به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) پنل دوم همایش ملی بعثت انقلاب اسلامی بارویکرد چرایی انقلاب اسلامی و دلایل سقوط رژیم پهلوی ظهر چهارشنبه (17 بهمن) در ساختمان آرشیو ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد.
 
پنل دوم نشست که باعنوان چرایی انقلاب اسلامی و دلایل سقوط رژیم پهلوی برگزار شد با سخنرانی کامران عاروان، عضو پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی آغاز شد. عنوان مقاله عاروان، تحلیل آماری کتاب‌ها و جزوه‌های ممنوعه دوره پهلوی بود.
 
وی گفت: در دهه 40 و 50 خورشیدی پدیده کتاب‌های ممنوعه یا به تعبیر عوامل حکومت پهلوی مضره رو به گسترش نهاد و منجر به پیدایش ادبیات و فرهنگ سیاسی مخفی و زیرزمینی شد. منظور از کتاب ممنوعه در اینجا صرفا کتاب‌هایی است که با موازین و روال سیاسی حکومت پهلوی در تعارض بود. این کتاب‌ها در سال‌های میانی دهه 50 بیش از پیش تعداد چشمگیری پیدا کرده است.
 
عاروان در بخش دیگری از سخنرانی خود گفت: کتاب‌های ممنوعه و خوانش انقلابی آن‌ها کارکرد مهم و تاثیرگذاری در شکل‌گیری انقلاب اسلامی داشته است که با عواملی همچون فرهنگ سیاسی نوشتاری آن زمان تاثیر کتاب در جامعه به‌خصوص میان مخالفان نظام، میزان و رشد سوادآموزی، حضور قشر تحصیل‌کرده دانشگاهی و دبیرستانی، شیوه خوانش این تالیفات از سوی انقلابیون و نحوه توزیع و نشر آن در ارتباط مستقیم بوده است.
 
وی همچنین گفت: تنوع و تعدد این کتاب‌ها می‌تواند نمایی از گفتمان‌ها و تقسیم‌بندی‌های فکری و ایدئولوژیکی از گروه‌های مخالف و معارض حکومت پهلوی به دست دهد.
 
عاروان بر مبنای تحلیل گفتمان‌های حاکم بر این کتاب‌های ممنوعه گفت: سه گفتمان اسلامی و شیعی، گفتمان چپ و ملی‌گرایی در ساختار گفتمانی این آثار قابل تمایز است و با توجه به تنوع و گردش و محتوای کتاب‌ها و خوانش آن‌ها نقاط اشتراک و افتراق بسیاری در میان آن‌ها وجود دارد. البته برخی مواقع گفتمان‌های تلفیقی و ترکیبی همچون چپ اسلامی در این دوره قابل مشاهده است.
 
پس از عاروان، روح‌الله جلالی دانش‌آموخته حوزه علمیه قم مقاله خود با‌عنوان بررسی عوامل سقوط رژیم پهلوی را ارایه کرد.
 
به گفته جلالی، بررسی دقیق عوامل حیاتی و مهم تغییر یک رژیم پرسابقه شاهنشاهی در ایران و جایگزینی یک حکومت مذهبی در اوج توانمندی مکاتب شرقی و غربی در دنیا از آزمایشگاه‌های مهم تاریخی برای خارج کردن تاریخ‌نگاری و نظریه‌پردازی انقلاب‌ها از حصار انتزاعی کتابخانه‌ها است.
 
وی گفت: برمبنای اسناد و داده‌های تاریخی و کتابخانه‌ای می‌توان گفت فراطبقاتی شدن انقلاب و به‌وجود آمدن شرایطی که موجب ناامیدی و نارضایتی مطلق جامعه از ادامه روند حاکمیتی موجود شد وجود الگوی جایگزین مقبول و فراگیر به واسطه افراد توانایی مانند امام خمینی و همچنین توان ایجاد حرکت پایدار و هدفمند در میان توده‌ها از سوی انقلابیون و ناتوانی حاکمیت و حامیان آن از تغییر و کنترل شرایط سلسله عواملی هستند که در کنار یکدیگر به سقوط حکومت پهلوی انجامیدند.
 
مقاله بعدی‌ که در این پنل ارایه شد شکل‌گیری شبکه اجتماعی روحانیت و تاثیر آن بر انقلاب اسلامی نام داشت. این مقاله را مهدی رفعتی‌پناه، عضو هیأت علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی ارایه کرد.
 
به گفته رفعتی‌پناه، انقلاب اسلامی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ ایران نتیجه تلاش‌ها و مجاهدت‌های افراد بسیاری از طبقات گوناگون جامعه و نیروهای سیاسی و اجتماعی است. اما در این میان روحانیت اساسی‌ترین و مهم‌ترین نقش را در شکل‌گیری و به‌ثمررساندن انقلاب اسلامی بازی کرده است.
 
وی در بخش دیگر از سخنانش گفت: تلاش رژیم پهلوی به‌عنوان دولتی شبه‌مدرن و مستقل برای بسط قدرت خود نه‌تنها منجر به ضعف دولت پهلوی در نتیجه گسترش روزافزون سیستم اداری و کنار زدن مردم از حق مشارکت در شئونات مختلف جامعه شد بلکه با وارد کردن ضربات سنگین به گروه‌های سیاسی مختلف مانند کمونیست‌ها، گروه‌های چریکی، نهضت آزادی و جبهه ملی زمینه را برای بروز و ظهور روحانیت فراهم کرد.
 
رفعتی‌پناه بیان کرد: در بازه زمانی انقلاب روحانیت از طریق شبکه اجتماعی گسترده‌ای که در شهرهای مختلف ایران مانند مشهد، تهران، قم، شیراز، اصفهان، همدان، یزد، کرمانشاه، تبریز و... داشت توانست انسجامی عمومی و ملی میان نیروهای مردمی خواهان تغییر در سراسر کشور ایجاد کند و بتواند نوعی وحدت کلمه در همه آنان ایجاد کند که همین مهم‌ترین عامل پیروزی انقلاب بود.
 
چهارمین ارایه پنل دوم همایش بعثت انقلاب اسلامی به امامعلی شعبانی، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه مازندران و محمد صفایی‌نیا، کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی اختصاص داشت.
 
شعبانی و صفایی‌نیا در مقاله‌ای با‌ عنوان «بررسی و تحلیل قدرت نرم در حکومت پهلوی کامیابی و ناکامی‌ها» به این موضوع پرداختند که مولفه‌های قدرت نرم در حکومت پهلوی دچار نقصان اساسی بوده است.
 
شعبانی گفت: رژیم پهلوی در تلاش بود تا با استفاده از ظرفیت‌های ژئوپلتیکی، تمدنی، اقتصادی و تکیه بر قدرت‌های جهانی بتواند حکومتی مقتدر در سطح منطقه‌ای و جهانی به‌وجود آورد. اما این تلاش‌ها در عمل با توفیق چندانی همراه نبود.
 
وی با اشاره به اینکه مفهوم قدرت نرم یک تئوری به‌ نسبت تازه در روابط بین‌الملل است که به‌وسیله نظریه‌پرداز آمریکایی جوزف نای ارایه شده است، گفت: نظریه قدرت نرم به شکل امروزی در زمان حکومت پهلوی مطرح نبود اما پهلوی‌ها کوشیدند با استفاده از منابع و عناصر قدرت نرم بقای خودشان را تضمین کنند. پرسشی که در این میان مطرح است این است که حکومت پهلوی از چه منابع و عناصر قدرت نرم برخوردار بوده و تا چه اندازه در استفاده از این منابع و عناصر موفق بوده است.
 
وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: حکومت پهلوی با داشتن منابع و عناصر فراوان قدرت نرم از جمله ظرفیت ژئوپلتیکی قابل توجه در منطقه خاورمیانه ظرفیت‌های اقتصادی فراوان و ارتباط مناسب با قدرت‌های جهانی تا حدی که از سوی آنان لقب ژاندارم منطقه را به خود اختصاص داده بود به دلیل عدم استفاده از سرمایه‌های اجتماعی نگاه به غرب و فساد گسترده نتوانست از این منابع استفاده صحیح کند.
 
در بخش پایانی این سخنرانی شعبانی گفت: پهلوی‌ها فروپاشیدند زیرا نتوانسته‌اند عناصری نظیر سیاست و ارزش‌های داخلی، فرهنگ، سیاست خارجی و اقتصاد را در جهت رشد و اعتلای کشور به کار گیرند. غفلت از این منابع موجب رویگردانی مردم از آن‌ها، سست‌شدن پایه‌های حکومت و در نهایت فروپاشی آنها شد.
 
در ادامه این پنل مقالات دیگری نیز ارایه شد. محمود ذکاوت مقاله‌ای به‌نام «لزوم تفکیک اندیشه و هدف جریان‌های مخالف رژیم پهلوی» را ارایه داد و سیدعلی مزینانی مقاله‌ای با نام «گردشگری انقلاب اسلامی با تاکید بر زندگی و اقدامات چهره‌های تاثیرگذار انقلاب در خراسان رضوی را ارایه کرد.
 
گفتنی است که آخرین پنل همایش بعثت انقلاب اسلامی با نام انقلاب اسلامی، شخصیت‌ها و تکاپوهای فکری و فرهنگی عصر روز چهارشنبه (17 بهمن) در ساختمان آرشیو ملی برگزار می‌شود.