژه و چندین تیپ پیاده بهشدت آسیب دیدند یا بهطور کامل منهدم شدند. شمار کشته و زخمیشدگان ارتش عراق بالغ بر ۹ هزار نفر اعلام شد و بیش از ۱۴۰۰ نفر از نیروهای بعثی نیز به اسارت درآمدند.
در پایان عملیات، نیروهای ایرانی موفق شدند ۷۳ دستگاه تانک و نفربر، ۱۰۰ خودروی نظامی، ۹۰ خمپارهانداز، ۲۰ قبضه آتشبار ضدهوایی، ۱۰ دستگاه خودروی مهندسی و هزاران قبضه سلاح سبک و نیمهسنگین را به غنیمت بگیرند. این دستاورد نظامی، ضمن تقویت روحیه نیروهای ایرانی، موجب تضعیف شدید توان رزمی ارتش عراق در منطقه غرب کشور شد.
عملیات کربلای ۱ با وجود تمام سختیها و مقاومت دشمن، یکی از درخشانترین صفحات تاریخ دفاع مقدس بهشمار میرود؛ عملیاتی که با طراحی دقیق، هماهنگی بین یگانها و فداکاری رزمندگان، موفق شد یکی از مهمترین مناطق اشغالی را به آغوش میهن بازگرداند.
منبع:
روزشمار جنگ ایران و عراق، جلد ۴۲، انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
اطلس نبردهای ماندگار، مجتبی جعفری، انتشارات سوره سبز
مهمترین کتابهایی که درباره عملیات کربلای یک و آزادسازی شهر مهران منتشر شدهاند، عبارتند:
جنگ تحمیلی، دفاع در برابر تجاوز (جلد ۴)/ شورای عالی دفاع، ستاد تبلیغات جنگ
جنگ در سال ۶۵ (کارنامه یکساله سپاه) / مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
نقطه رهایی / گلعلی بابایی / دفتر ادبیات و هنر مقاومت
نونی صفر / سیدحسن شکری / دفتر ادبیات و هنر مقاومت
ستاره زهیر / سیداسماعیل علائی / دفتر ادبیات و هنر مقاومت
مخمل یادها / محسن مطلق / دفتر ادبیات و هنر مقاومت
مهران، شهر آینهها / خسرو محسنی / دفتر ادبیات و هنر مقاومت
دیدهبان بازی دراز / یونس نوری / دفتر ادبیات و هنر مقاومت
مرد جنگ / محمود پاکنژاد / دفتر ادبیات و هنر مقاومت
- همپای صاعقه: / حسین بهزاد، گل علی بابایی / سوره مهر (وابسته به حوزه هنری) دفتر ادبیات و هنر مقاومت
- عطش در آبزیادی: کربلای یک - آزادسازی مهران / محمدرضا اشعریمقدم / یاس نبی
- کربلای یک / به کوشش علی اکبری مزدآبادی / انتشارات صیام
- جنگ صدام / کوین وودز / مرز و بوم
- از گود تا معراج / ناصر محمدولی / معاونت تربیت، آموزش و فرهنگ پاسداری سپاه
-نونیصفر / خاطرات کامل سیدحسن شکری از جنگ تحمیلی / سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سپاه محمد رسولالله (ص) تهران بزرگ، نشر بیست و هفت
- قصه ما همین بود (سرگذشتنامه سردار شهید سیدمحمدرضا دستواره) / گلعلی بابایی / مرکز مطالعات پژوهشی ۲۷ بعثت
نظر شما