به گزارش خبرنگار سرویس تاریخ خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، فاطمه مهاجری: رونمایی از کتاب «نومحافظه‌کاری عصر پوتین، ریشه‌ها و اندیشه‌ها» نوشته دکتر مهدی سنایی، دانشیار دانشگاه تهران و مشاور سیاسی رئیس‌جمهور، روز دوشنبه اول اردیبهشت (۱۴۰۴) در محل خبرگزاری خبرآنلاین برگزار شد.
این نشست با حضور جمعی از استادان و پژوهشگران برجسته حوزه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل برگزار شد. مهمانان ویژه این برنامه؛ دکتر محمدجواد ظریف (دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران)، دکتر حسین سلیمی (رئیس انجمن علوم سیاسی ایران)، دکتر ابراهیم متقی (رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران) بودند.
مهدی سنایی: خودآگاهی هر کشور در گرو شناخت صحیح از جهان پیرامون است
مهدی سنایی نخستین سخنران این نشست بود، وی عنوان کرد: که امروزه ما در شناخت جهان پیرامون دچار مشکل هستیم. کشورهایی که خود دارای پیشینه تمدنی هستند، غالباً آن‌قدر درگیر بازخوانی تاریخ و مقاطع تأثیرگذار خود هستند که شناخت جهان بیرونی و پیرامون در اولویت قرار نمی‌گیرد. این در حالی است که بسیاری از جامعه‌شناسان معتقدند خودآگاهی هر کشور در گرو شناخت صحیح از جهان پیرامون است؛ به‌ویژه در شرایط پیچیده و پویای امروز. هدف اصلی این کتاب نیز کمک به درک بهتر از محیط پیرامونی ایران و به‌طور خاص، تحولات فکری و سیاسی در روسیه است.
مهدی سنایی، هدف اصلی خود از تألیف کتاب را تبیین چالش شناختی ایران از پیرامون جهانی دانست و گفت: شناخت ایران از روسیه عمدتاً نظامی و سطحی بوده است. اندیشه سیاسی روسیه قرابت‌های فرهنگی و تاریخی با ایران دارد. تألیف این کتاب از علاقه شخصی و احساس خلأ جدی در منابع فارسی درباره جریان‌های فکری روسیه ناشی شده است. ما در ایران با فقدان منابع معتبر درباره نحله‌های فکری روسیه مواجه هستیم. کتاب‌هایی که نوشته می‌شوند اغلب ترجمه‌های غیرمستقیم یا نگاهی سطحی بهتحولات این کشور دارند. در این اثر تلاش کرده‌ام تا ریشه‌های اندیشه نومحافظه‌کاری در روسیه را نه از نگاه غرب، بلکه با توجه به تاریخ خاص روسیه و ویژگی‌های فرهنگی آن کشور تحلیل کنم. روس‌ها خود را قربانی تاریخ می‌دانند؛ از حمله مغول‌ها گرفته تا جنگ جهانی دوم، این حس قربانی بودن در هویت ملی روسیه نهادینه شده است.
او در ادامه اشاره کرد که در دوران مأموریتش در مسکو، متوجه شکاف جدی میان تصویر روس‌ها از خود و تصویر جهانی از روسیه شده است و این شکاف، خود منبعی برای سوء‌تفاهم‌های عمیق است.
ظریف: روابط با روسیه باید راهبردی و عقلانی باشد، نه احساسی
محمدجواد ظریف، دیگر سخنران این نشست با بیان اینکه شناخت ناکافی از روسیه موجب اشتباهات سیاست‌گذاری شده است، گفت: ما در ایران گرفتار سوء‌فهم‌های شناختی هستیم که به تصمیمات اشتباه در سیاست خارجی منجر می‌شود. روسیه نه دشمن همیشگی ماست و نه دوست همیشگی. رابطه ما با روسیه باید راهبردی و مبتنی بر منافع ملی باشد. کتاب دکتر سنایی از جمله منابعی است که شناخت واقع‌بینانه‌ای از روسیه ارائه می‌دهد. نباید انتظار داشته باشیم روسیه به‌خاطر حمایتمان در یک پرونده، در همه مسائل جهانی کنار ما بایستد.
ظریف تأکید کرد: «نکته مهمی که باید درک کنیم این است که جهان بر اساس اتحادهای ثابت اداره نمی‌شود؛ منافع لحظه‌ای کشورها است که تصمیم‌گیری‌هایشان را شکل می‌دهد.»
متقی: روس‌هراسی ما ریشه در تاریخ و رسانه دارد، اما باید واقع‌بین باشیم
دکتر ابراهیم متقی، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دیگر سخنران این نشست با نگاهی تاریخی به موضوع گفت: در ایران و روسیه بیگانه‌هراسی وجود دارد، اما روسیه توانسته این ذهنیت را با پراگماتیسم ترمیم کند؛ چیزی که ما کمتر در سیاست خارجی خود دیده‌ایم. ذهنیت ایرانی‌ها از روسیه از دوران جنگ‌های ایران و روس شکل گرفته و بعدها توسط رسانه‌های غربی مانند بی‌بی‌سی و ایران‌اینترنشنال تقویت شده است. در حالی‌که روسیه با همه انتقاداتی که می‌توان به آن داشت، همچنان یک قدرت مهم منطقه‌ای و جهانی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت یا با ذهنیت دشمن‌محورانه صرف تحلیل کرد. رفتار سیاست خارجی ایران و روسیه شباهت‌های زیادی دارد. هر دو کشور سیاست خارجی محافظه‌کار، امنیت‌محور و گاه واکنشی دارند که ناشی از ژئوپلیتیک و تجربه تاریخی آن‌هاست.
متقی همچنین اشاره کرد: ما از دکتر ظریف دیپلماتی دیدیم که برخلاف قالب‌های سنتی، واقع‌گرا و منعطف عمل می‌کرد. کاش در مذاکرات مهم بین‌المللی به جای تیم‌های چندنفره، به ظرفیت فردی مانند ایشان اعتماد می‌شد.
سلیمی: نگاه خیر و شر به جهان ما را به بی‌راهه می‌برد
حسین سلیمی، رئیس انجمن علوم سیاسی ایران، سخنران بعدی بود. وی با نقد نگاه ایدئولوژیک به روابط بین‌الملل گفت: اندیشه‌ای که جهان را به دوگانه خیر و شر تقسیم می‌کند، سیاست‌گذاری را از واقعیت دور می‌سازد. بخش زیادی از اندیشه روسی حاصل بازتفسیر مدرنیته است، نه تقابل با آن. الکساندر دوگین یک نمونه افراط‌گرایانه از تفکر روسی است که نباید آن را نماینده کل جامعه روسیه دانست.
تفکر روس‌هراسی در برخی نخبگان ایرانی نهادینه شده است
دکتر حسین سلیمی، در بخش دیگری از نشست گفت: در بخشی از نخبگان سیاسی و روشنفکران ما نوعی روس‌هراسی ساختاری دیده می‌شود؛ تصور اینکه روسیه در طول تاریخ همواره ضربه‌زننده بوده، تحلیلی ساده‌انگارانه و غیر علمی است. روس‌ها نیز مانند ما با برداشت‌های افراطی از مدرنیته درگیرند، اما نمی‌توان گفت که تفکر سیاسی آنان صرفاً بر پایه تقابل با غرب است. تفکر دوگینی در روسیه بیشتر افراطی است و در دل جامعه روسیه جایگاه عمیق و پایداری ندارد.
ظریف: ما باید از نگاه کاریکاتوری نسبت به جهان دست برداریم
در ادامه، دکتر ظریف تأکید کرد: ما نباید گرفتار تصویر ذهنی‌ای شویم که کشورها را یا مطلقاً دشمن یا مطلقاً دوست می‌بیند. در روابط بین‌الملل باید براساس منافع رفتار کرد؛ نه بر اساس آنچه خود آرزو داریم. «تو نیکی می‌کن و در دجله انداز که ایزد در بیابانت دهد باز» فقط در رابطه با خدا معنا دارد؛ در روابط بین دولت‌ها، این‌گونه روابط پاسخ نمی‌دهد. ظریف تأکید کرد: نباید زندانی گذشته باشیم. اگر گذشته را بفهمیم و تحلیل کنیم، می‌توانیم به‌درستی برای آینده برنامه‌ریزی کنیم و گامی مؤثر برای نسل آینده برداریم.
پوتین تجلی کامل هویت روسی نیست
در ادامه، حسین سلیمی نقدی به عنوان اصلی کتاب داشت: این خطر وجود دارد که سیاست‌های پوتین به‌عنوان تجلی تام و تمام هویت تاریخی روسیه تلقی شود، در حالی که تناقضاتی جدی بین آن‌ها وجود دارد. هویت‌ها در طول زمان تغییر می‌کنند؛ همان‌طور که در ایران این تحول دیده می‌شود، روسیه نیز ساختاری پویا و پیچیده دارد.
سنایی: ایران و روسیه، اشتراکاتی فراتر از جغرافیا دارند
سنایی در ادامه نشست به پیوندهای تاریخی میان ایران و روسیه پرداخت و گفت: سنایی در ادامه به شباهت‌های هویتی و فرهنگی ایران و روسیه اشاره کرد: از آرکائیم، به عنوان خاستگاه آریایی‌ها، تا نفوذ فلسفه آلمانی در هر دو کشور، نقاط اشتراک زیادی بین ایران و روسیه وجود دارد. موعودگرایی در اسلام شیعی و مسیحیت ارتدوکس، نگاه خاص به توسعه و تاریخ، و تجربه مشابه از تهاجم بیگانه، زمینه‌های نزدیکی فرهنگی میان دو ملت را فراهم کرده است.
او همچنین عنوان کرد: سیاست خارجی باید چندبرداری باشد. تکیه صرف بر یک قدرت خارجی، چه شرق باشد چه غرب، آسیب‌زاست. تنوع روابط و نگاه واقع‌گرایانه، لازمه سیاست خارجی موفق است.
سنایی در پایان در پاسخ به سوال یکی از حضار که سوال کردند بزرگترین دوست ایران کیست، گفت: بزرگترین دوست ایران، مردم ایران‌اند.
نظر شما