محمدرضا خاکی در گفت­‌وگو با خبرگزاری­ کتاب ایران(ایبنا) اظهار کرد:‌ نمایشنامه «پیرزن کرچ» اثر تادئوش روژه­‌ویچ نویسنده و شاعر معاصر لهستانی است. پیش از ترجمه «پیرزن کرچ» آثار دیگری از روژه‌­ویچ ترجمه کرده بودم که توسط نشر بیدگل منتشر شده بود؛ مانند: «شهادت یا یک­‌کم آسایشی که داریم/ فهرست» که از آثار مهم این نویسنده به‌شمار می­‌آید و شهرت جهانی دارد.

وی درباره سبک و روش نگارش روژه­‌ویچ گفت:‌ این اثر تلفیقی از سوررئالیسم، رئالیسم و نوعی نمایش افسون است که می­‌شود این را در کنار آثارش تجزیه و تحلیل کرد. به طور کلی روژه‌­ویچ یک نویسنده اجتماعی است و در تئاتر خود به مسائل جامعه دقیق نگاه می­‌کند. جنگ دوم جهانی، آشویتس و تأثیرات غم‌باری که ایجاد کرد تأثیر عمیقی روی این نویسنده لهستانی گذاشته و این تأثیرات در آثار او منعکس شده است.

او همچنین بیان کرد: روژه‌­ویچ به‌طور خاص در نمایشنامه «پیرزن کرچ» مسئله‌­ای مطرح می­‌کند که از دو جنبه مهم است: از طرفی جنگ و عوارض آن و از طرفی دیگر مسئله محیط زیست که امروزه به یک مسئله مهم جهانی تبدیل شده است و اینکه انسان به دست خودش محیط زیست را از بین می­‌برد و این یک تهدید بزرگ برای جهان و بشریت است. روژه­‌ویچ در این نمایشنامه تلاش می‌کند هشدار بدهد و نظرات را نسبت به این موضوع جلب کند.

خاکی درباره وضعیت تألیف و ترجمه نمایشنامه در ایران گفت:‌ عده زیادی از سنین مختلف مشغول ترجمه هستند، نمایش­نامه­‌های متعددی از فرهنگ­‌ها و زبان‌­های مختلف به فارسی ترجمه می‌­شود؛ این موضوع به خودی خود خوب است ولی از آن­جا که امکان گفت‌­وگو بین مترجمان وجود ندارد و هرکس در گوشه خود دست به انتخاب می­‌زند و اثری را ترجمه می‌­کند می‌­تواند یک مسئله باشد. چون کارگردان و مدرس دانشگاه هستم و آثاری هم ترجمه می­‌کنم در عین حال آثاری که منتشر می‌­شود می‌­خوانم توجه به این نکته ضروری است:‌ لزوماٌ همه آثار از کیفیت یکسان برخوردار نیستند. آثاری با کیفیت خوب، متوسط و گاهی نیز ضعیف ترجمه می‌­شود.



وی در ادامه اضافه کرد: نکته مهم دیگر این است که همه کسانی که کاری را ترجمه می­‌کنند تلاش می‌­کنند بخشی از فرهنگ مدرن تئاتر را از زبان‌­های مختلف به فارسی ترجمه کنند و این به فضای فکری و اندیشه‌ه­ای تئاتر کشور ما کمک خواهد کرد. نمایش­نامه همیشه یک تئاتر بالقوه است. یعنی نمایش­نامه را می‌­توان در مرحله اول در حوزه ادبیات بررسی کرد ولی درواقع همه نمایش‌­ها یک امر بالقوه­‌ هستند که زمانی که بتوانند اجرا شوند و روی صحنه بیایند حیات و زندگی واقعی پیدا می‌­کنند. درحال حاضر وضعیتی در اجرای نمایش‌­ها وجود دارد و در اکثر موارد با عنوان نمایش­نامه­‌های اروپایی و آمریکایی و خارجی روبه‌­رو می‌­شویم که روی صحنه اجرا می‌­شوند ولی خیلی راحت نام مترجم را حذف می­‌کنند و زحمتی که کشیده نادیده می‌­گیرند. از طرف دیگر یک نمایش که در اجرا دو ساعت است را به یک اجرای یک ساعت یا سه ربع ساعت تبدیل می­‌کنند، کارگردان و گروه اجرایی به میل خود و هر قسمتی را که بخواهند از این اجرا کم می­‌کنند و این را در مقابل تماشاگر می­‌گذارند. این یک مشکل بزرگ است و از نظر فرهنگی کار درستی نیست چون اثر نمایشی یک اثر مستقل است و ما نباید آن را به هر شکلی که می‌خواهیم تکیه پاره کنیم. این کار در ایران رواج پیدا کرده است.

خاکی در ادامه اظهار کرد: جریان دیگری به‌وجود آمده است که به جای اینکه فرد خودش تلاش کند و نمایشنامه بنویسد از یک نمایشنامه ترجمه شده رونویسی می‌­کند و به شکلی که خودش می­‌خواهد درمی‌­آورد. این کار نیز کار شایسته­‌ای نیست و یک نوع جعل کردن از بدل یک اصل می­‌شود. این روشی که رایج شده و در حال حاضر در اجرای برخی از تئاترها می‌­بینیم چندان مناسب نیست. تماشاگر و علاقه­‌مند به تئاتر و دانشجوی تئاتر خواهان این هستند که یک اثر به­‌شکل کامل و با ویژگی‌­های خاص خود اجرا شود. 

این کارگردان همچنین درباره تألیف و ترجمه در حوزه نمایشنامه‌­نویسی گفت: تألیف و ترجمه نمایش­نامه دو مقوله متفاوت است. تئاتر مانند بسیاری از پدیده­‌های مدرنیته بعد از انقلاب مشروطیت وارد ایران شد و ما با این پدیده­‌ها آشنا شدیم. ما دارای تجربه و پیشینه درازمدتی که تئاتر اروپا دارد نیستیم بنابراین باید درهردو زمینه فعالیت کنیم. یعنی نویسندگان باید تلاش کنند نمایش بنویسند، نمایش‌­­­هایی که منعکس کننده فضای اجتماعی، فرهنگی، روحیه، نیاز­ها و مسائل خود ما در جامعه هست باشد. از سوی دیگر اجراکردن نمایش‌­های فرنگی از لحاظ فنی، تکنیکی، غنا و ارزشی که خیلی از این‌­ها به عنوان آثار شاخصی که در همه‌­جای دنیا ترجمه و اجرا می‌شوند هم بخشی از کار نویسندگان و مترجمان است که باید به آن توجه کرد و هر دو را باید در کنار هم داشته باشیم.

وی در ادامه افزود: نمی‌­توانیم یک نمایشنامه قوی و بالنده­‌ داشته باشیم بدون اینکه آثار برجسته دنیا را مطالعه کنیم. این یک نیاز دوطرفه و یک ضرورت به شمار می­‌آید. مخصوصاً درحال حاضر که تعداد زیادی دانشکده داریم و تعداد زیادی دانشجو در این دانشکده‌­ها در رشته‌­های مختلف تئاتری مشغول به تحصیل هستند، بنابراین ترجمه همچنان نقش عمده‌­ای را دارد و به مدد آن است که با تکنیک‌­ها و روش­‌های جدید هم در نمایشنامه‌نویسی و هم در اجرا آشنا می­‌شویم.

خاکی درباره استقبال از نمایشنامه­‌های تألیفی یا ترجمه اظهار کرد:‌ برای بازیگر و کارگردان تفاوت چندانی ندارد که نمایشنامه فرنگی باشد یا تألیفی. مهم این است که یک نمایشنامه خوب در اختیار باشد. اگر یک ترجمه است باید یک متن ترجمه شده خوب باشد و اگر یک نمایشنامه تألیفی توسط نویسنده ایرانی است باید خوب نوشته شده باشد. متن نمایشنامه باید با دقت نوشته شده و از کیفیت‌­های لازم برای اجرا برخوردار باشد. هر دوی این­‌ها امکان ایجاد می­‌کند برای گروه اجرایی، بازیگر، کارگردان، طراح صحنه و طراح لباس و غیره که بتواند کار خودش را عرضه کند. اجرای نمایش یک کار زمان­‌بر و نیازمند وقت و تمرین زیادی است، بنابراین خود نوع نمایشنامه و میزان وقتی که برایش صرف می­‌شود و توجهی که توسط  کارگردان و بازیگران و همه گروه‌­های اجرایی به کار برده می‌­شود نقش بسیار مهمی در ارائه و اجرای با کیفیت و خوب یک نمایشنامه دارد.

او درباره استقبال تماشاگران گفت:‌ نه تنها برای بازیگر که برای مخاطب نیز تفاوتی نمی­‌کند که نمایشنامه تألیفی باشد یا ترجمه شده، کافی است با کیفیت خوب ارائه شود، زیرا بعد از چند دقیقه می‌­تواند وارد متن داستان نمایشی شود و آن را دنبال کند. مسئله در هر دو سمت: چه در نمایش ایرانی چه در نمایش خارجی میزان کیفیت و دقتی که در خود آن اثر موجود است مهم است. تماشاگران علاقه­‌مند و خوب درتئاتر داریم. توجه به مخاطب یک امر مهم است، این تأتری‌ها هستند که مخاطب خود را می‌­سازند، اگر تئأتر خوب و با کیفیت ارائه دهند مخاطب به این نوع تأتر و به این کیفیت عادت می‌­کند. اگر این سطح را نازل کنید به عنوان اجراکننده، تماشاگر با این نوع اجرا عادت می­‌کند. نه‌­تنها در کشور ما در هر کشور دنیا تماشاگر به‌طور خاص یک مسئله مهم است که جزو اولویت‌­های مهم در تأتر به‌شمار می‌­آید.

او در ادامه گفت‌­وگو بیان کرد: نمایشنامه­‌نویسی امروز ایران از یک سو به لحاظ کمیت و از سویی دیگر به لحاظ بعضی از جنبه‌­های کیفی نسبت به سال­‌های دهه 40 و 50 که سال‌­های رونق نمایشنامه­‌نویسی در ایران شناخته می‌­شود بسیار متفاوت است. بعضی از دوستان با تیراژ بالا در شکل­‌ها و سلیقه­‌ها و روش­‌های مختلف نمایشنامه نوشته‌­اند و کسانی هستند که با تیراژ پایین نوشته‌اند و به کمیت توجهی نکرده­‌اند. نمایش­نامه‌­نویسی امروز ایران هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. یعنی هنوز جریان­‌های واقعی نمایشنامه­‌نویسی که به‌­نام شناخته شود و از نظر نوع، روش، سبک و شیوه­‌کاری کاملا مستقل و شناخته شده باشد نداریم یا هنوز ایجاد نشده است. البته دوستانی هستند که آثارشان قابل توجه است و خوانده می­‌شود ولی هنوز به آن شکل که از جریان واقعی تأتری در حوزه نمایشنامه‌­نویسی امروز ایران صحبت کنیم من بصورت مشخص نمی‌­شناسم.

این مترجم در پایان  از بزرگترین معضل نمایشنامه­‌نویسی ایران گفت: فقط به یک بحث مربوط نمی‌­شود و شاید یکی از مواردی که بتوان نام برد این است که بعضی از نمایشنا‌مه‌هایی که می‌­خوانم فارق از هرگونه نگاه به فضای اجتماعی ایران نوشته می‌­شوند و نمایشنامه‌­هایی که می‌­خواهند یک نگاه واقع گرا و یک نگاه عینی به جامعه داشته باشند نادر و کم تعداد هستند. در اینجا منظورم تأتر به معنای واقع گرایی در ادبیات نیست بلکه به معنی انتقال دادن مسائل اجتماعی، فرهنگی و مسائل روز برصحنه است در هر شکل و حوزه تکنیکی که اتفاق بیفتد. درواقع خیلی مانده که نمایشنامه­‌نویسی ایران جایگاه خود را پیدا کند.  

وی در ادامه افزود:‌ همزمان با نمایشنامه «پیرزن کرچ»، نمایشنامه دیگری از این نویسنده به نام «هنرمند گرسنگی و خروج از هنرمند گرسنگی» را ترجمه کرده­‌ام که توسط نشر روزبهان راهی بازار شد. این نمایشنامه دارای دو بخش است: بخش اول قطعه داستانی از کافکا به نام «هنرمند گرسنگی» و بخش دوم نمایشی است که تادئوش روژه‌­ویچ براساس این قطعه کافکا نوشته است و نام آن را «خروج از هنرمند گرسنگی» گذاشت.