به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در شیراز، این کتاب به چهار فصل تقسیم می‌شود: فصل اول، نگاهی به مشروطه و مشروطیت در ایران دارد و ابتدا به مفهوم مشروطه و سپس گاه‌شمار وقایع مشروطه پرداخته و بعد از آن زمینه‌ها و علل و عوامل پیروزی و شکست مشروطه را مورد بررسی قرار داده است.
در فصل دوم ضمن معرفی و شناخت روزنامه روح القدس، زندگی و فعالیت روزنامه نگاری شیخ احمد تربتی مورد بررسی قرار گرفته و به بیان نظرات و دیدگاه‌های محققان و پژوهشگران مطبوعاتی برجسته درباره ویژگی‌های این روزنامه پرداخته شده است.
فصل سوم به بررسی کلی تحلیل محتوای مطالب روزنامه و کوشش برای یافتن پاسخی به سوالات مطرح شده، پرداخته و بالاخره در فصل چهارم و انتهایی کتاب نتیجه این بررسی‌ها بطور خلاصه بحث و بررسی شده است.
مولف در مقدمه می‌نویسند: به طور کلی دوره مشروطیت یا دوره مشروطیت اول که از پیروزی مشروطیت آغاز می‌شود و با کودتای محمد علی شاه قاجار به پایان می‌رسد با دیگر دوره‌های عصر قاجار خیلی فرق می‌کرد. پیروزی مشروطیت چهره ایران را برای همیشه دگرگون ساخت. تشکیل مجلس قانون گذاری و برقراری آزادی، بزرگترین نتیجه آن بود. لذا این شرایط برای شکوفایی نشریات آزاد و مستقل خیلی مناسب بود.
پیدایش روزنامه‌های مستقل، مشخصه اصلی این دوران بود. این روزنامه‌ها بسیاری از مفاهیم سیاسی و اجتماعی را به جامعه معرفی کردند و بسیاری از این مفاهیم حتی در اسامی روزنامه ها منعکس می‌شد. این مسئله بیانگر دگرگونی در شرایط آن زمان است زیرا تا پیش از پیروزی انقلاب نمی‌شد به راحتی درباره آن مفاهیم سخنی به میان آورد. روزنامه‌هایی به نام ترقی، بیداری، اتحاد، مساوات، ندای وطن و صوراسرافیل از جمله نشریات متداول آن زمان بودند. این دگرگونی‌ها حداقل دو دلیل داشت. اول تلاش فوق العاده روشنفکران ایرانی در معرفی مفاهیم جدید سیاسی به کشور بود که باعث شد آنها به خوبی فهمیده شوند و توسط اکثریت مردم پذیرفته گردند. دوم اینکه پیروزی انقلاب باعث ایجاد یک محیط دموکراتیک گردید به نحوی که پس از سال ها سکوت تحمیلی، روشنفکران ایرانی برای به زبان آوردن آموخته های سیاسی تازه ی خود به مطبوعات متوسل شدند.
در چنین محیطی روزنامه های روح القدس و صوراسرافیل پا به عرصه فعالیت گذاشتند و با استفاده از فرصت کوتاه انقلاب برای بیان آزاد اندیشه های خود، نظام حکومتی و استبدادی را به چالش کشیدند. اگر در زمان ناصرالدین شاه، ذکر فعالیت های حکومت و تمجید از عوامل وابسته به حکومت مهم ترین بخش کار مطبوعات را تشکیل می داد، با فرا رسیدن عصر مشروطیت این شرایط کاملاً تغییر کرد. طی این دوره زبان نوشتاری مطبوعات دگرگون شد تا بدان گونه که توانستند از دولت انتقاد کنند و مسائل و مشکلات سیاسی و اجتماعی را بازگو نمایند. در این میان، روزنامه انتقادی روح القدس نسبت به سایر مطبوعات، بی پروا و شجاعانه وضعیت نابسامان مملکت را مورد نکوهش و انتقاد قرار می داد. در بخشی از سرمقاله شماره نوزدهم آن به توصیف وضعیتی از جهل و نادانی حاکم بر جامعه‌ای می‌پردازد که در آن مردم، سلطان را به‌عنوان نماینده خدا می‌دانستند و اوامر او را فرامین الهی تلقی می‌کردند. این باور و تصور نادرست منجر به ایجاد تمایلات استبدادی در حاکمیت شده و زمام امور را به دست عده‌ای از بزرگان خائن سپرده بود که به پنهان‌سازی سلطان و فاصله‌گذاری میان او و مردم می‌پرداختند. آنان به کمک علمای سوء، ظلم و ستم را در جامعه گسترش می‌دادند و نفاق و جدایی میان سلطان و رعیت، که نقش مهمی در تامین وحدت و قدرت ملی داشت، ایجاد می‌نمودند. این جنگ قدرت میان دو گروه باعث ضعف بنیان‌های کشور و تسلط بیگانگان بر سرزمین می‌شود و تصویر اسفناک و تلخی از اوضاع جامعه را به نمایش در آمده است.
کتاب حاضر در صدد بررسی و بیان نقش مطبوعات در افزایش آگاهی و فرهنگ مردم است و با تحلیل محتوای نشریة روح القدس، سمت و سوی محتوا و اهداف این نشریه را مورد بررسی قرار داده و به اهمیت آن در نهضت مشروطه پرداخته است. در مجموع می‌توان گفت که روزنامة روح القدس که زاییدة مشروطیت و قربانی استبداد است، در جریان انقلاب مشروطه، با ترویج افکار آزادیخواهانه و انتقاد از نظام استبدادی، نقش مهمی در آگاهی و تنویر افکار عمومی مردم ایران در آن دوره داشته است.
در فصل‌های این کتاب تلاش شده تا بر اساس مندرجات این روزنامه، به شیوه تحلیل محتوا به بررسی جایگاه این روزنامه در نوسازی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران آن زمان پرداخته شود و به سؤالات زیر پاسخ دهد:
الف- نقش روزنامه روح‌القدس در بالا بردن سطح آگاهی مردم و تحریک آنها برای حمایت از انقلاب مشروطه تا چه میزان بوده است؟
ب- نقش روزنامه روح‌القدس در بالا بردن سطح آگاهی مردم و تحریک آنها برای مخالفت با نظام استبدادی تا چه میزان بوده است؟
ج- میزان و نحوه ی انعکاس مطالب انتقادی محتوای سرمقاله¬ها و مقاله¬های روزنامه روح القدس چگونه بوده است؟
د- میزان و نحوه انعکاس ساختار اهداف مطالب در محتوای سرمقاله ها و مقاله های روزنامه روح القدس چگونه بوده است؟
ه- میزان و نحوه ی انعکاس جهت انتقادی مطالب در محتوای روزنامه روح القدس چگونه بوده است؟
بررسی‌های انجام شده نشان دهنده آن است که در دوره انتشار روزنامه روح القدس که از پیروزی انقلاب مشروطیت شروع شده و تا کودتای محمدعلی شاه قاجار به طول انجامیده است. تعداد ۲۸ شماره از این روزنامه منتشر شده است. بنابر یافته های به دست آمده، روح القدس بیشتر به مسائل و موضوعات سیاسی پرداخته است و یکی از مهم ترین علل و عوامل خرابی مملکت را در وجود استبداد دانسته و معتقد بوده است که سه نیروی اصلی استبداد یعنی شاه – وزرا و عوامل وابسته به استبداد نقش مهمی در خرابی و ویرانی مملکت ایران داشته اند.
رامین رسول اف، دکترای علوم ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم کتاب‌های نخستین‌های تاریخ روزنامه نگاری در ایران، ارتباطات کاربردی در روابط عمومی، تاریخ مطبوعات حقوقی در ایران و آشنایی با مفاهیم کاربردی در ارتباطات بین المللی را به رشته تحریر در آورده است.
به گزارش ایبنا؛ کتاب روح القدس انتقادی‌ترین روزنامه دوره مشروطیت در ایران توسط انتشارات جهاددانشگاهی استان فارس در ۲۱۴ صفحه اسفند ۱۴۰۳ به چاپ رسید.
نظر شما