به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سردار علی‌محمد نائینی به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی از تحریریه ایبنا بازدید کرد. او در این مراسم گفت‌وگویی هم با خبرنگار این رسانه انجام داد و طی آن درباره فعالیت‌های این مرکز و چشم‌اندازهای آینده آن صحبت کرد.

در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
ایبنا: در هفته کتاب هستیم لطفا بفرمایید مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در سال 1400 و 1401 در حوزه کتاب چه فعالیت‌هایی داشته است؟
سردار علی محمد نائینی (رئیس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس): ضمن عرض تبریک به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی، امیدوارم در آینده شاهد تحولات خوبی در این عرصه باشیم چون وضعیت مطلوبی در حوزه کتاب و کتابخوانی نداریم و باید آسیب‌شناسی در این حوزه اتفاق بیفتد و اینکه امروز جوانان و نوجوانان بیش از هر روز نیاز به آشنایی با مفاخر تاریخی خودشان دارند. اگر مفاخر تاریخی به خوبی منتقل شود قطعا افتخار به گذشته و امید به آینده تقویت می‌شود. متاسفانه ریشه بسیاری از باورها و رفتارهایی که در نوجوانان و جوانان امروز ما شکل می‌گیرد به تعبیر مقام معظم رهبری مربوط به زخم‌هایی است که در داخل وجود دارد و عمده این زخم‌ها ریشه در ضعف‌های ما در حوزه‌های فرهنگی و آموزشی است.
 
اگر ما در این حوزه‌ها بخصوص در جاهایی که متولی تربیت آموزش نسل جوان ما هستند، مسئولان با احساس تعهد با روش‌های خلاقانه و نوآورانه فهم درستی از تغییرات فرهنگی و اجتماعی داشتند و متناسب با نیاز و علایق امروز برنامه‌ریزی می‌کردند و این گذشته تاریخی پرافتخار را منتقل می‌کردند ما امروز وضعیت بسیار بهتری در این حوزه داشتیم و امیدوارم با کار و ابتکار و مجاهدت در این عرصه‌ها شاهد تحول خوبی باشیم و هفته کتاب و کتابخوانی هم فرصتی باشد برای بازاندیشی در این حوزه‌ها و رسیدن به یک ایده‌های نوآورانه در این زمینه.
 

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس همان‌طور که از عنوانش مشخص است یک مرکز اسنادی و تحقیقاتی است گذشته این مرکز مربوط به دوران دفاع مقدس است، در دوران دفاع مقدس ما در عرصه‌های مختلف خلاقیت و نوآوری فراوانی داشتیم. متاسفانه در روایت دفاع‌مقدس، ما عمده‌تر به روایت‌ حماسه‌ها و روایت فرماندهی و هدایت نبردها می‌پردازیم و خلاصه شده به جلوه‌های حماسی و نبردهایی که در دفاع مقدس شکل گرفت که خوب است ولی کافی نیست. در ابعاد مختلف در این حوزه شاهد نوآوری و خلاقیت بودیم. یکی از قله‌های فناوری در دفاع مقدس ثبت و ضبط حماسه بزرگ در درون جنگ است در کنار فرماندهان دفاع مقدس افرادی را به عنوان راوی جنگ داشتیم و همان زمان این نگاه وجود داشت که تمام دقایق دفاع مقدس باید  ضبط و ثبت شود که در آینده روایت جنگ دچار تحریف نشود.
 
دو گروه در آن دوره فعال بودند خبرنگاران و تصویربرداران جنگ و مدیران تبلیغات جنگ و با یک اقدام جهادی که بخشی از رزمندگان دفاع مقدس در عرصه ثبت و ضبط حماسه‌ها فعال بودند مثل گروه‌های مشهور به چهل شاهد و گروه‌های تصویربردار در دوران دفاع مقدس از جمله عکاسان و خبرنگاران و گروه‌های مختلف رسانه‌ها و صدا و سیما؛ اینها همه سعی در ماندگار کردن این حماسه داشتند و آن را به تصویر کشیدند. ما تجربه حضور خبرنگار در همه جنگ‌ها را داشتیم ولی تجربه راوی کنار فرماندهان و ثبت و ضبط جلسات طرح‌ریزی و هدایت عملیات‌ها یک پدیده بی‌بدیل و منحصربه‌فرد در دفاع مقدس ملت ایران است. در هیچ جنگی و هیچ سازمانی مثل سپاه این تجربه وجود ندارد فقط در سپاه انجام شد.
 
کنار تمام فرماندهان لشکرها و تیپ‌ها ما حدود 220 نفر راوی داشتیم که همه آموزش دیده‌اند و دستورالعمل داشتند که جلسات طرح‌ریزی و هدایت عملیات‌ها را ضبط و ثبت می‌کردند و مشاهدات خود را در قالب دفتر راوی می‌نوشتند و نهایتا گزارش عملیات تهیه می‌کردند که حاصل این 40 هزار نوار صوتی (کاست) که به لحاظ زمان ضبط متفاوت بودند از نیم ساعت تا یک ساعت و نیم، هزار و 200 دفتر راوی و 700 مجلد گزارش عملیات و تمام گونه‌های مختلف اسنادی است که امروز با حدود 19 گونه اسنادی یک گنجینه بی‌بدیلی از دوران دفاع مقدس شکل گرفته به نام گنجینه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس که هیچ‌نمونه‌ای در تاریخ هیچ جنگی و در تاریخ ایران کاملا بدیع و بی‌سابقه است.
 
 مانند بسیاری از نوآوری‌هایی که در دوران دفاع مقدس داشتیم از جمله در حوزه علم و فناوری در حوزه‌های مهندسی، لجستیک، صنعت دفاعی و در حوزه‌های پزشکی و جراحی‌های بسیار تخصصی؛  اینها در خط مقدم در دوران دفاع مقدس انجام می‌شده و همه حاکی از این است که در آن دوره عقلانیت حاکم بوده و علم نقش تعیین‌کننده داشت دانش روز به صورت کاربردی بود و دانشمندان و دانشجویان مختلف، رشته‌های تخصصی دانشگاهی، جامعه مهندسی، جامعه پزشکی همه در دوران دفاع مقدس نقش‌آفرین بودند و به این جنبه‌های تخصصی کمتر پرداخته شده هرکدام از این جنبه‌های تخصصی ظرفیت ده‌ها اثر تخصصی برای انتشار دارند و با تاریخ شفاهی فرماندهان در حوزه‌های تخصصی واحدهای تخصصی و اطلس‌هایی که مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و کارنامه‌هایی که در حال انتشار دارد به این جنبه‌ها به خوبی به ریزه‌کاری‌های این حوزه‌های تخصصی پرداخته شده است.
 

در دوران دفاع مقدس هدف اصلی این مرکز ثبت و ضبط وقایع و حوادث بوده و بعد از جنگ مرکز رویکرد پژوهشی پیدا کرد و با استفاده از اسناد منحصر به فرد در اختیار، فلسفه وجودی تولید روایت مستند و معتبر آنچه که مرکز تاکنون منتشر کرده آثارش کامل منحصر به فرد و بی‌مانند است. ازجمله روزشمارهای مرکز، کتاب‌های تجزیه و تحلیل مرکز، کتاب‌های تاریخ شفاهی، کتاب‌های شناسنامه و اطلس و کارنامه نبردهای مرکز، آثار مشابهی در کشور ندارد و همه اینها مبتنی بر گنجینه‌ منحصر به ‌فرد و اسناد دست اولی است که در اختیار خود مرکز بوده‌اند.
امروز وقتی 57 مجلد روزشمار دوران دفاع مقدس و 16 جلد روزشمار بیست‌ماه قبل از جنگ را مطالعه می‌کنید که برای 30 سال بعد از دفاع مقدس این روزشمارها را دو سال اخیر تعریف کردیم؛ و حدود یک سوم سال‌های بعد از جنگ نیز پروژه فعال دارد.

قرار است در هفته پژوهش یک سامانه‌ای رونمایی شود که همه این روزشمارها محتوایش در آنجا منتشر می‌شود و قابلیت جست‌وجوی موضوعی‌ای و زمانی برای همه محققان و پژوهشگران خواهد داشت و همه محتوای این روزشمارها مبتنی بر اسناد دست اول مرکز است. تاکنون اکثر اسناد دوران دفاع مقدس در قالب آثار پژوهشی مرکز در اختیار محققان و پژوهشگران قرار گرفته است و با مراجعه به آثار انتشار یافته مرکز متوجه می‌شویم که بسیاری از اسناد مرکز در قالب آثارش انتشار یافته و در اختیار محققان قرار گرفته است.
 
ما 2هزار و 800 اثر پژوهشی در نظام جامع پژوهشی مرکز تألیف کردیم که اگر انتشار پیدا کند بخش قابل توجهی از اسناد دفاع مقدس در قالب آثار پژوهشی منتشر شده است.
 
بخش قابل توجهی از آثار منتشر شده و بخشی از آثار نیاز به پیاده‌سازی، گویاسازی دارد تا فرآوری لازم روی آثار انجام شود. نواری که در دوران دفاع مقدس ضبط شده نوار یک جلسه طرح‌ریزی عملیات و همزمان هدایت عملیات انجام می‌شود و صدای بی سیم رفت و آمد فرماندهان و ده‌ها مسأله همزمان اتفاق می‌افتد و تصمیم گرفته می‌شود و این‌ها در یک کاست است باید توسط جوان امروزی پیاده و تایپ شود و این نوارها توسط 60 الی 70 نفر پیاده و تایپ و مقابله صوتی می‌شود و بعد از آن توسط آن کسی که در آن جلسه حضور داشته چک و کنترل می‌شود. صداها باید دقیق تشخیص داده شود و این تبدیل به یک سند فرآوری شده قابل استفاده و دارای شناسنامه باشد که این نوار مربوط به چه جلسه‌ای است و این افراد چه کسانی بودند این عملیات چه عملیاتی بوده است به عنوان مثال در عملیات والفجر هشت، 400 نوار هدایت و 4 هزار نوار طرح‌ریزی دارد یک عملیاتی که 50 شبانه‌روز هدایت داشته و نوارهایی بی‌سیمش وجود دارد، 7 الی 8 ماه جلسه طرح‌ریزی چالشی داشته و طرح مانور و سازماندهی و ابتکار عمل و وضعیت دشمن و چالش فرماندهان و ... همه اینها ضبط شده است.

 مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، دیده بان و مرزبانی دفاع مقدس است و اینطوری نیست که کسی بتواند به راحتی دفاع مقدس را تحریف کند منتهی مستلزم زمان است که همه داشته‌هایمان را تبدیل به داشته‌های قابل انتشار کنیم و در اختیار محققان قرار گیرد البته در این 5 سال اخیر کار مرکز سرعت گرفته و توسعه پیدا کرده است قبلا این مرکز متوسط آثاری که منتشر می‌کرد 5 یا 6 اثر در سال بود، امروز هر هفته یک اثر رونمایی می‌شود و مرکز بیش از 250 نفر پرسنل و حدود 300 محقق و پژوهشگر پروژه فعال در مرکز است 850 پروژه فعال در مرکز وجود دارد و به طور متوسط در مرکز 20 تا 30 مورد در هفته تاریخ شفاهی فرماندهان اجرا می‌شود و وقتی همه تاریخ‌شفاهی‌ها کامل اجرا شد و خروجی از این تاریخ‌شفاهی‌ها به عنوان یک اثر تاریخی مستند گرفته شد ما شاهد 450 کتاب تاریخ شفاهی فرماندهان خواهیم بود در حال حاضر کتاب‌های تاریخ شفاهی ما کمتر از 20 الی 25 اثر است. طبیعی است ممیزی و راستی‌آزمایی این روایت‌ها و تطبیق روایت فرماندهان عزیز بعد از 30 سال که ممکن است همراه با فراموشی باشد و تطبیق این روایت‌ها با اسناد و روایت راویان توسط کارشناسان مرکز زمانبر است و زمانی بیشتر از ثبت و ضبط می‌برد. گاهی تاریخ شفاهی یک فرمانده و خروجی گرفتن از گفت‌وگو به صورت یک کتاب قابل انتشار حداقل حدود 5 سال طول می‌کشد تا روایتی که از یک فرمانده است و 4 فرمانده دیگر بخوانند و با تک تک اسناد تطبیق داده شود تا یک روایت معتبری منتشر شود و خوشبختانه مرکز به همین جهت و با همین کارهایش مرکز خوشنام و قابل اعتباری است.
 

ایبنا: در مورد کتاب‌های روزشمار با چه هدف و رویکردی وارد تولید این کتاب‌ها شده‌اید و اینکه آیا قرار است بازنگری در آن اتفاق بیفتد یا خیر؟
سردار نائینی: روزشمارها یک اثر بدیع و منحصر به فرد در مطالعات تاریخی است. روش‌های مختلف برای مطالعات تاریخی وجود دارد و این روزشمارها مبتنی بر دوره‌های زمانی و تالیف شده، محقق همه حوادث را مبتنی بر مطالعه دقیق اسناد دست اول روز به روز مطالعه می‌کند و هر روز چند حادثه مهم که اتفاق افتاده روایت آن حادثه و روایت‌های پیرامون آن حادثه را دقیق ذکر می‌کند که نهایتا هم خبر است هم تحلیل و هم نتیجه‌گیری و همه اینها مستند هستند، امکان دارد در یکی از روزهای جنگ 25 اتفاق افتاده باشد و روایت این 25 روز 70 رفرنس و آدرس برای منابع داشته باشد روز به روز به همین شکل است و هر روزشمار هزار صفحه‌ای به حوادث 30 تا 40 روز جنگ می‌پردازد و روزشمارهای ما از 22 بهمن 1357 شروع و به تمام تحولات در ابعاد مختلف در 20 ماه قبل از جنگ می‌پردازد چون آن دوره را دوره زمینه‌سازی جنگ و دوره ماقبل جنگ می‌دانیم و قدرت‌های جهانی و رژیم بعث عراق محیط ملی عراق و محیط منطقه‌ای و جهانی را بعد از اینکه روش‌های مختلف مقابله با نظام را تجربه کردند و نتیجه نگرفتند این محیط جهانی و منطقه‌ای و ملی عراق را باید آماده می‌کردند برای ورود به جنگ و مجموع این اتفاقات در این روزشمارها وجود دارد و مجموع اتفاقاتی که در داخل ایران اتفاق افتاد از بی‌ثبات‌سازی، از نفوذ از اقدامات تجزیه‌طلبانه گروه‌های مختلف در 8 استان کشور، ترورهای مختل‌کننده و بی‌ثبات‌کننده، کودتا، ماجرای طبس، ماجرای اشغال لانه جاسوسی همه با جزییات و مبتنی بر اسناد دست اول تالیف شده و نکته قابل ذکر این است که چند سال پیش به مسله‌ای رسیدیم یک کار بدیع عالمانه پژوهشی خلاقانه به این خوبی چرا برای تحولات انقلاب اسلامی بعد از جنگ ادامه پیدا نکرده چون جنگ که تمام شدنی نیست شیوه‌های جنگ و ابزارهای جنگ و میدان‌های مجاهدت تغییر کرده یعنی همچنان ما و انقلاب اسلامی در میدان‌های مختلف با دشمن مواجه بودیم با همین منطق روزشمارهای بعد از جنگ را به عنوان روزشمار تحولات انقلاب تعریف کردیم.
 
براین اساس نظام موضوعات احصاء شد که در اولین سال بعد از جنگ (1368) موضوعات آن سال چیست؟ و همین‌طور سال به سال تا 1400 پیش رفتیم و تمام موضوعات هر سال را درآوردیم و نظام موضوعات سال‌های بعد از جنگ احصا شد و در هیات‌های اندیشه‌ورز به یک طرح جامعی رسیدیم و نهایتا پروژه‌های مختلف تعریف شد و در حال حاضر یک سوم روزشمارهای بعد از جنگ با محققان و پژوهشگران قرارداد دارد.
 
[در پاسخ به سوال تغییر رویکرد روزشمارها] در بحث تغییر در روزشمارها؛ به لحاظ روش و متدلوژی نه. روش و متدلوژی تالیف روزشمارها یک روش منحصر به ‌فرد و کارآمد هستند و روش کاملا تجربه‌شده مثبتی است اما طبیعی است که در تجدیدچاپ هر روزشمار ما گنجینه اسنادی‌مان تکمیل می‌شود و الان که بیش از 30 سال از جنگ گذشته با اسناد خارجی در حوزه بین‌الملل و اسناد عراقی و تاریخ شفاهی فرماندهان و اسناد خانگی که فرماندهان دارند و دفاتر یادداشت فرماندهان که بعضی از آنها روزشمار جنگ دارند و این گنجینه تکمیل می‌شود و این منابع جدید که در اختیار ما قرار می‌گیرد به طور طبیعی این روزشمارها با دوره‌های جدید چاپ ممکن است تکمیل‌تر و ارتقا پیدا کند.
 
ما در روزشمار بعد از جنگ یکسری فرازهای خاص داریم مانند حضور مدافعان حرم و رزمندگان بحث عراق و سوریه برای این موضوع کار ویژه‌ای دارید یا خیر؟
عین حوادث دوران دفاع مقدس و روزشمارهای بعد از جنگ متمرکز بر تمام حوادث است. روزشمارهای دوران دفاع مقدس هرچند که عنوانش جنگ ایران و عراق است اما تمام حوادث را در برمی‌گیرد یک جلد از روزشمارهای بعد از جنگ ماجرای مک فارلین است و تحولات خوزستان همه با جزییات ذکر شده و تحولات سال 61 جریان شورش مسلحانه منافقین با جزییات و حوادث روز به روز با جزییات وجود دارد. بنابراین این روزشمارها به یک معنا روزشمار تحولات انقلاب اسلامی است و طبیعی است که تمام تحولات جبهه مقاومت با جزییات و بنای این است که در تمام روزشمارها بیاید و تحولات در حوزه‌های سازندگی، اقداماتی که جریانات انقلابی در حوزه مردم‌یاری داشته‌اند در حوادث مهمی مانند کرونا، سیل و زلزله و حوادثی که در کف خیابان داشتیم فتنه 78، 88، 96، 98، حوادث چند هفته اخیر را با جزییات ثبت و ضبط کردیم و راوی آنها را ثبت کرده و با جزییات ضبط می‌شود و برای روزشمارهایی که در آینده منتشر می‌شود منابع دست اولی که در اختیار بخش‌های مختلف است و کسانی که مدیریت حوادث را در صحنه دارند تدبیر و تمهید شده و تمام اسناد و منابعی که است جمع‌آوری کرده و گنجینه خود را کامل می‌کنیم که محقق و پژوهشگر با استفاده از این منابع روایت معتبر و مستند را در این روزشمارها داشته باشد.
 

ایبنا: در ابتدای جلسه اشاره کردید به نامطلوب بودن وضعیت کتابخوانی. محصولات مرکز شما بعد از فرآوری مخاطب خاص دارد به عنوان مثال کتاب‌های روزشمار قابلیت استفاده ندارد و شما به عنوان مرکز اسناد باید چه کار کنید که از این محصولات ثانویه ایجاد شود و در اختیار مخاطب عام قرار بگیرد. نقش شما چه خواهد بود؟
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس مرکز تولید روایت‌های دست اول است آثار مرکز آثار پایه‌ای است آثاری که مقدمه تولیدات بعدی است و مرکز در حوزه ترویج مأموریتی ندارد مرکز حداکثر باید محتوای لازم را برای ترویج کار رسانه‌ای، هنری، مستندسازی و استفاده از قالب‌های مختلف تولید فراهم کند و تولید آن روایت از حوادث مختلف به عهده مرکز است و مرکز این فلسفه وجودی را برای خود قایل است و ما در معرفی مرکز و انتقال این محتواها و اسناد به جامعه فرهنگی و رسانه‌ای و تولیدکنندگان آثار ضعف‌هایی داشتیم و تلاش کردیم این ضعف‌ها را جبران کنیم 

در حال حاضر فضا باز شده و ارتباط با مرکز گسترش پیدا کرده دو هفته پیش که جناب آقای جبلی؛ رئیس محترم صدا و سیما جمهوری اسلامی و معاونان ایشان بازدید از مرکز داشتند در جلسه‌ای پایانی و جمع‌بندی آن حسی که منتقل کردند این مطلب را مطرح کرد که به اندازه صد سال کار رسانه‌ای در این مرکز محتوا وجود دارد و خوشحالیم از این جهت که این اذعان می‌شود نسبت به کاری که فلسفه اصلی وجودی این مرکز است ما برای تولید آثار هنری و رسانه‌ای و آثار تصویری، سینمایی به هر ترتیبی و هر اثری که بتواند این فرهنگ و معارف را منتقل کند که مورد تاکید مقام معظم رهبری است کاملا آمادگی داریم و حمایت و کمک کنیم.
 
ده‌ها سوژه در تاریخ شفاهی فرماندهان وجود دارد که بنده در چند روز اخیر تاریخ شفاهی یکی از فرماندهان جنگ به نام اسدالله ناصح، مسئولیت تدوین را به عهده گرفتم و هر جلسه‌ای روایت‌های این فرمانده جنگ ظرفیت تولید یک فیلم سینمایی و یک کار مستند را داراست و اکثر فرماندهان که روایتشان را مطرح می‌کنند به همین ترتیب است و محتوای اولیه و این آثار پایه‌ای کاملا تهیه شده و در اختیار مجموعه‌های مختلف است به زبان امروزی و در قالب‌های امروزی این آثار باید تولید شود و امروز تمام آثار علاوه بر نسخه چاپی نسخه الکترونیکی و نسخه صوتی دارد و تلاش کردیم که همه آثار ما نسخه صوتی و کتاب گویا داشته باشد و تلاش کردیم که هر اثری که منتشر می‌شود یک برنامه رونمایی داشته و جلسه نقد برای آن اختصاص دهیم که بهتر از گذشته دیده شود و حوزه ترویج و انتقال این فرهنگ به عهده مجموعه فعالان حوزه فرهنگ و آموزش و رسانه است که باید از این آثار بهره بگیرند و هرجا که نیاز به تولید محتوای جدید و احساس نیاز باشد حتما مرکز کمک خواهد کرد.