سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب «رضای انقلاب» خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمین رضا مطلبی تالیف حجت‌الاسلام سعید فخرزاده به تازگی از سوی انتشارات سوره‌مهر به چاپ رسید. این کتاب به زندگی و شرح حال یکی از دلباختگان فکری امام خمینی (ره)، روحانی فاضل و مردمی، حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ رضا مطلبی می‌پردازد که نقش موثری در انقلاب اسلامی داشته است. او روحانی اهل اصفهان است که قبل از انقلاب در محله‌ای آذری‌نشین، به عنوان امام جماعت مسجد فلاح که بعدها به مسجد جامع ابوذر تغییر نام داد، منصوب و مشغول فعالیت شد. با فعالیت‌های او مسجد ابوذر خیلی زود به پایگاه طرفداران امام و انقلاب تبدیل شد و پس از پیروزی انقلاب نقش مهمی را در انسجام نیروها و حفظ نشاط سیاسی در جنوب‌غرب تهران و حمایت از نظام در عرصه‌های مختلف بر عهده گرفت. درباره این کتاب با حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، چهره‌ای آشنا در تاریخ‌پژوهی و تاریخ شفاهی به گفت‌و گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
در ابتدا اهمیت تاریخ شفاهی را به عنوان یکی از انواع پژوهش‌های تاریخی بیان کنید.
در روش تاریخ‌نگاری شفاهی، رابطه درونی انسان با پدیده رمزگشایی می‌شود موضوعی که می‌تواند در مطالعات علوم انسانی تحول ایجاد کند ضمن آنکه ادبیات و هنر هم از این ویژگی تاریخ شفاهی بهره خواهد برد. یکی دیگر از ویژگی‌های تاریخ شفاهی، دسترسی سریع و راحت پژوهشگران به اطلاعات تاریخی است، مسئله‌ای که در حوزه منابع مکتوب وجود ندارد زیرا اکثر منابع مکتوب در اختیار دولت‌هاست و دسترسی به آنها برای پژوهشگران زمانبر و سخت است. از همه مهم‌تر و جذاب‌تر این است که در روش تاریخ‌نگاری شفاهی امکان حضور همه طبقات جامعه در تولید داده‌های تاریخی فراهم می‌شود به گونه‌ای که بعضی‌ها آن را تاریخ‌نگاری مردمی در مقابل تاریخ‌نگاری رسمی می‌دانند. قالب منبع تاریخ شفاهی که به صورت روایت شفاهی است تاریخ را خواندنی می‌کند و این می‌تواند زمینه توجه بیشتری از مردم به تاریخ شود و این مبارک است زیرا تاریخ به رشد آگاهی عمومی کمک شایانی می‌کند.
شرح و بیان خاطرات در قالب کتاب و اساساً خاطره‌نویسی و روایت خاطرات توسط افراد مطلع تا چه حد در بیان تاریخ شفاهی و روایت درست تاریخ موثر است و تا چه حد می‌توان به روایت تاریخ در قالب خاطره اعتماد کرد؟
خاطرات به انتخاب راوی از داده‌های ذهنی‌اش روایت می‌شود و ما هیچ ابزاری برای تشخیص اینکه آیا به درستی و راستی آنچه در ذهن دارد و آنچه بیان می‌شود، نداریم مضافاً بر اینکه در زمان ثبت اطلاعات در زمان واقعه در ذهن راوی هم خطا و نادرستی اتفاق بیفتد و به دلایل دیگر روایت نادرست باشد، کما اینکه در حال حاضر در فضای مجازی با روایت‌های جعلی فراوانی روبه‌رو هستیم. پژوهشگران برای ممیزی و راستی‌آزمایی خاطرات از روش علمی تاریخ‌نگاری شفاهی استفاده می‌کنند که در این روش در چند مرحله محقق با استفاده از منابع موثق مکتوب و تواتر در روایت به بررسی روایت می‌پردازد و آن را مستند و معتبر می‌کند و البته قابل اتکاء و اعتماد.
اطلاعاتی را درباره کتاب «رضای انقلاب» بگویید، چرا به بیان زندگی و فعالیت حجت‌الاسلام و المسلمین رضا مطلبی پرداخته‌اید؟ وی از چه جنبه‌هایی در روند انقلاب تاثیرگذار بود؟
تاریخ ضمن آنکه اطلاعاتی از گذشته به ما می‌دهد و هویت جمعی ما را شکل می‌دهد، تجربیات گذشته را برای برنامه‌ریزی امروز در اختیار ما قرار می‌دهد، به عبارتی گذشته چراغ راه آینده است از این منظر در بررسی حوادث ارزشمند تاریخ انقلاب به دستاوردهایی می‌رسیم که می‌توان با اتکاء به آنان رفتار امروزمان را تعالی ببخشیم. در این راستا در تاریخ‌نگاری انقلاب به موضوع مسجد و نقش این مکان ارزشمند و امام جماعت در جریان پیروزی و تحکیم انقلاب اسلامی و در ادامه تقویت جمهوری اسلامی کمتر توجه شده است. موضوعی که خلاء توجه به آن را در رفتار امروز جامعه مشاهده می‌کنیم قطعاً افراد قابل توجهی در قامت امام جماعت در طول مدت آغاز نهضت اسلامی مردم ایران تاکنون در سنگر مسجد خدمات قابل توجهی داشته‌اند اما شاید کمتر کسی مثل حاج آقای مطلبی را می‌توانیم پیدا کنیم. او نزدیک به نیم قرن در یک منطقه کم برخوردار حضور مداوم و موثری داشته است و به گونه‌ای مسجد و نام مسجد مطرح است که به عنوان یک هویت شخصیتی (من مسجد ابوذری هستم) در افراد مسجدی آنجا شکل گرفته است. این مسجد با مدیریت درست حاج آقای مطلبی اتفاقات و دستاوردهای مهمی داشته است که می‌تواند به عنوان یک الگو و معیار در اداره مساجد باشد لذا شخصیت حاج آقای مطلبی و عملکرد ایشان در طول این نیم قرن مورد توجه من قرار گرفت.
در روند کار با چه مشکلاتی روبه‌رو بوده‌اید، آیا دسترسی به اسناد مورد نیاز به سهولت انجام گرفت؟
هیچ مشکل مهمی در انجام مصاحبه، گردآوری اسناد و راستی‌آزمایی و تدوین مطالب این طرح وجود نداشت. علت طولانی شدن این کار گرفتاری حقیر بود که فرآیند تدوین را طولانی کرد.
شرحی از کار و پژوهش‌های جدیدی که در دست تحقیق دارید، بیان کنید.
موضوع دیگری که در مسیر چاپ دارم تاریخ شفاهی متروی تهران است که اطلاعات به ثمر رسیدن این طرح عظیم بسیار جالب و خواندنی است. متاسفانه این اطلاعات برای مردم ایران گفته نشده بود، تلاشی که تعدادی از متخصصان حوزه عمرانی متعهد کشور با روحیه جهادی یک کار غیرممکن را عملیاتی کرده‌اند. این کار قبل از تدوین کتاب خاطرات حاج آقا مطلبی شروع شد و عملاً پس از تدوین کتاب مترو به تدوین کتاب رضای انقلاب پرداختم اما فرآیند انجام اصلاحات و اضافات مدنظر مدیریت مترو و تایید محتوای آن باعث شد انتشار کتاب مترو بعد از کتاب خاطرات آقای مطلبی باشد.
نظر شما