در ابتدای این نشست سیدعباس حسینی‌نیک؛ مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی با اشاره به بررسی منابع فقهی و حقوقی گفت: اگر به تکثیرهای غیرقانونی به دید یک جانبه نگاه کنیم با وضعیت کنونی صنعت نشر روبرو می‌شویم، یکی از مهمترین و جدیدترین بخش‌ها و مباحث در حقوق امروز دنیا این است که به پدیده‌های اجتماعی و بزه نگاهی انجام بگیرد تا از انجام جرایم پیشگیری شده و بهترین برخورد با آن انجام شود.
وی ادامه داد: به اصطلاح حقوق‌دانان، ما برای تشفی خاطر بزه‌دیدگان نباید خاطیان را مجازات کنیم بلکه مجازات باید به‌گونه‌ای باشند که برای جامعه مفید باشند و از انجام بزه در آینده جلوگیری کند.
حسینی‌نیک با بیان اینکه در حقوق مدرن امروز برای تخلفات دو دیدگاه وجود دارد، عنوان کرد: دیدگاه اول علمی است که در حوزه حقوق، شاخه علمی جرم‌شناسی را شامل می‌شود و دیدگاه دوم سیاست جنایی حقوقی یک جامعه است که چگونه به آن اتفاق برخورد می‌کند.
وی با اشاره به بحث جرم‌شناسی توضیح داد: در این مبحث پیشگیری از جرم بسیار مهم است، زیرا پیشگیری موجب می‌شود هزینه‌های برخورد با بزه کاهش پیدا کند، همچنین پیشگیری انواع مختلفی دارد که مهمترین و جامع‌ترین آن‌ها پیشگیری اجتماعی است، به‌طوری که جامعه با وضع قوانین و با اعمال قانون مانع از وقوع جرائم می‌شود.
حسینی‌نیک تاکید کرد: در این میان قوانین محکم، صریح و بدون حاشیه و تعبیرهای مختلف و عکس‌العمل قاطع دستگاه قضا نیز از جمله عوامل بازدارنده در این میان خواهند بود، در کنار آن قانونگذار باید قوانینی وضع کند که بازدارنده باشند، همچنین دستگاه قضا به شکل بازدارنده برخورد کند و با خاطیان قاطع برخورد داشته باشد، همچنین در رسانه‌ها و مطبوعات در این زمینه فرهنگسازی شود.
حسینی‌نیک با اشاره به بحث پیشگیری وضعی به عنوان یکی دیگر از این موارد، گفت: عموما زمانی که کتاب در بازار نایاب باشد، برخی افراد به فکر تولید آن اثر می‌روند، همچنین ناشران باید تلاش کنند قیمت کتابها خارج از عرف نباشد، از سوی دیگر راهکاری اندیشیده شود تا تخفیف کتاب ناشران به کتابفروشان معقول و مناسب باشد تا برخی افراد فکر نکنند که با تکثیرغیرقانونی سود بیشتری می‌برند.
وی همچنین با بیان اینکه زمینه وقوع جرم باید بررسی شود، یادآور شد: به عنوان مثال باید به زمینه اطلاعرسانی فرهنگی توجه کنیم، زیرا در بسیاری از موارد مخاطبان از حقوق نشر اطلاع ندارند و نمی‌دانند که یک کتاب چه مراحلی را طی می‌کند تا تولید شود و اگر حقوق ناشر و نویسنده نقض شود، چه کسانی خسارت می‌بینند و این افراد باید در این زمینه آگاه شوند.
حسینی‌نیک یادآور شد: گاهی در فضای مجازی کانال‌هایی وجود دارد که افراد کتاب‌هایی که حق چاپ آن‌ها محفوظ است را برای به انگیزه اشاعه فرهنگ کتابخوانی در قالبهای مختلف قرار می‌دهند که همین موضوع زمینه‌های فرهنگی وقوع جرم را در جامعه افزایش می‌دهد.
به گفته وی، زمینه‌های اقتصادی نیز در این حوزه اهمیت دارند، زیرا گاهی گرانی کتاب موجب می‌شود که آن‌ها به سمت کتاب‌های تکثیر شده که قیمت پایین‌تری دارند، بروند، البته وقتی در میان ناشران صحبت می‌کنیم آن‌ها می‌گویند که کتاب گران نیست اما هزینه یک کتاب دانشگاهی برای طبقه دانشجو به نسبت هزینه‌های جاری زندگی‌اش سهم بالایی دارد.
حسینی‌نیک با اشاره به فعالیت سودجویان حوزه نشر، توضیح داد: در حوزه تکثیر غیرقانونی کتاب‌های دانشگاهی ما شاهد سودجویانی هستیم که کتاب‌های ناشران را بدون اجازه آن‌ها تکثیر می‌کنند و از آنجایی که هزینه‌های تولید یک کتاب را نمی‌دهند، تخفیف‌های بالایی برای کتابها در نظر می‌گیرند و کتاب‌هایشان در بسیاری از مراکز علمی یا توسط دستفروش‌ها فروخته می‌شود.
مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی درباره زمینه‌های صنفی موثر در بروز این موضوع نیز گفت: در بسیاری از موارد نایاب بودن کتاب، تخفیف پایین، شرایط سخت تالیف، مخدوش کردن قیمت پشت جلد کتاب و پایین بودن کیفیت کتابها از جمله عوامل صنفی در حوزه نشر است که زمینه را برای تکثیر غیرقانونی آثار فراهم می‌کند.
وی با بیان اینکه در حوزه جرم‌شناسی تکثیر غیرقانونی کتابها به جنبه‌های مختلف آن نگاه کرد، افزود: سیاست جنایی یکی از این عوامل است که به سه بخش سیاسی تقنینی، سیاست قضایی و سیاست اداری تقسیم می‌شود، در بخش سیاست تقنینی دولت باید قوانین محکم، صریح و جامعی در نظر گیرد، قوانینی که بتوان از آن‌ها استفاده کرد، زیرا آفت قانون‌گذاری شرط است.
حسینی‌نیک ادامه داد: یکی دیگر از قوانین حوزه نشر این است که مختصر هستند، یعنی برای نشر، پخش و عرضه کتاب یک اصطلاح به کار برده می‌شود، در حالی که ماهیت و کاربرد هر یک از آن‌ها متفاوت است و به‌نظرم باید زمینه‌ای ایجاد شود تا این قوانین اصلاح شوند.
مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی از سیاست قضایی به عنوان یکی دیگر از عوامل مهم در این حوزه نام برد و یادآور شد: سال‌ها گفته می‌شود که قوانین ما ناکارآمد هستند، اما اینگونه نیست، فوانین ما عوض شده است و طی چند ماه گذشته به استناد به آن ها کتاب‌های زیادی کشف و ضبط شده‌اند، معتقدم در این زمینه باید با مقامات قضایی و نیروی انتظامی در این زمینه مذاکره شود تا قانون به شکل درست اجرایی شود، زیرا قوانین کنونی توانایی اجرا دارند و قوانین جدید موجب کارایی بیشتر آن‌ها می‌شود.
حسینی‌نیک با اشاره به سیاست اداری و صنفی در برخورد با متخلفان نیز، توضیح داد: سیاست اداری و صنفی اهمیت ویژه‌ای در این موضوع دارد، مجوزهای نشر بسیار زیادی در طول این سال‌ها صادر شده است که در صدور آن‌ها عموما به مبانی اعتقادی و مسائل سیاسی و اجتماعی توجه می‌شود، در صورتی که باید عوامل حرفه‌ای نیز در این مجوزها معیار باشد.
وی در بخش پایانی صحبت‌های خود به موضوع لزوم برخورد با تخلفات در حوزه نشر اشاره کرد و گفت: اگر مولف یا ناشری که کتاب و اثر او توسط افراد سودجو تکثیر می‌شود، نسبت به حقوق خود بی‌توجه باشند و کارهای خود را پیگیری نکند، کم‌کم افراد دیگر به خود اجازه می‌دهند که به این حوزه وارد شوند، اما اگر پیگیری‌های حقوقی در این زمینه توسط صنف و تشکل‌های صنفی دنبال شود، بخش زیادی از این جرائم کاهش پیدا می کند.
چند برنامه‌های پیشنهادی
همچنین مرتضی زینعلی؛ رئیس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی در سخنانی با ارائه تعریفی از تکثیر غیرقانونی کتاب‌های دانشگاهی، گفت: تکثیرغیرقانونی به رو‌ش‌های مختلف از جمله کپی جزئی و کلی و همچنین انتشار فایل pdf کتاب در سایت‌ها و شبکه‌های مجازی گفته می‌شود که دلایل مختلفی برای این موضوع وجود دارد.
وی با اشاره به علل بروز مشکل در این زمینه، افزود: مهمترین علل بر طبق برخی تحقیقات صورت گرفته شامل قیمت پایین‌تر کتابها در تکثیر غیرقانونی ناشی از حذف هزینه‌های آماده‌سازی پیش از انتشار توسط تکثیرکنندگان و عدم پرداخت حقوق پدیدآورندگان، دسترسی سریع‌تر به کتاب‌های تکثیرشده غیرقانونی، هزینه‌های بالای پست، اتمام چاپ کتابها در یک بازه زمانی و ناآگاهی یا کم آگاهی مصرف‌کنندگان از قوانین حق مؤلف و مجازات مربوطه است.
زینعلی همچنین درباره عوامل بروز تکثیرغیرقانونی کتابها نیز گفت: در ابتدا اتاق‌های تکثیر غیرقانونی در دانشگاه‌ها، پس از آن دفاتر تکثیر و مراکز چاپ دیجیتال، دانشجویانی که با هدف کاهش هزینه خرید کتاب به تقسیم فایل یا کتاب با یکدیگر می‌پردازند، استادانی که به‌عنوان مشوق دانشجویان یا تسلیم در برابر تقاضاهای دانشجویان به بهانه کاهش هزینه‌های تأمین کتاب این کار را انجام می‌دهند و در پایان گروهی از کتابفروشان، ناشران و افراد سودجوی ناشناس در فضای مجازی که به دنبال انجام این کار هستند.
وی در بخش دیگر صحبت‌های خود به برخی برنامه‌های پیشنهادی انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی در این زمینه اشاره کرد و با اشاره به برنامه‌های ایجابی در این حوزه، توضیح داد: انجام تحقیقات دانشگاهی مستقل درباره شناسایی علل، عوامل، آسیب‌ها و راهکارهای پیشگیری از وقوع مساله توسط کارگروه حقوقی و کارگروه آموزش و پژوهش انجمن برای بهره‌برداری اعضای انجمن و حمایت از تحقیقات و پایان‌نامه‌های دانشجویی مرتبط با علل، عوامل، آسیب‌ها و راهکاری پیشگیری از وقوع مساله توسط انجمن ناشران دانشگاهی و ابلاع کتبی این موضوعات به دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها و مراکز علمی جهت درج در تابلوهای اعلانات دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاههای مورد هدف از جمله این موضوعات است.
زینعلی با اشاره به درخواست انجمن برای نشست با مسئولان وزارتخانه‌های علوم و وزارت بهداشت و ریاست دانشگاه ازاد به صورت گروهی، مستقیما و یا از طریق معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، نیز گفت: تشریح حقوق مولف و توجیه درباره آسیب‌های ناشی از عدم رعایت آن در دانشگاه، امضای تفاهم‌نامه و درخواست کتبی برای ابلاغ درستی به واحدها تابع و اتاق‌های تکثیر داخل دانشگاه‌ها برای عدم تکثیر کتابها و جزوات دانشگاهی از جمله برنامه‌های پیشنهادی است.
به گفته وی، درخواست کتبی از وزارتخانه‌ها برای گنجاندن حقوق تالیف و نشر در سرفصل دروس روش تحقیق مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا، ارسال نامه‌های آگاهی‌بخش مکتوب برای دانشگاههای سراسر کشور و سایر عوامل به انضمام قوانین مربوط به حقوق نشر و درخواست نظارت بر عوامل وقوع مسئله (موسسات تکثیر و کپی، سایت‌ها و فضای مجازی، چاپخانه‌ها و لیتوگرافی‌ها) توسط نهادهای صادرکننده مجوز این عوامل (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اتحادیه عکاسان و اتحادیه چاپخانه‌داران) نیز از جمله اقداماتی است که در این زمینه اهمیت دارند.
زینعلی اتخاذ تدابیر حمایتی برای تولید کلیپ‌های آگاهی‌بخش توسط شرکت‌های فناوری مانند دیرین دیرین، سوری‌لند و ... برای ساخت کلیپ‌های مرتبط با عواقب ناشی از تکثیر غیرقانونی را به عنوان یکی از این راهکارها نام برد و گفت: مذاکره با وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و ارتباطات و فناوری اطلاعات برای کاهش یا حذف تعرفه‌های پست کتاب و ایجاد تسهیلات لازم توسط انجمن ناشران دانشگاهی جهت دسترسی آسان دانشجویان به کتاب‌های دانشگاهی از طریق برگزاری نمایشگاه‌های فیزیکی یا مجازی از جمله اقداماتی است که در این حوزه اهمیت دارد.
رئیس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی، اطلاعرسانی به ناشران، کتابفروشان و دانشگاههای سراسر کشور مبنی بر مراقبت و گزارش مسئله و اطلاعرسانی درباره عواقب همکاری با متخلفان را یکی دیگر از این راهکارها دانست و گفت: همکاری با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای برگزاری دوره‌های آموزشی نشر حرفه‌ای و حقوق نشر برای متقاضیان پروانه نشر جدید، انتشار وسیع استفتاء از مراجع تقلید و اعلام نظرات شخصیت‌های علمی و فرهنگی و گروه‌های مرجع اجتماعی در ارتباط با عواقب ناشی از تکثیر غیرقانونی کتابها و استفاده از ظرفیت رسانه‌ای به ویژه صدا و سیما به‌منظور اطلاعرسانی عواقب ملی ناشی از تکثر غیرقانون کتابها را نیز باید به این اقدامات و پیشنهادات اضافه کرد.
زینعلی با بیان اینکه تلاش برای ایجاد مدیریت سیستمی و بهره‌گیری از ظرفیت تمام تشکل‌های نشر را نیز باید به اقدامات ضروری برای مقابله با تکثیرغیرقانونی کتابها افزود، گفت: تعامل و مذاکره با نهادهای قضایی و تقنینی در جهت صیانت از حقوق نشر، تبیین مخاطرات نقض حقوق نشر و تأثیر منفی آن بر توسعه علمی کشور، کمک به اصلاح و تقویت سیستم توزیع کتاب دانشگاهی و ایجاد بانک اطلاعات و سازمان‌دهی کتاب‌فروشی‌های دانشگاهی در کشور و بهره‌گیری از مدل‌های کسب و کار نوین را نیز باید در گروه اقدامات پیش روی این حوزه قرار داد.
زینعلی با اشاره به برنامه‌های سلبی در این حوزه نیز گفت: ارائه خدمات و مشاوره حقوقی به اعضای انجمن برای اقدامات قانونی مرتبط با حقوق نشر، هماهنگی و استفاده از ظرفیت‌های کارگروه صیانت اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و سایر تشکل‌های نشر توسط مشاوره حقوق و کارگروه حقوقی و اقدام برای مسدودسازی قانونی سایت‌ها، گروه‌ها، گروه‌ها و کانال‌های مجازی مختلف یا گزارش گروهی تخلفات توسط کارگروه حقوقی نیز از جمله کارهایی است که باید در این زمینه انجام شود.
وی تاکید کرد: البته دفتر انجمن مسئولیت جمع‌آوری اطلاعات مستندات متخلفین را خواهد داشت و با همکاری وکیل انجمن اقدام به تذکر جدی و سپس سایر اقدامات قانونی دیگر صورت دهد، همچنین ارسال هشدارهای قانونی به ناقضان حقوق نشر به‌خصوص در فضای مجازی را نیز باید در این کارها قرار داد.
جلوگیری از تکثیر غیرقانونی در دانشگاه‌ها
در بخش پایانی این نشست نیز مسعود پایدار؛ عضو هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی نیز در سخنانی، عنوان کرد: ایران در سند چشم‌انداز 20 ساله خود قرار است در افق 1404 در تولید علم در خاورمیانه رتبه اول را دشاته باشد، اما در این میان تولیدکنندگان و مروجان علم و نشردهندگان علوم در قالب ناشران ارتباطی با همدیگر ندارند.
وی افزود: ما امروز شاهد هستیم که به راحتی در واحد تکثیر دانشگاه‌ها که زیر نظر رئیس و معاونت مالی هر دانشگاهی است، این واحدها فعال هستند و کتاب ناشران دانشگاهی را به راحتی ترجمه می‌کنند، در حالی که این کار خلاف قانون است اما به سبب درآمدزا بودن جلوی آن گرفته نمی‌شود.
پایدار با اشاره به انتشار خبری مبنی بر فعالیت 900 دستفروش کتاب در تهران، گفت: اغلب این دستفروشان در ساختمان‌های نوساز یا ساختمان دانشگاه‌ها می‌روند و نمایشگاه کتاب با 50 درصد تخفیف برگزار می‌کنند، نمایشگاهی از کتاب‌هایی که اغلب آن‌ها کپی‌شده هستند، ترجمه فارسی به فارسی دارند یا کتاب‌هایی که دیگر در بازار تولید نمی‌شوند.
وی تاکید کرد: در این زمینه معتقدم روسای دانشگاه‌ها باید حمایت جدی از این موضوع داشته باشند و در تعامل و رایزنی صنف با دانشگاه‌ها، تبعات فرهنگی این موضوع در قالبهای مختلف بیان شود تا دیگر شاهد تکثیر کتاب‌های دانشگاهی نباشیم.
نظر شما