دکتر میرجلال‌الدین کزازی یکی از جستارهای کتاب «سوزن عیسی» را به داستان فراز یافتن عیسی پس از وانهادن جهان فرودین اختصاص داده است. وی در این کتاب به این پرسش پاسخ می‌دهد که عیسی همخانه خورشید انگاشته شده و به گونه‌ای با او یکی پنداشته شده است، اما به راستی چرا چنین توصیفی از این پیامبر شده است؟
چامه ترسایی خاقانی در «سوزن عیسی»
«سوزن عیسی» گزارشی است از چامه ترسایی خاقانی که از پیچیده‌ترین و دیریاب‌ترین چامه‌های اوست. در این کتاب دکتر کزازی، قصیده بلند ترسایی را چونان «رخسار صبح» در سه بخش واژه‌شناسی، زیباشناسی و ژرفاشناسی بررسی کرده است و هرگاه نیازی نبوده که بیت‌ها را از آن سه دیدگاه بررسی کند، تنها از دو دید نخست کاویده است.
کزازی در یکی از جستارهای کتاب، نمونه‌های فراوانی به آیین پرستش مهر دارد؛ آیینی ایرانی و جهانگیر که پیش از مسیحیت تا دورترین جای‌های سرزمین روم را درنوردید و بر اندیشه‌ها و باورهای بسیاری از ملت‌های جهان کهن کنشی بس ژرف و دیرمان، آشکارا یا نهان، برجای گذارد.
وی می‌نویسد: «مهر که خدای راستی، خدای مرغزارهای پنهان و پاسدار پیمان‌ها و پایندان آنان است آیینی بس کهن و در پیوند با خورشید دارد. عیسی را نیز با خورشید پیوندی رازآمیز و دیرین است. عیسی همخانه خورشید انگاشته شده و به گونه‌ای با او یکی پنداشته شده است، اما به راستی چرا عیسی همخانه خورشید است؟ برای پاسخ به این پرسش، ناچار باید به روزگاران کهن بازگشت و پیوند میان آیین ترسایی و کیش مهری را باز کاوید.
آیین مهر از کهن‌ترین آیین‌های ایرانی است: مهر در باورهای «هند و ایرانی» در پیوند با خورشید است؛ نام او در اوستا «میثره»، در وداها «میتره»، در پارسی میانه «میتر» و در لاتین «میترا» است. مهر در روزگار اشکانی به‌ویژه بس گرامی و ستوده بوده است، تا آنجا که می‌توان گفت خدای مِهین در آن روزگار است، آیین مهر در این روزگار از ایران به روم می‌رود و در زمانی کوتاه، به شیوه‌ای شگفت پهنه امپراتوری را درمی‌نوردد و تا بدانجا در نزد رومیان ژرفا و گسترش می‌یابد که آیین رسمی امپراتوری روم می‌شود.
در میان آیین مهر و آیین ترسایی- که پس از آن- آیین رومیان می‌گردد، پیوندها و همانندی‌هایی بسیار می‌توان یافت: نام روز سپند در نزد ترسایان «روز مهر» Sunday است. 25 دسامبر «جشن زایش مهر» است که با شکوه بسیار برگزار می‌شده است و زاد روز عیسی شمرده آمده است. راه و رسم «نان و نبید» که در نزد کاتولیک‌ها بس سپند و ارجمند بوده است و از رازهای بنیادین در باورهای آنان و در نزد مهریان نیز رواج و روا بوده است و به جای نبید نان را با آب، سپند و آیینی می‌کرده‌اند و پیوندهای بسیار دیگر همچون زادن عیسی در غار که مهریان مهرابه‌های خود را بیشتر در آن برپا می‌داشته‌اند، رفتن مغان ایرانی به «بیت اللحم» به فرخ‌باد زادن عیسی، راه و رسم تعمید ترسایان با آب که مهریان نه تنها با آب، که با آتش ونوش نیز تعمید می‌داده‌اند.»
میرجلال‌آلدین کزازی
زادروز اساطیری مسیح زادروز خورشید
دکتر سیروس شمیسا در جستاری با نام «آیین شب چله و کریسمس» می‌نویسد: سرگذشت عیسی با مهر در هم آمیخته است. دلیل آن این است که اروپا پیش از (و حتی همزمان) روایی عیسویت زیر چیرگی میتراییسم بود. در میتراییسم، میتراس که یک خدا-خورشید ایرانی- است مورد پرستش بود . البته میتراییسمی که در روم روایی داشت با مهرپرستی ایرانی( دوران هخامنشی و اشکانی) ناهمگونی‌هایی دارد، اما ریشه آن همان مهرپرستی رایج در ایران بود که خدا خورشید آن مهر نام داشت.
هنگامی که عیسویت در روم گسترش یافت، بسیاری از آیین و ویژگی‌های میتراییسم در آن جا گرفت و به ویژه شخصیت عیسی با مهر آمیخته شد. امروزه روز سپند holiday در انگلستان روز خورشید Sunday یکشنبه است. Mitra به معنی کلاه اسقفی از همین کلمه مهر است و شاید که مطران- که یکی از درجات روحانیت در کلیسای روم بوده است- نیز از همین ماده باشد. پس آشکارا زادروز اساطیری مسیح باید همان زاد روز خورشید باشد.
سیروس شمیسا
آیین میترایسم و زاده شدن مسیح(ع)
زنده‌یاد پرویز رجبی در کتاب «نامه جشن‌های ایرانی» با اشاره به زاد روز میترا و زاده شدن مسیح(ع) در همان شب می‌گوید: «زاده شدن میترا، بزرگترین خدای ایرانیان پیش از زرتشت و خدای خورشید رومیان که چند سده، هزاران کیلومتر دورتر از زادگاهش ایران، در برابر دین ترسایی (مسیح)پایداری کرد، بی پیوند با جشن‌های دیگان نیست، به ویژه با جشن‌های خور روز(یلدا)
از اواخر نخستین سده‌های میلادی، کشمکش‌های پی در پی و پر دامنه‌ای بر سر میترا و مسیح، بارها امپراتوری روم را به پای نابودی کشاند. درباره این کشمکش‌ها باستان‌نگاران به فراوانی نوشته‌اند و اشاره به چگونگی تبدیل زاد روز میترا به روز زاده شدن مسیح که برای همیشه به زندگی دینی و آیینی میترا پایان داد، چرا که سقوط مهرپرستی نمی‌توانست بدون پذیرفتن بسیاری از آیین‌های مهرپرستان، منجر به تولد راستین مسیحیت شود.
آیین برخی( قربانی)، باور به روز رستاخیز، غسل تعمید، زنگ کلیسا، شراب (هوما)، آب و نان در مراسم دینی، تعطیل روز یکشنبه و بسیاری از آیین‌های دیگر برای پدید آوردن پذیرش آیین نو، بدون کوچکترین درنگی از سوی مبلغان مسیحی، به صورت آیین‌های رسمی مسیحیت در آمدند.
شگفت‌انگیز است که به هنگام زاده شدن مسیح سه مغ یا پادشاه از ایران حضور داشتند. بالاتر از همه زاد روز میترا و جشن یلدا، روز زاده شدن مسیح شناخته شد. نخستین آگاهی که از برگزاری جشن زاده شدن مسیح در 25 دسامبر داریم از سال 354 میلادی در رم است.
عیسی را نیز به هنگام تولد، مانند میترا، چوپان‌ها درمیان گرفته‌اند، آیین‌های شب یلدا و دوازده شب پر اعتبار از جشن‌های دیگان( نیمه آغاز دی ماه) با کمی پس و پیش به صورت شب‌های سپند پیش از تولد مسیح در آمدند و جالب توجه است که حتی پختن نان شیرینی به شکل موجودهای زنده، که در میان ایرانیان و روس‌ها مرسوم بوده است، جزو آیین معتبر جشن تولد مسیح شد.
زنده‌یاد پرویز رجبی
نظر شما