به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «نقد عقل محض» با حضور بهروز نظری، مترجم اثر، محمدمهدی اردبیلی، پژوهشگر و ویراستار اثر، حسین هوشنگی دیگر پژوهشگر فلسفه دوشنبه 15 شهریور ماه 1395 در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.  مالک شجاعی جشوقانی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی دبیری این نشست را برعهده داشت. در این نشست غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز حضور داشت.
 
ماجرای فلسفه از دهه 60 تا کنون
نظری به عنوان مترجم کتاب «نقد عقل محض» اثر کانت به علاقه و مطالعه خود به فلسفه از دهه 60 پرداخت و گفت: کتاب «سنجش خرد ناب» ترجمه ادیب سلطانی را در این دهه تهیه کرده و مطالعه کردم و آنچه بیش از همه توجه مرا به خود جلب کرد تقابل سنت و مدرنتیه بود. در دهه هفتاد نیز کتاب تاریخ‌سازی با عنوان «ابن‌خلدون و علوم اجتماعی» را مطالعه کردم.
 
وی ادامه داد: اساسا اعتقاد دارم، اگر بخواهیم کار بنیادی در فلسفه انجام دهیم، به «کانت» می‌رسیم. باید بگویم تا سال 1385 به مطالعه خودم در رشته فلسفه ادامه دادم و در نهایت تصمیم گرفتم این اثر را به فارسی و بر پایه متن «پُل گایر» ترجمه کنم. برای انجام بهتر این کار خودم را در یک سنت واژگانی مناسب برای ترجمه و انتخاب اصطلاحات قرار دادم و آن سنت ترجمه دانشگاه تهران بود. این سنت با محمدعلی فروغی آغاز شد و یحیی مهدوی و غلامعلی حداد عادل آن را ادامه دادند.
 
وی با تاکید دوباره به سنت کانتی اظهار کرد: در فلسفه و علوم انسانی تمامی راه‌ها به کانت ختم می‌شود، به عنوان مثال «ارنست کاسیرر» از جمله فیلسوفانی است که آثارش در کشور ترجمه شده است، این فیلسوف بدون کانت، کاسیرر نیست، میخاییل باختین و میشیل فوکو نیز از آن دسته از فیلسوفان و اندیشمندانی هستند که بدون کانت دیده نمی‌شوند.
 
کانت برای من تفنن نیست
نظری افزود: موضوع کانت صرفا یک موضوع دانشگاهی و صرفا تفننی برای من نبوده است، به زعم خودم فکر می‌کردم با این کار امر مهمی را به ورطه روشنفکری ایران وارد می‌کردم. ورود این کتاب به بحث کانت حتی در جهان ضروری است. با این تاکید قائل بر این هستم که بازگشت به سوبژکیتویه برای حال حاضر جهان مهم است.
 
وی درباره شیوه ترجمه این اثر گفت: تلاش کردم تا در سنت ترجمه دانشگاه تهران که با محمدعلی فروغی آغاز و با یحیی مهدوی پخته می‌شود قرار بگیرم. در استفاده و انتخاب معادل‌ها تلاش کردم از این سنت پیروی کنم. سنت دیگری هم داریم که با دکتر نقیب‌زاده شکل گرفته است که آن را نمی‌پسندم.
 
نبود توجه کافی به الگوی معرفت‌شناختی نزد کانت
حسین هوشنگی، منتقد حاضر در این نشست، در ادامه نقد و بررسی کتاب «نقد عقل محض» به ترجمه اثر اشاره کرد و گفت: اگر به کل تاریخ فلسفه نگاه کنیم، الگوهایی وجود دارد؛ الگوی معرفت‌شناختی و زبان محوری از جمله آن الگوهاست که کانت در نقطه اوج و در گفتمان معرفت محور جای دارد. در اصطلاحات و در واژگانی که کانت به کار گرفته، این معرفت دیده می‌شود و در راس آن کتاب «نقد عقل محض» است.

وی افزود: اگر ارسطو حکمت را به عملی و نظری تقسیم کرد، کانت درباره این‌ها سخن نگفته و به «قوا» اشاره کرده است. راز دشواری ترجمه و فهم کانت در نبود توجه به الگوی معرفت‌شناختی در نزد کانت است. درباره «نقد عقل محض» باید بگویم که کانت با این اثر تمهید و مقدمه‌ای برای تالیف «متافیزیک طبیعیت» و «متافیزیک اخلاق» و «نقد قوه حکم» چید.
 
هوشنگی ادامه داد: کانت این اثر را در مدت کوتاهی نوشته است.ادیب سلطانی کار بزرگی در ترجمه نخستین این اثر داشته است و تا ده‌ها سال طول خواهد کشید تا امثال ادیب سلطانی به وجود بیایند. به نظرم ترجمه ادیب سلطانی مبنای مهمی برای ترجمه این اثر است. منبع دیگر این اثر ترجمه «پُل گایر» است. این ترجمه (گایر) نزدیک به کار ادیب سلطانی است. یعنی تا آنجا که جمله بی معنا نشود به ظاهر جمله پای‌بند بوده و تلاش هم شده است تا آنها حفظ شود.
 
این منتقد با اشاره به این‌که ترجمه گایر دارای یک مزیت است، اظهار کرد: گایر متون نزدیک به متن را انتخاب کرده است و حاشیه‌هایی که کانت به چاپ اول این اثر نوشته بررسی کرده است، اما  این حاشیه در ترجمه آقای نظری وجود ندارد که امیدواریم در چاپ‌های دیگر لحاظ و منتشر شود. این اثر کار بسیار مثبتی است، زیرا اثر ترجمه شده ادیب سلطانی قابل استفاده نبود، اما این ترجمه قابل استفاده است. به اعتقاد من ترجمه رسا و فصیح نشانگر وفاداری به متن اصلی نیست و در عین حال اگر متن ترجمه رسایی ندارد می‌توان نتیجه گرفت مترجم اصل مطلب را دریافت نکرده است. در این اثر با جمله نامفهوم مواجه نیستیم. اگر ترجمه ما از یک زبان دومی است، مسائلی در این زبان دوم از بین می‌رود.
 
هوشنگی در ادامه نشست با بررسی و برشمردن برخی اغلاط ترجمه، در «نقد عقل محض» را مشکل‌ترین متن فلسفی در سنت فلسفه کلاسیک دانست و اظهار کرد: این ترجمه یک مترجم داشته و در چاپ اخیر یک ویراستار داشته که مناسب است. وقتی کتاب ادیب سلطانی را خواندم برخی اصطلاحات به کار برده شده از سوی وی زبانی نامفهوم بود، اما زبان این ترجمه مفهوم است. مترجم و ویراستار این اثر تاکید دارند که این اثر ترجمه مستقل است. 
 
«نقد عقل محض»؛ نیازمند تیم ویراستاری
محمدمهدی اردبیلی، مترجم و ویراستار «نقد عقل محض» در ادامه برگزاری این نشست از نقدهای صورت گرفته بر این اثر اظهار خشنودی کرد و گفت: اگر ما یک تیمی برای ویرایش این اثر داشتیم وضعیت ویراستاری و ترجمه از این بهتر می‌بود. این کتاب را پیش از این ادیب سلطانی ترجمه کرده است. چندین بار به سراغ این کتاب رفتم. ادیب سلطانی برای ترجمه این اثر زحمت بسیاری کشیدند. نقدم این است که در این مملکت باید سی سال پیش کانت خوانده می‌شد و نقد من نیز در همین مورد و البته درباره معادل‌سازی‌های ادیب سلطانی است. این معادل‌سازی‌ها فهم کانت را با مشکلات ثانوی مواجه می‌کند. در سال 1390 با این ترجمه (ترجمه آقای نظری) آشنا شدم و توفیق شد که ویراست این کار را در یکسال انجام دهم.
 
وی با اشاره به این‌که از ترجمه این اثر و ویراست آن تمام قد دفاع می‌کنم، افزود: تمرکز شخص من قبل از ترجمه این اثر به متن گایر بود. ترجمه‌های دیگری هم از کانت منتشر شده است و ترجمه‌های دیگری هم در راه انتشار است. در مقدمه این اثر هم اشاره کردم که ویراستار تا مرزی اجازه ترجمه دارد. مرز من در درجه اول این بود که ترجمه خودم را درک کنم. در این اثر فهمی از «گایر» تحصیل شده و ما آن را در این اثر انتقال دادیم که خواننده می‌تواند آن را بخواند و درک کند. این  ترجمه ابتدای یک راه است.
 
مترجم و ویراستار «نقد عقل محض» اظهار کرد: ترجمه از متن ثانویه فی نفسه عیب نیست، یعنی لزوما عیب نیست. این که فردی از متن و زبان دوم ترجمه می‌کند عیب نیست بلکه باید با متن مقابله شود. اتفاقا کتابهای ترجمه شده از آلمانی فاجعه‌بارتر است و متاسفانه در حال حاضر ادامه است. ما به مترجم انگلیسی اعتماد کردیم.