حبیب‌الله محمودیان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌ (ایبنا) در ایلام گفت: فرهنگ و تمدن هر کشوری، زیربنا و عصاره‌ تفکر، اندیشه و هویت تمام‌نمای مردم آن کشور قلمداد می‌شود که طی هزاران سال با تلاش و فعالیت هنرمندان و فرهنگ‌سازان شکل گرفته است. آثار و ابنیه‌ باستانی، نماد غیرقابل انکار مجموعه‌ فرهنگ و تمدن است که به‌عنوان میراث با ارزش دوران زندگی انسان در بُعد ملی و جهانی از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردارند.

وی ادامه داد: انتشارات زاگرو، این کتاب را برای معرفی تمدن و فرهنگ این منطقه از ایران زمین در 230 صفحه منتشر کرده است. سرزمین دیوالا واقع در استان ایلام از جمله محدوده‌های غرب زاگرس است که کمتر مورد توجه مورخان و تاریخ‌نویسان بوده است بنابراین در این کتاب تلاش شده تا علاوه بر معرفی سرزمین دیوالا و محدوده جغرافیایی آن شهرهای‌ تاریخی‌ و باستانی منطقه چون شهرالرز (ردین) و برخی شهرهای دیگر چون آریوجان (آریوخان، آزیوجان،اریوحان) و... به‌عنوان مدخل ورود به پژوهش‌های تاریخی و باستان‌شناختی منطقه مورد مطالعه قرار گیرند.
 
وی ادامه داد: با هدف دستیابی به این هدف مهم تلاش شده، جغرافیای زاگرس غربی و منابع حیاتی آن، جغرافیای تاریخی منطقه، راه‌ها و معابر تاریخی مورد استفاده زاگرس نشینان و معرفی مکان‌ها و محوطه‌های شاخص باستانی مرتبط با موضوع، در بخش‌ها و فصول تدوینی کتاب مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. از جهتی وضعیت فضاهای استقراری و سکونتگاه‌ها در این محدوده جغرافیای مور توجه بوده است.
 

مدیرمسئول فصلنامه مطالعات ایلامی‌شناسی افزود: زاگرس غربی حائل بین فلات مرکزی و جلگه  حاصلخیز و پر آب بین‌النهرین­، ازجمله مسیرهای دائمی ارتباط شرق و غرب محسوب می‌‌شود. موقعیت جغرافیایی و مکانی منطقه موجب شده بسیاری از اقوام مهاجر در دوران مختلف زاگرس را به‌عنوان پناهگاه و مکان استقراری خود انتخاب کنند. به همین دلیل، منطقه میانی زاگرس، مسیر ارتباطات شرق و غرب و در نتیجه، مسیر تبادل و تهاجم اقوام و ملت‌ها بوده است. در محدوده کوهستانی غرب زاگرس دو عارضه مهم جغرافیایی (رود سیمره «کرخه و شعبات آن و کبیر­کوه» ملاحظه می­‌شود. از سویی، سلسله جبال حمرین در ناحیه  مرزی ایلام با عراق مهمترین ارتفاعات این بخش از زاگرس را تشکیل می­ دهد. و سرزمین دیوالا در این محدوده واقع شده است.
 
این استاد دانشگاه ادامه داد:در نواحی کوهستانی شمال و شمال شرقی دیوالا، دشت‌های محدود میان کوهی قرار گرفته است. معابر و  راه‌های منطقه‌ای در دنیای گذشته از این دره‌ها و دشت‌های میان کوهی عبور کرده است اما دشت‌های غربی­، جنوبی و جنوب شرقی از­ جمله دشت‌های دهلران، موسیان، مهران و­ هیژدانه عموماً وسیع گرمسیری هستند. غار­های­ کوهستان زاگرس و مطالعات انجام شده در بخش سکونتگاه‌­ها و استقرارگاه ‌های بشر در دوران سنگ اهمیت باستان شناختی این منطقه از هلال سبز را نشان می­‌دهد.
 
 مدیر نشر زاگرو ادامه داد: دیوالا در منطقه رویشی زاگرس غربی واقع شده است. ناحیه شمال و شرق منطقه دارای پوشش گیاهی مشجر و ناحیه جنوب و جنوب غربی دارای پوشش گیاهی مرتعی و ­گیاهان یک ساله است. محدوده غرب زاگرس (دیوالا) در کوهستان هلال سبز، موجب شده تا از آب و هوا و اقلیم مطلوبی برخوردار باشد.
 
وی درباره کلمه «دیوالا» گفت: نام قدیمی شهر ایلام دیوالا بوده است­. دیوالا محدوده جغرافیای نسبتاً وسیعی است و با محدوده یک محله­، روستا، شهرک یا شهر تفاوت دارد از این رو سرزمین دیوالا محدوده جغرافیایی وسیعی شامل­ نواحی شهرستان‌های چوار، ایلام، ملکشاهی­ و مهران را در نواحی غرب ایران و همجوار با استان‌های شرقی عراق در مرز دو کشور در برگرفته است.
 
محمودیان تصریح کرد: دیوالا پل ارتباطی سرزمین میان رودان با فلات مرکزی ایران بوده وبیشتر راه­‌ها وجاده­‌های باستانی از مناطق دیوالا می­‌گذشته است. درگذشته نواحی مرتفع شرق میان رودان در مرز­های میانی با ایران را دیوالا می­‌گفته­‌اند. شهر الرز «ردین» «ایلام­ فعلی» مرکز سرزمین دیوالا در دشت میانکوهی ایلام(حد فاصل کوه‌های مانشت، سیوان، گَچان، شَلَم و لَمَه‌رِه) واقع شده و در دوره تاریخی و قرون اولیه اسلامی شهری آباد بوده است.

 

مؤلف کتاب «اطلس زیارتگاه‌های استان ایلام» درخصوص مسیر زمستانی ساکنان دیوالا (امله) تصریح کرد: مسیر جاده فعلی ایلام با گُلان و مهران از جمله مسیرهای مواصلاتی فلات مرکزی با بخش مرکزی بین‌النهرین بوده است. شرایط جغرافیایی، منابع آب، وجود آثار متعدد و نزدیکی راه به سمت بدره و زرباطیه عراق می‌تواند از دلایل وجود این راه باستانی باشد.
 
وی ادامه داد: فریا استارک در سفرنامه خود نیز به این راه قدیمی اشاره کرده و از شهر بغداد، از طریق شهرهای شرقی عراق به شهر مهران آمده و از مهران به دیگر نواحی محدوده استان ایلام مسافرت کرده است. وی در سفر خود پس از دزفول، لرستان غربی و شمالی را مورد بازدید قرار داده و به راه‌های منطقه اشاره کرده است. در قرون متأخر والیان حاکم بر ایلام و لرستان، همراه مردم کوچ‌نشین در فصل زمستان، از منطقه ییلاقی ایلام به نواحی گرمسیری واقع در مناطق مرزی با کشور عراق (حاشیه رودخانه کُنجانچَم، گُلان، امیرآباد، مهران و بدره عراق) کوچ می‌ کردند. جابه‌جایی فصلی ساکنان ایلام‌(امله) در دوره حکومت والیان رواج داشته است. این مسیر به مناطق بدره و باغ شای (باغ شاهی) که انتهای مسیر کوچ زمستانه بوده ختم می شد.
 
 وی با اشاره به کاوش‌های باستان‌شناسی در سرزمین دیوالا گفت: منطقه «چوار» از توابع استان ایلام یکی از مناطق مهم عصر برنز است و در شمال غربی و غرب ایلام واقع شده است. واندنبرگ به‌عنوان سرپرست هیأت باستان‌شناسی ایران و بلژیک، تعداد زیادی از گورستان‌های این منطقه را مورد حفاری و کاوش قرار داده است.

 

به گزارش ایبنا، حبیب‌الله محمودیان، متولد 1329در شهر ایلام،فارغ‌التحصیل مقطع دکتری رشته باستان‌ شناسی پیش از تاریخ ایران و عضو هیات علمی دانشگاه، از چهره‌های مطرح علمی، ادبی و پژوهشی ایلام است. وی تاکنون بیش از 75 عنوان کتاب تألیف،ترجمه و منتشرکرده است. از طرفی در طول بیش از 50 سال فعالیت‌های آموزشی،پژوهشی، موفق به انجام ده‌ها پروژه و طرح پژوهشی و مطالعاتی و نیز تألیف ده‌ها مقاله در عرصه باستان‌شناسی، تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران زمین و مسائل تعلیم و تربیت شده که در مجلات ملی و بین‌المللی چاپ و منتشر شده است.