به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست «مبانی نظری معرفتی دفاع مقدس»، 9 آذر 1401 با حضور دکتر محسن شاهرضایی، اسماعیل منصوری لاریجانی و دکتر داود ضامنی در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
 
شاهرضایی به عنوان مجری نشست بیان کرد: موضوع نشست امروز مبانی نظری معرفتی دفاع مقدس است. امیدواریم که این مباحث که برای این موضوع اختصاص داده شده مفیده فایده اهالی فن و معرفت قرار بگیرد. بیستمین دوره برگزاری کتاب دفاع مقدس که در جریان است شعاری دارد که مرتبط با معرفت‌شناسی کتب و تولیدات و بحث دفاع مقدس است. این نشست حول این شعار شکل گرفته است.


  وی افزود: در طی این 40 سالی که از انقلاب و جنگ می‌گذرد، آثار فراوانی در حوزه دفاع مقدس به چاپ رسیده است. آمار تقریبی چیزی در حدود 20 هزار عنوان است. این کتاب‌ها در گونه‌های مختلف، خاطره، مستند، داستان، شعر، هنر و پژوهش شکل گرفته است. به زعم همه زحماتی که دوستان و کارشناسان این حوزه کشیده‌اند، اما این آثار از دیدگاه معرفت‌شناسی مورد بررسی قرار نگرفته است. یک اقیانوسی از آثار تولید شده که بسیار ارزشمند است و به تفسیر و قلم کشیده شده‌اند.
 
شاهرضایی عنوان کرد: پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا آثار و مفاهیم دفاع مقدس، از دیدگاه معرفت‌شناسی بررسی شده است؟ زعم ما این است که کار خوبی انجام نگرفته است با اینکه از دو سال پیش این دغدغه ما بوده است. به نظر می‌رسد خیلی از مفاهیم اولیه نیازمند بازنگری عرفانی و فلسفی هستند. ما می‌خواهیم ارزش‌ها را حفظ کنیم و باید به این پرسش پاسخ بگوییم که اصلا نگاه ما به چیستی ارزش چیست؟ به زعم من ارزش نگاه و توجهی به یک فصل یا گفتاری برای نگهداشت است. خود کلمه ارزش، معناری شایستگی و قدمت دارد.
  منصوری لاریجانی دیگر سخنران این نشست با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری، بیان کرد: حضرت آقا می‌گویند هرچه می‌گذرد باید معرفت ما نسبت به دفاع مقدس بیشتر شود. معرفت به آثار و ارزش‌هاست.
 
وی گفت: در مورد ارزش، تعریف زیاد است به ویژه در میان فلاسفه اخلاق و فلاسفه سیاسی و همچنین به‌طور اختصاصی در حوزه الهیات؛ اما من نمی‌خواهم به نظر آن‌ها بپردازم بلکه درون‌دینی به آن نگاه می‌کنم. ارزش فعلی است که خدا او را امر کرده و برای آن مزد و ثواب در نظر گرفته که آثار آن فعل را ضمانت کرده است. ارزش چیزیست که خدا از او راضیست و شما را هم نسبت به آن راضی می‌کند.
 
منصوری لاریجانی اضافه کرد: بنابراین مشاهده می‌کنیم که در دوران دفاع مقدس، عزیزان ما فعل و افعالی را انجام داده‌اند که همگی بار ارزشی داشته است و به نوعی دستور خداوند بوده است. همان جهاد فی سبیل‌الله. برجسته‌ترین صفت مومنان این است که در راه او جهاد کنند. همچنین خداوند آثار این ارزش‌ها را نیز تضمین کرده است.
 
وی با اشاره به اینکه هر فعل ارزشی، فرازمانی و فرامکانی است گفت: فعل ارزشی محصول یک زمان خاص نیست. فعل ارزشی برای هر دوره‌ای پیام‌هایی دارد. بعد اینکه آثار و بقای کسی که ارزش می‌آفریند حفظ می‌شود. همانطور که درباره شهدا، برخی تصور می‌کنند آن‌ها مرده‌اند اما قرآن می‌گوید که آن‌ها زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی می‌خورند. آیا این حیات، غیر از حیات مادی است؟ بله. حیاتی محسوس نیست اما شهدا در هر جایی حضور دارند. بنابراین بین معرفت و ارزش، تعاملی وجود دارد.
 
منصوری لاریجانی بیان کرد: هر چه کارهای ارزشی بیشتری انجام دهیم، معرفت نیز بیشتر می‌شود. خاصیت معرفت این است که تولید دارد، زایش می‌کند. پس معرفت این است که هر چیزی که صورتی دارد، باطنی نیز برایش وجود دارد. معرفت، آن باطن را هویدا می‌سازد. زایش معرفت از معرفت خاصیت معرفت است. اولیا می‌گویند از هرچیز ساده‌ای می‌توان به معرفت رسید. هیچ چیزی در عالم نیست که آینه معرفت نباشد. حکمت جوهر همه اشیاء است. اگر علمای ما در حکمت اتفاق نظر بکنند، تمام نزاع‌های ظاهری از بین می‌روند. تمام علوم، حکمت‌بنیان هستند.
 
وی در پاسخ به سوال شاهرضایی با این مضمون که «چه کاریست که خدا را خیلی راضی می‌کند؟» گفت: چیزی که خدا را راضی می‌کند بنده‌ای است که در حال تحصیل ایمان باشد. مومن یعنی گرویده شده به خداوند. هرچه به خدا نزدیک‌تر شوی خدا تو را بیشتر دوست دارد. هرکسی ایمانش بیشتر شود، خدا به او ایمنی و آرامش می‌دهد. لذا در تعریف امنیت، امنیت در فلسفه اسلامی، امری درون‌دینی است.
 
منصوری لاریجانی گفت: در ارزش هیچ شکستی نیست برخلاف عرصه‌های دیگر که ممکن است با شکست و باخت مواجه شوند. در ارزش، حتی تلخی‌ها نیز معنای شیرینی دارند. معرفت این است که شما رفتگر هستید اما ممکن است از کار خودتان برداشت ارزشی بکنید، حال اینکه یک استاد فلسفه چنین برداشتی از کارهای خودش نداشته باشد. مبداء ارزش‌ها خداوند متعال است. زایش ارزش‌ها از سوی خداوند است. یک مجاهد فی سبیل‌الله همه عرصه‌ها و همه لحظه‌ها را میدان جهاد می‌داند.  
  ضامنی دیگر سخنران این نشست بیان کرد: آنچه بنده از ارزش می‌فهمم این است که ارزش‌ها یک سطح تعریف لمسی و صوری دارند و یک وجه انضمامی دارند، به این معنا که در تاریخ، شرایط و زمینه بروز برخی از ارزش‌ها بایستی به وجود بیاید. ما در دعای جوشن کبیر بیش از هزار اسم را می‌خوانیم. گاهی بروز این اسماء مستلزم این است که شرایطی برای نمود عینی و تحققش به وجود بیاید.
 
وی با اشاره به دفاع مقدس بیان کرد: به نظر می‌رسد شرایط دفاع مقدس و جنگ هشت‌ساله ظرفی بود در تاریخ ما که اقتضا می‌کرد برخی از ارزش‌ها نمود بیرونی پیدا کند. این به آن معنا نیست که در گذشته، مفهوم ایثار را درک نمی‌کردیم؛ جلوه‌ای از ایثار در این هشت سال نمود پیدا کرد که شاید در ادوار گذشته تاریخ، این را ندیدیم یا کمتر دیده‌ایم. بنابراین اگر بخواهیم ربط ارزش‌ها و دفاع مقدس را از این زاویه ببینیم این هشت سال به مثابه ظرف و شرایطی، امکان تحقق برخی از ارزش‌ها را فراهم کرده دقیقا چه بوده و آیا بعد از جنگ این امکان از بین رفته یا همچنان امکان بازتولیدش وجود دارد؟
 
ضامنی بیان کرد: مجموعه ارزش‌هایی که در این هشت سال بروز و ظهور پیدا کرد از حافظه جمعی ما ایرانی‌ها خارج نشده است. جنگ فقط بروز و ظهور در میادین جنگ نبود، جنگ عرصه‌ای داشته که ما بعد از آن آرام آرام عرصه‌های مختلف را درنوردیدیم. وقتی آثار بین سال‌های 1369 تا 1380 را مشاهده می‌کنیم، نقش زنان و افراد پشت جبهه کمتر دیده شده است.
 
وی اضافه کرد: بعد از جنگ، ساحت‌هایی از جنگ آشکار شد که این ساحت‌ها در ظرف ادبیات و تاریخ و هنر ریخته شده و این زایایی جنگ باعث شده است که ما هرچقدر این عرصه را می‌کاویم، بیشتر به گنج‌ها و ارزش‌ها دست پیدا می‌کنیم.  
 
ضامنی ادامه داد: یک نقاطی در زندگی انسان هست که به نظر می‌رسد در آن مقاطع، آن من حقیقی و سرشت واقعی انسان بیشتر خودش را نشان می‌دهد. مثل زمان احتضار که فرد حس می‌کند جانش دارد از بدنش بیرون می‌رود. در این جا احوالاتی برای انسان حادث می‌شود. یکی از وقایع شناختی جنگ پرداختن به وصایای شهدایی است که فرصت کردند احوال خودشان را در این وصیت‌نامه‌ها بنویسند. بعد از گذشت این همه سال، همچنان تازه هستند و با نگاه به آن‌ها می‌توان ابعاد جدیدی از معنا را مشاهده کرد.
 
وی با بیان اینکه اتصاف ارزش‌ها به انسان است بیان کرد: وقتی صحبت از ارزش می‌کنیم در واقع داریم از ارزش‌های انسانی استفاده می‌کنیم. در دوران دفاع مقدس نوعی انسان بروز و ظهور پیدا کرد که گویی این انسان در ادوار گذشته زمینه ظهور و بروزش فراهم نبوده است.
 
ضامنی با بیان اینکه پرسش «جنگ چیست؟» یک پرسش فلسفی است بیان کرد: ما غالبا تلاش کرده‌ایم به پرسش جنگ چیست، پاسخ تاریخی بدهیم، غافل از اینکه این پرسش یک پرسش فلسفی است، نه تاریخی. به نظر می‌رسد اگر ما می‌خواهیم معرفت‌شناسی جنگ را درک کنیم، باید کاری کنیم که جنگ تبدیل به یک مسئله فلسفی بشود نه تاریخی. البته این به آن معنا نیست که مطالعات تاریخی مهم نیست. با این حال، در مطالعات فیلسوفان معاصر کمتر می‌بینیم که جنگ را به عنوان موضوعی فلسفی در دستور کار خود قرار دهند. اگر بخواهیم افق‌های معنایی جدیدی باز کنیم یکی از راهکارها این است که ما جنگ را به مثابه امر معرفتی و فلسفی ببینیم.